Page 118
ਹਰਿ ਚੇਤਹੁ ਅੰਤਿ ਹੋਇ ਸਖਾਈ ॥
તે પરમાત્મા આમ તો અગમ્ય પહોંચથી ઉપર છે. મનુષ્યની જ્ઞાનેન્દ્રિયોની તેના સુધી પહોંચ નથી થઇ શકતી.
ਹਰਿ ਅਗਮੁ ਅਗੋਚਰੁ ਅਨਾਥੁ ਅਜੋਨੀ ਸਤਿਗੁਰ ਕੈ ਭਾਇ ਪਾਵਣਿਆ ॥੧॥
તે પ્રભુના માથા પર બીજું કોઈ માલિક નથી. તે યોનિઓમાં પડતો નથી. ગુરુને અનુસાર થઈને તેનાથી મળી શકાય છે ।।૧।।
ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਆਪੁ ਨਿਵਾਰਣਿਆ ॥
હું કુરબાન છું તેનાથી, જે સ્વયં ભાવ દૂર કરે છે.
ਆਪੁ ਗਵਾਏ ਤਾ ਹਰਿ ਪਾਏ ਹਰਿ ਸਿਉ ਸਹਜਿ ਸਮਾਵਣਿਆ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
જ્યારે મનુષ્ય સ્વયં ભાવ દૂર કરે છે, તો પરમાત્મા મળી પડે છે, પરમાત્માથી મળીને આધ્યાત્મિક સ્થિરતામાં લીન રહે છે ।।૧।।વિરામ।।
ਪੂਰਬਿ ਲਿਖਿਆ ਸੁ ਕਰਮੁ ਕਮਾਇਆ ॥
પરંતુ આ સ્વયં ભાવ દૂર કરવાનું શ્રેષ્ઠ કામ તે મનુષ્ય જ કરે છે, જેની અંદર પાછલા જન્મમાં કરેલા કર્મો અનુસાર સ્વયં ભાવ દૂર કરવાના સંસ્કારના લેખ હાજર થાય.
ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵਿ ਸਦਾ ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ ॥
તે મનુષ્ય ગુરુની શરણ પડીને હંમેશા આધ્યાત્મિક આનંદનો આનંદ લે છે.
ਬਿਨੁ ਭਾਗਾ ਗੁਰੁ ਪਾਈਐ ਨਾਹੀ ਸਬਦੈ ਮੇਲਿ ਮਿਲਾਵਣਿਆ ॥੨॥
ગુરુ પણ પુરા ભાગ્ય વગર નથી મળતો. જેને ગુરુ મળી જાય છે, તેને ગુરુ પોતાના શબ્દથી પરમાત્માના મેળાપમાં મળાવી દે છે ।।૨।।
ਗੁਰਮੁਖਿ ਅਲਿਪਤੁ ਰਹੈ ਸੰਸਾਰੇ ॥
ગુરુનો આશરો લઇને પ્રભુના નામ દ્વારા જગતમાં નિર્મોહ રહે છે.
ਗੁਰ ਕੈ ਤਕੀਐ ਨਾਮਿ ਅਧਾਰੇ ॥
ગુરુની સન્મુખ રહેનાર મનુષ્ય ગુરુનો સહારો લઈને જે મનુષ્ય ગુરુની સન્મુખ રહે છે,
ਗੁਰਮੁਖਿ ਜੋਰੁ ਕਰੇ ਕਿਆ ਤਿਸ ਨੋ ਆਪੇ ਖਪਿ ਦੁਖੁ ਪਾਵਣਿਆ ॥੩॥
તેના પર બીજો કોઈ મનુષ્ય દબાવ નથી નાખી શકતો, તે તો પોતે જ ખુવાર થઈને દુઃખ સહે છે ।।૩।।
ਮਨਮੁਖਿ ਅੰਧੇ ਸੁਧਿ ਨ ਕਾਈ ॥
જે મનુષ્ય પોતાના મનની પાછળ ચાલે છે, જે માયાના મોહમાં અંધ થયેલો રહે છે, તેને આ સ્વયં ભાવ નિવારણની કોઈ સમજ નથી રહેતી.
ਆਤਮ ਘਾਤੀ ਹੈ ਜਗਤ ਕਸਾਈ ॥
આ રીતે તે પોતાનું આધ્યાત્મિક જીવન પણ વિનાશ કરી લે છે અને જગતનો વેરી પણ બની રહે છે.
ਨਿੰਦਾ ਕਰਿ ਕਰਿ ਬਹੁ ਭਾਰੁ ਉਠਾਵੈ ਬਿਨੁ ਮਜੂਰੀ ਭਾਰੁ ਪਹੁਚਾਵਣਿਆ ॥੪॥
તે બીજાની નિંદા કરી કરીને પોતાના માથા પર વિકારોનો ખુબ જ ભાર ઉઠાવતો જાય છે, તે મનમુખને તે મજૂરની જેમ સમજો જે ભાડું લીધા વગર બીજાનો ભાર ઉઠાવી ઉઠાવીને પહોંચાડતો રહે છે ।।૪।।
ਇਹੁ ਜਗੁ ਵਾੜੀ ਮੇਰਾ ਪ੍ਰਭੁ ਮਾਲੀ ॥
પરંતુ, હે ભાઈ! જીવોનો પણ શું વશ? આ જગત ફૂલોના બગીચા સમાન છે, પ્રભુ પોતે આ બગીચાનો માળી છે.
ਸਦਾ ਸਮਾਲੇ ਕੋ ਨਾਹੀ ਖਾਲੀ ॥
દરેકની હંમેશા સંભાળ કરે છે. તેની સંભાળથી કોઈ જીવ અલગ નથી રહેતો.
ਜੇਹੀ ਵਾਸਨਾ ਪਾਏ ਤੇਹੀ ਵਰਤੈ ਵਾਸੂ ਵਾਸੁ ਜਣਾਵਣਿਆ ॥੫॥
પરંતુ જેવી સુગંધ જીવ-ફૂલની અંદર માળી પ્રભુ નાખે છે તેમ તેની અંદર કામ કરે છે. પ્રભુ માળી દ્વારા ફૂલની અંદર નાખેલી સુગંધથી જ બહાર તેની સુગંધ પ્રગટ થાય છે ।।૫।।
ਮਨਮੁਖੁ ਰੋਗੀ ਹੈ ਸੰਸਾਰਾ ॥
પોતાના મનની પાછળ ચાલવાવાળું જગત વિકારોમાં પડીને રોગી થઇ રહ્યું છે
ਸੁਖਦਾਤਾ ਵਿਸਰਿਆ ਅਗਮ ਅਪਾਰਾ ॥
કારણ કે એમણે સુખોનો દાતા અગમ્ય પહોંચથી ઉપર તેમજ અનંત પ્રભુ ભુલાવી દીધો છે.
ਦੁਖੀਏ ਨਿਤਿ ਫਿਰਹਿ ਬਿਲਲਾਦੇ ਬਿਨੁ ਗੁਰ ਸਾਂਤਿ ਨ ਪਾਵਣਿਆ ॥੬॥
મનમુખ જીવ દુઃખી થઇ થઈને રસ્તો લેતો ફરે છે. ગુરુની શરણ વગર તેને આધ્યાત્મિક સ્થિરતા પ્રાપ્ત નથી થઈ શકતી ।।૬।।
ਜਿਨਿ ਕੀਤੇ ਸੋਈ ਬਿਧਿ ਜਾਣੈ ॥
જે પરમાત્માએ જીવ પેદા કરેલ છે તે જ એને ઠીક કરવાની રીત જાણે છે.
ਆਪਿ ਕਰੇ ਤਾ ਹੁਕਮਿ ਪਛਾਣੈ ॥
જ્યારે કોઈને ઠીક કરી દે છે તો તે પ્રભુના હુકમમાં રહીને તેની સાથે સંધિ મેળવે છે.
ਜੇਹਾ ਅੰਦਰਿ ਪਾਏ ਤੇਹਾ ਵਰਤੈ ਆਪੇ ਬਾਹਰਿ ਪਾਵਣਿਆ ॥੭॥
જે રીતનું આધ્યાત્મિક જીવન પરમાત્મા કોઈ જીવની અંદર ટકાવે છે, તે રીતે તે જીવ કાર્ય-વ્યવહાર કરે છે. પ્રભુ પોતે જ જીવોને દેખાઈ દેતા સંસારની તરફ પ્રેરે છે ।।૭।।
ਤਿਸੁ ਬਾਝਹੁ ਸਚੇ ਮੈ ਹੋਰੁ ਨ ਕੋਈ ॥
હે ભાઈ! મને તે હંમેશા સ્થિર પ્રભુ વિના કોઈ બીજું નથી દેખાતું, જે જીવને બહાર ભટકવાથી બચાવી શકે.
ਜਿਸੁ ਲਾਇ ਲਏ ਸੋ ਨਿਰਮਲੁ ਹੋਈ ॥
જે મનુષ્યને તે પોતાના ચરણોમાં જોડે છે, તે પવિત્ર જીવનવાળો થઈ જાય છે.
ਨਾਨਕ ਨਾਮੁ ਵਸੈ ਘਟ ਅੰਤਰਿ ਜਿਸੁ ਦੇਵੈ ਸੋ ਪਾਵਣਿਆ ॥੮॥੧੪॥੧੫॥
હે નાનક! તેની કૃપાથી જ તેની નામ જીવના હૃદયમાં વસે છે. જે મનુષ્યને પોતાના નામનું દાન બક્ષે છે તે પ્રાપ્ત કરી લે છે ।।૮।।૧૪।।૧૫।।
ਮਾਝ ਮਹਲਾ ੩ ॥
માઝ મહેલ ૩।।
ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਮੁ ਮੰਨਿ ਵਸਾਏ ॥
જે મનુષ્ય આધ્યાત્મિક જીવન આપનાર પ્રભુનું નામ પોતાના મનમાં વસાવે છે,
ਹਉਮੈ ਮੇਰਾ ਸਭੁ ਦੁਖੁ ਗਵਾਏ ॥
તે પોતાની અંદરથી અહંકાર તેમજ મમતાનું દુઃખ દુર કરી લે છે.
ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ਸਦਾ ਸਲਾਹੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਪਾਵਣਿਆ ॥੧॥
તે આધ્યાત્મિક જીવન આપનારી મહિમાની વાણી દ્વારા હંમેશા પ્રભુની મહિમા કરે છે અને દરેક સમય નામ અમૃતના ઘૂંટ જ પીવે છે ।।૧।।
ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ਮੰਨਿ ਵਸਾਵਣਿਆ ॥
હું તે મનુષ્યથી હંમેશા કુરબાન જાવ છું, જે આધ્યાત્મિક જીવન દેનારી મહિમાની વાણી દ્વારા પરમાત્માને પોતાના મનમાં વસાવે છે.
ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ਮੰਨਿ ਵਸਾਏ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਨਾਮੁ ਧਿਆਵਣਿਆ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
જે અમૃત વાણી મનમાં વસાવે છે અને આધ્યાત્મિક જીવન દેનારું પ્રભુ-નામ હંમેશા સ્મરણ કરે છે ।।૧।।વિરામ।।
ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਬੋਲੈ ਸਦਾ ਮੁਖਿ ਵੈਣੀ ॥
જે મનુષ્ય મોંના વચનથી આધ્યાત્મિક જીવન દાતા પ્રભુ-નામ હંમેશા ઉચ્ચારે છે,
ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਵੇਖੈ ਪਰਖੈ ਸਦਾ ਨੈਣੀ ॥
તે આંખોથી પણ હંમેશા જીવન દાતે પરમાત્માને જ દરેક જગ્યાએ જોવે છે,
ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਥਾ ਕਹੈ ਸਦਾ ਦਿਨੁ ਰਾਤੀ ਅਵਰਾ ਆਖਿ ਸੁਨਾਵਣਿਆ ॥੨॥
તે જીવન દાતા પ્રભુની મહિમા હંમેશા દિવસ રાત કરે છે અને બીજા લોકોને પણ બોલીને સંભળાવે છે ।।૨।।
ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰੰਗਿ ਰਤਾ ਲਿਵ ਲਾਏ ॥
જે મનુષ્ય જીવન દાતા પ્રભુના પ્રેમ રંગમાં રંગાયેલો પ્રભુ ચરણોમાં ધ્યાન જોડે છે,
ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਪਾਏ ॥
તે ગુરુની કૃપાથી તે જીવન દાતાને મળી લે છે.
ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਰਸਨਾ ਬੋਲੈ ਦਿਨੁ ਰਾਤੀ ਮਨਿ ਤਨਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਪੀਆਵਣਿਆ ॥੩॥
તે પોતાની જીભથી પણ દિવસ રાત આધ્યાત્મિક જીવન દેનાર હરિ નામ જ ઉચ્ચારે છે, તે પોતાના મન દ્વારા અને પોતાની જ્ઞાનેન્દ્રિયો દ્વારા નામ-અમૃત પીતો રહે છે ।।૩।।
ਸੋ ਕਿਛੁ ਕਰੈ ਜੁ ਚਿਤਿ ਨ ਹੋਈ ॥
હે ભાઈ! પરમાત્મા તે કંઈ કરી દે છે જે જીવોના મનમાં પણ હોતું નથી
ਤਿਸ ਦਾ ਹੁਕਮੁ ਮੇਟਿ ਨ ਸਕੈ ਕੋਈ ॥
કોઈ પણ જીવ તે કર્તારનો હુકમ પણ પાછા લઈ શકતો નથી
ਹੁਕਮੇ ਵਰਤੈ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ਹੁਕਮੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਪੀਆਵਣਿਆ ॥੪॥
તેના હુકમ અનુસાર જ કોઈ ભાગ્યશાળી મનુષ્યના હૃદયમાં તેની જીવન દેવાવાળાની મહિમાની વાણી વસી જાય છે. તે પોતાના હુકમ અનુસાર જ કોઈ ભાગ્યશાળીને પોતાનું અમૃતનામ પીવડાવે છે ।।૪।।
ਅਜਬ ਕੰਮ ਕਰਤੇ ਹਰਿ ਕੇਰੇ ॥
હે ભાઈ! તે હરિ કર્તારના ચમત્કાર આશ્ચર્યજનક છે,
ਇਹੁ ਮਨੁ ਭੂਲਾ ਜਾਂਦਾ ਫੇਰੇ ॥
જીવોના કુમાર્ગ પર ચડીને ભટકતું આ મન પણ તે કર્તાર લઈ આવે છે.
ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ਸਿਉ ਚਿਤੁ ਲਾਏ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸਬਦਿ ਵਜਾਵਣਿਆ ॥੫॥
તે મનને પ્રભુ પોતાની આધ્યાત્મિક જીવન દેવાવાળાની મહિમાની વાણીથી જોડી દે છે, અને મહિમાનાં શબ્દ દ્વારા પોતાનું નામ તેની અંદર પ્રગટ કરી દે છે ।।૫।।