Page 166
ਮੇਰੇ ਰਾਮ ਮੈ ਮੂਰਖ ਹਰਿ ਰਾਖੁ ਮੇਰੇ ਗੁਸਈਆ ॥
હે રામ! હે માલિક! હે હરિ! મને મુર્ખને પોતાની શરણમાં રાખ.
ਜਨ ਕੀ ਉਪਮਾ ਤੁਝਹਿ ਵਡਈਆ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
તારા સેવકનો આદર તારો જ આદર છે ॥૧॥વિરામ॥
ਮੰਦਰਿ ਘਰਿ ਆਨੰਦੁ ਹਰਿ ਹਰਿ ਜਸੁ ਮਨਿ ਭਾਵੈ ॥
જે મનુષ્યને પોતાના મનમાં પરમાત્માની મહિમા સારી લાગે છે, તેના હૃદય મંદિરમાં, હૃદય ઘરમાં હંમેશા આનંદ બનેલો રહે છે.
ਸਭ ਰਸ ਮੀਠੇ ਮੁਖਿ ਲਗਹਿ ਜਾ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਵੈ ॥
જ્યારે તે હરિના ગુણ ગાય છે તેને એવું પ્રતીત થાય છે જેમ બધા સ્વાદિષ્ટ મીઠા રસ તેના મુખમાં પડી રહ્યા છે.
ਹਰਿ ਜਨੁ ਪਰਵਾਰੁ ਸਧਾਰੁ ਹੈ ਇਕੀਹ ਕੁਲੀ ਸਭੁ ਜਗਤੁ ਛਡਾਵੈ ॥੨॥
પરમાત્માનો સેવક ભક્ત પોતાના ૨૧ કુળનો રક્ષક છે આશરો છે, પરમાત્માનો સેવક આખા જગતને જ વિકારોથી બચાવી લે છે ॥૨॥
ਜੋ ਕਿਛੁ ਕੀਆ ਸੋ ਹਰਿ ਕੀਆ ਹਰਿ ਕੀ ਵਡਿਆਈ ॥
આ આખું જગત જે દેખાઈ દે છે આ આખું પરમાત્માએ જ પેદા કરેલું છે આ આખું તેનું જ મહાન કામ છે.
ਹਰਿ ਜੀਅ ਤੇਰੇ ਤੂੰ ਵਰਤਦਾ ਹਰਿ ਪੂਜ ਕਰਾਈ ॥
હે હરિ! આખા જગતના જીવ તારા જ પેદા કરેલા છે. બધા જીવોમાં એક તુ જ હાજર છે. હે ભાઈ! બધા જીવોથી પરમાત્મા પોતે જ પોતાની પૂજા-ભક્તિ કરાવી રહ્યો છે.
ਹਰਿ ਭਗਤਿ ਭੰਡਾਰ ਲਹਾਇਦਾ ਆਪੇ ਵਰਤਾਈ ॥੩॥
પરમાત્મા પોતે જ પોતાની ભક્તિનો ખજાનો બધા જીવોને અપાવે છે પોતે જ વહેંચે છે ॥૩॥
ਲਾਲਾ ਹਾਟਿ ਵਿਹਾਝਿਆ ਕਿਆ ਤਿਸੁ ਚਤੁਰਾਈ ॥
જો કોઈ ગુલામ દુકાનમાંથી ખરીદાયો હોય, તે ગુલામની પોતાના માલિકની સામે કોઈ ચાલાકી ચાલી શકતી નથી, પરમાત્માનો સેવક-ભક્ત સત્સંગની દુકાનમાંથી પરમાત્માનું પોતાનું બનાવેલું હોય છે,
ਜੇ ਰਾਜਿ ਬਹਾਲੇ ਤਾ ਹਰਿ ਗੁਲਾਮੁ ਘਾਸੀ ਕਉ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਕਢਾਈ ॥
તે સેવકને જો પરમાત્મા રાજગાદી પર બેસાડી દે, તો પણ તે પરમાત્માનો ગુલામ જ રહે છે, પોતાના બનાવેલા સેવકના મુખથી પણ પરમાત્મા હરિ-નામ જ જપાવે છે.
ਜਨੁ ਨਾਨਕੁ ਹਰਿ ਕਾ ਦਾਸੁ ਹੈ ਹਰਿ ਕੀ ਵਡਿਆਈ ॥੪॥੨॥੮॥੪੬॥
હે ભાઈ! દાસ નાનક પરમાત્માનો ખરીદાયેલો ગુલામ છે. આ પરમાત્માની કૃપા છે કે તેને નાનકને પોતાનો ગુલામ બનાવેલો છે ॥૪॥૨॥૮॥૪૬॥
ਗਉੜੀ ਗੁਆਰੇਰੀ ਮਹਲਾ ੪ ॥
ગૌરી રાગ બૈરાગણ મહેલ ૪॥
ਕਿਰਸਾਣੀ ਕਿਰਸਾਣੁ ਕਰੇ ਲੋਚੈ ਜੀਉ ਲਾਇ ॥
ખેડૂત ખેતીનું કામ જીવ લગાવીને સંપૂર્ણ મહેનતથી કરે છે.
ਹਲੁ ਜੋਤੈ ਉਦਮੁ ਕਰੇ ਮੇਰਾ ਪੁਤੁ ਧੀ ਖਾਇ ॥
હળ ચલાવે છે, ઉદ્યમ કરે છે અને ઈચ્છા રાખે છે કે ફસલ સારી થાય, જેથી મારો પુત્ર મારી પુત્રી ખાય.
ਤਿਉ ਹਰਿ ਜਨੁ ਹਰਿ ਹਰਿ ਜਪੁ ਕਰੇ ਹਰਿ ਅੰਤਿ ਛਡਾਇ ॥੧॥
આ રીતે પરમાત્માનો દાસ પરમાત્માના નામનો જાપ કરે છે જેનું પરિણામ એ આવે છે કે અંત સમય જ્યારે બીજો કોઈ સાથી નથી રહી જતો પરમાત્મા તેને મોહ વગેરેના પંજાથી છોડાવે છે ॥૧॥
ਮੈ ਮੂਰਖ ਕੀ ਗਤਿ ਕੀਜੈ ਮੇਰੇ ਰਾਮ ॥
હે રામ! મને મુર્ખને ઊંચી આધ્યાત્મિક સ્થિતિ બક્ષ.
ਗੁਰ ਸਤਿਗੁਰ ਸੇਵਾ ਹਰਿ ਲਾਇ ਹਮ ਕਾਮ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
મને ગુરુની સેવાના કામમાં જોડ ॥૧॥વિરામ॥
ਲੈ ਤੁਰੇ ਸਉਦਾਗਰੀ ਸਉਦਾਗਰੁ ਧਾਵੈ ॥
વેપારી વેપાર કરવા માટે ચાલી પડે છે વેપારીમાં તે ધન કમાય છે વધુ ધનની ઉમ્મીદ કરે છે
ਧਨੁ ਖਟੈ ਆਸਾ ਕਰੈ ਮਾਇਆ ਮੋਹੁ ਵਧਾਵੈ ॥
જેમ જેમ કમાણી કરે છે તેમ તેમ માયાનો મોહ વધતો જાય છે.
ਤਿਉ ਹਰਿ ਜਨੁ ਹਰਿ ਹਰਿ ਬੋਲਤਾ ਹਰਿ ਬੋਲਿ ਸੁਖੁ ਪਾਵੈ ॥੨॥
આ રીતે પરમાત્માનો દાસ પરમાત્માનું નામ સ્મરણ કરે છે નામ સ્મરણ કરી કરીને આધ્યાત્મિક આનંદ લે છે ॥૨॥
ਬਿਖੁ ਸੰਚੈ ਹਟਵਾਣੀਆ ਬਹਿ ਹਾਟਿ ਕਮਾਇ ॥
દુકાનદાર દુકાનમાં બેસીને દુકાનનું કામ કરે છે અને માયા એકત્રિત કરે છે જે એના આધ્યાત્મિક જીવન માટે ઝેરનુ કામ કરતી જાય છે
ਮੋਹ ਝੂਠੁ ਪਸਾਰਾ ਝੂਠ ਕਾ ਝੂਠੇ ਲਪਟਾਇ ॥
કારણ કે આ તો મોહનો ખોટો ફેલાવ છે ઝૂઠનો ફેલાવ છે જેમ જેમ આમાં વધારે ખચિત થતા જાય છે તેમ તેમ આ નાશવાનના મોહમાં ફસાતા જાય છે.
ਤਿਉ ਹਰਿ ਜਨਿ ਹਰਿ ਧਨੁ ਸੰਚਿਆ ਹਰਿ ਖਰਚੁ ਲੈ ਜਾਇ ॥੩॥
આ રીતે પરમાત્માના દાસે પણ ધન એકત્રિત કરેલું હોય છે પરંતુ તે હરિ-નામનું ધન છે. આ નામ ધન તે પોતાની જિંદગીની સફર માટે ખર્ચ તરીકે લઈ જાય છે ॥૩॥
ਇਹੁ ਮਾਇਆ ਮੋਹ ਕੁਟੰਬੁ ਹੈ ਭਾਇ ਦੂਜੈ ਫਾਸ ॥
માયાની મોહનો આ ફેલાવ તો માયાના મોહમાં ફસાવનારી ફાંસી છે.
ਗੁਰਮਤੀ ਸੋ ਜਨੁ ਤਰੈ ਜੋ ਦਾਸਨਿ ਦਾਸ ॥
આમાંથી તે જ મનુષ્ય પાર થાય છે, જે ગુરુની બુદ્ધિ લઈને પરમાત્માના દાસોનો દાસ બને છે.
ਜਨਿ ਨਾਨਕਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇਆ ਗੁਰਮੁਖਿ ਪਰਗਾਸ ॥੪॥੩॥੯॥੪੭॥
દાસ નાનકે પણ ગુરુની શરણ પડીને આધ્યાત્મિક જીવન માટે પ્રકાશ મેળવીને પરમાત્માનું નામ સ્મરણ કર્યું છે ॥૪॥૩॥૯॥૪૭॥
ਗਉੜੀ ਬੈਰਾਗਣਿ ਮਹਲਾ ੪ ॥
ગૌરી રાગ વૈરાગણ મહેલ ૪॥
ਨਿਤ ਦਿਨਸੁ ਰਾਤਿ ਲਾਲਚੁ ਕਰੇ ਭਰਮੈ ਭਰਮਾਇਆ ॥
જે મનુષ્ય હંમેશા દિવસ રાત માયાનો લાલચ કરતો રહે છે. માયાના પ્રભાવમાં આવીને માયા માટે ભટક્તો ફરે છે.
ਵੇਗਾਰਿ ਫਿਰੈ ਵੇਗਾਰੀਆ ਸਿਰਿ ਭਾਰੁ ਉਠਾਇਆ ॥
તે પેલા વેરાગીની જેમ છે જે પોતાના માથા પર બેગાનોં ભાર ઉઠાવીને વ્યર્થમાં વ્યસ્ત છે.
ਜੋ ਗੁਰ ਕੀ ਜਨੁ ਸੇਵਾ ਕਰੇ ਸੋ ਘਰ ਕੈ ਕੰਮਿ ਹਰਿ ਲਾਇਆ ॥੧॥
પરંતુ જે મનુષ્ય ગુરુની શરણ પડે છે ગુરુની બતાવેલી સેવા કરે છે તેને પરમાત્માએ નામ સ્મરણના તે કામમાં લગાવી દીધો છે જે તેનું વાસ્તવમાં પોતાનું કામ છે ॥૧॥
ਮੇਰੇ ਰਾਮ ਤੋੜਿ ਬੰਧਨ ਮਾਇਆ ਘਰ ਕੈ ਕੰਮਿ ਲਾਇ ॥
હે રામ! અમારા જીવોના માયાના બંધનો તોડ અને અમને અમારા અસલી કામમાં જોડ.
ਨਿਤ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਵਹ ਹਰਿ ਨਾਮਿ ਸਮਾਇ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
અમે હરિ-નામમાં લીન થઈને હંમેશા હરિ ગુણ ગાતા રહીએ ॥૧॥વિરામ॥
ਨਰੁ ਪ੍ਰਾਣੀ ਚਾਕਰੀ ਕਰੇ ਨਰਪਤਿ ਰਾਜੇ ਅਰਥਿ ਸਭ ਮਾਇਆ ॥
ફક્ત માયા માટે કોઈ મનુષ્ય કોઈ રાજા-બાદશાહની નોકરી કરે છે.
ਕੈ ਬੰਧੈ ਕੈ ਡਾਨਿ ਲੇਇ ਕੈ ਨਰਪਤਿ ਮਰਿ ਜਾਇਆ ॥
રાજા ઘણી વાર કોઈ અનામિકતાને કારણે તેને કેદ કરી દે છે કે કોઈ જુર્માનો વગેરે સજા દે છે, કે, રાજા પોતે જ મરી જાય છે તો તે મનુષ્યની નોકરી જ સમાપ્ત થઇ જાય છે.
ਧੰਨੁ ਧਨੁ ਸੇਵਾ ਸਫਲ ਸਤਿਗੁਰੂ ਕੀ ਜਿਤੁ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਜਪਿ ਹਰਿ ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ ॥੨॥
પરંતુ સતગુરુની સેવા હંમેશા ફળ આપનારી છે હંમેશા સલાહવા યોગ્ય છે કારણ કે આ સેવાથી મનુષ્ય પરમાત્માનું નામ જપીને આધ્યાત્મિક આનંદ મેળવે છે ॥૨॥
ਨਿਤ ਸਉਦਾ ਸੂਦੁ ਕੀਚੈ ਬਹੁ ਭਾਤਿ ਕਰਿ ਮਾਇਆ ਕੈ ਤਾਈ ॥
માયા કમાવવા માટે કેટલાય પ્રકારના હંમેશા વણજ-વ્યવહાર પણ કરે છે.
ਜਾ ਲਾਹਾ ਦੇਇ ਤਾ ਸੁਖੁ ਮਨੇ ਤੋਟੈ ਮਰਿ ਜਾਈ ॥
જ્યારે વાણિજ્ય વ્યવહાર નફો દે છે તો મનમાં ખુશી થાય છે, પરંતુ નુકસાન થતા મનુષ્ય આંચકોથી મરી જાય છે.
ਜੋ ਗੁਣ ਸਾਝੀ ਗੁਰ ਸਿਉ ਕਰੇ ਨਿਤ ਨਿਤ ਸੁਖੁ ਪਾਈ ॥੩॥
પરંતુ જે મનુષ્ય પોતાના ગુરુની સાથે પરમાત્માની મહિમાનાં સૌદાની સંધિ નાખે છે, તે હંમેશા જ આધ્યાત્મિક આનંદ લે છે ॥૩॥