Page 964
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਸਭੇ ਦੁਖ ਸੰਤਾਪ ਜਾਂ ਤੁਧਹੁ ਭੁਲੀਐ ॥
હે પરમાત્મા! જો તને ભુલી દેવાય તો બધા દુઃખ-સંતાપ લાગી જાય છે.
ਜੇ ਕੀਚਨਿ ਲਖ ਉਪਾਵ ਤਾਂ ਕਹੀ ਨ ਘੁਲੀਐ ॥
જો લાખો ઉપાય પણ કરાય તો પણ દુઃખોથી છુટકારો થતો નથી.
ਜਿਸ ਨੋ ਵਿਸਰੈ ਨਾਉ ਸੁ ਨਿਰਧਨੁ ਕਾਂਢੀਐ ॥
જેને પ્રભુ-નામ ભુલાઈ જાય છે, તેને જ નિર્ધન કહેવાય છે.
ਜਿਸ ਨੋ ਵਿਸਰੈ ਨਾਉ ਸੁ ਜੋਨੀ ਹਾਂਢੀਐ ॥
નામને ભૂલનાર જીવ યોનિઓમાં જ ભટકતો રહે છે.
ਜਿਸੁ ਖਸਮੁ ਨ ਆਵੈ ਚਿਤਿ ਤਿਸੁ ਜਮੁ ਡੰਡੁ ਦੇ ॥
જેને પ્રભુ યાદ આવતો નથી, તેને યમ સખત સજા દે છે.
ਜਿਸੁ ਖਸਮੁ ਨ ਆਵੀ ਚਿਤਿ ਰੋਗੀ ਸੇ ਗਣੇ ॥
જે પરમાત્માને યાદ નથી કરતો તે દર્દી ગણાય છે.
ਜਿਸੁ ਖਸਮੁ ਨ ਆਵੀ ਚਿਤਿ ਸੁ ਖਰੋ ਅਹੰਕਾਰੀਆ ॥
જેને માલિક યાદ આવતો નથી, તે જ મોટો અહંકારી છે.
ਸੋਈ ਦੁਹੇਲਾ ਜਗਿ ਜਿਨਿ ਨਾਉ ਵਿਸਾਰੀਆ ॥੧੪॥
સંસારમાં તે જ દુઃખી છે, જેને નામને ભુલાવી દીધું છે ॥૧૪॥
ਸਲੋਕ ਮਃ ੫ ॥
શ્લોક મહેલ ૫॥
ਤੈਡੀ ਬੰਦਸਿ ਮੈ ਕੋਇ ਨ ਡਿਠਾ ਤੂ ਨਾਨਕ ਮਨਿ ਭਾਣਾ ॥
હે પરમાત્મા! તારા જેવું મેં કોઈ જોયું નથી અને તું જ નાનકના મનને ગમ્યો છે.
ਘੋਲਿ ਘੁਮਾਈ ਤਿਸੁ ਮਿਤ੍ਰ ਵਿਚੋਲੇ ਜੈ ਮਿਲਿ ਕੰਤੁ ਪਛਾਣਾ ॥੧॥
તે મધ્યસ્થ મિત્ર ગુરુ પર કોટિ-કોટિ બલિહાર છે, જેને મળીને પતિ-પ્રભુને ઓળખી લીધો છે ॥૧॥
ਮਃ ੫ ॥
મહેલ ૫॥
ਪਾਵ ਸੁਹਾਵੇ ਜਾਂ ਤਉ ਧਿਰਿ ਜੁਲਦੇ ਸੀਸੁ ਸੁਹਾਵਾ ਚਰਣੀ ॥
તે જ પગ સુંદર છે, જે તારા તરફ ચાલે છે, તે જ માથું સોહામણુ છે, જે તારા ચરણોમાં નમે છે.
ਮੁਖੁ ਸੁਹਾਵਾ ਜਾਂ ਤਉ ਜਸੁ ਗਾਵੈ ਜੀਉ ਪਇਆ ਤਉ ਸਰਣੀ ॥੨॥
આ મુખ ત્યારે જ ઉત્તમ છે, જો તારું યશગાન કરે છે અને તારી શરણમાં પડેલું અંતર્મન જ ભાગ્યવાન છે ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਮਿਲਿ ਨਾਰੀ ਸਤਸੰਗਿ ਮੰਗਲੁ ਗਾਵੀਆ ॥
જીવરૂપી નારીઓએ સત્સંગમાં મળીને પ્રભુનું મંગળગાન કર્યું છે,
ਘਰ ਕਾ ਹੋਆ ਬੰਧਾਨੁ ਬਹੁੜਿ ਨ ਧਾਵੀਆ ॥
જેનાથી હૃદય-ઘર સ્થિર થઈ ગયું છે અને ઇન્દ્રિયો વિકારો તરફ દોડતી નથી.
ਬਿਨਠੀ ਦੁਰਮਤਿ ਦੁਰਤੁ ਸੋਇ ਕੂੜਾਵੀਆ ॥
દુર્મતિ તેમજ પાપ નાશ થઈ ગયા છે અને અસત્ય પાસે પણ આવતું નથી.
ਸੀਲਵੰਤਿ ਪਰਧਾਨਿ ਰਿਦੈ ਸਚਾਵੀਆ ॥
હૃદયમાં સત્ય સ્થિત થવાથી જીવરૂપી નારી શીલવાન તેમજ પ્રધાન બની ગઈ છે.
ਅੰਤਰਿ ਬਾਹਰਿ ਇਕੁ ਇਕ ਰੀਤਾਵੀਆ ॥
અંદર-બહાર એક જ જીવન-વિચાર બનાવી લીધો છે કે
ਮਨਿ ਦਰਸਨ ਕੀ ਪਿਆਸ ਚਰਣ ਦਾਸਾਵੀਆ ॥
મનમાં પ્રભુ-દર્શનોની જ આકાંક્ષા છે, આથી તેના ચરણોની દાસી બની ગઈ છે,
ਸੋਭਾ ਬਣੀ ਸੀਗਾਰੁ ਖਸਮਿ ਜਾਂ ਰਾਵੀਆ ॥
પતિ-પ્રભુના રમણથી તે શોભાવાન બની ગઈ અને તેનો પ્રેમ-શણગાર બની ગયો છે.
ਮਿਲੀਆ ਆਇ ਸੰਜੋਗਿ ਜਾਂ ਤਿਸੁ ਭਾਵੀਆ ॥੧੫॥
જ્યારે પ્રભુને ગમ્યો તો સંયોગ બનાવીને પોતે જ મળી ગયો ॥૧૫॥
ਸਲੋਕ ਮਃ ੫ ॥
શ્લોક મહેલ ૫॥
ਹਭਿ ਗੁਣ ਤੈਡੇ ਨਾਨਕ ਜੀਉ ਮੈ ਕੂ ਥੀਏ ਮੈ ਨਿਰਗੁਣ ਤੇ ਕਿਆ ਹੋਵੈ ॥
હે પ્રભુ! નાનક કહે છે કે બધા ગુણ તારા જ મને મળ્યા છે, મારાથી શું થઈ શકે છે?
ਤਉ ਜੇਵਡੁ ਦਾਤਾਰੁ ਨ ਕੋਈ ਜਾਚਕੁ ਸਦਾ ਜਾਚੋਵੈ ॥੧॥
તારા જેવો દાતા બીજો કોઈ નથી, મારા જેવો યાચક હંમેશા તારાથી જ માંગતો રહે છે ॥૧॥
ਮਃ ੫ ॥
મહેલ ૫॥
ਦੇਹ ਛਿਜੰਦੜੀ ਊਣ ਮਝੂਣਾ ਗੁਰਿ ਸਜਣਿ ਜੀਉ ਧਰਾਇਆ ॥
શરીરને ક્ષીણ થતા જોઈને હું ખુબ નિરાશ થઈ ગયો હતો પરંતુ સજ્જન ગુરુએ મારા દિલને હિંમત આપી છે.
ਹਭੇ ਸੁਖ ਸੁਹੇਲੜਾ ਸੁਤਾ ਜਿਤਾ ਜਗੁ ਸਬਾਇਆ ॥੨॥
મેં આખું જગત જીતી લીધું છે અને મને જીવનના બધા સુખ પ્રાપ્ત થઈ ગયા છે ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਵਡਾ ਤੇਰਾ ਦਰਬਾਰੁ ਸਚਾ ਤੁਧੁ ਤਖਤੁ ॥
હે પરમેશ્વર! તારો દરબાર ખુબ મોટો છે અને તારું સિહાંસન સ્થિર છે.
ਸਿਰਿ ਸਾਹਾ ਪਾਤਿਸਾਹੁ ਨਿਹਚਲੁ ਚਉਰੁ ਛਤੁ ॥
તું જ આખા વિશ્વનો સૌથી મોટો બાદશાહ છે, તારું ચંવર તેમજ છત્ર નિશ્ચલ છે.
ਜੋ ਭਾਵੈ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਸੋਈ ਸਚੁ ਨਿਆਉ ॥
જે પરબ્રહ્મને સ્વીકાર હોય છે, તે જ સાચો ન્યાય છે.
ਜੇ ਭਾਵੈ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਨਿਥਾਵੇ ਮਿਲੈ ਥਾਉ ॥
જો પરમાત્માને સ્વીકાર હોય તો બેસહારાઓને પણ સહારો મળી જાય છે.
ਜੋ ਕੀਨ੍ਹ੍ਹੀ ਕਰਤਾਰਿ ਸਾਈ ਭਲੀ ਗਲ ॥
જે પરમાત્માએ કર્યું છે તે જ સારી વાત છે.
ਜਿਨ੍ਹ੍ਹੀ ਪਛਾਤਾ ਖਸਮੁ ਸੇ ਦਰਗਾਹ ਮਲ ॥
જેને માલિકને ઓળખી લીધો છે તેને દરબારમાં સ્થાન મળી ગયું છે.
ਸਹੀ ਤੇਰਾ ਫੁਰਮਾਨੁ ਕਿਨੈ ਨ ਫੇਰੀਐ ॥
તારો હુકમ હંમેશા સાચો છે, જેને સહર્ષ માનવો જોઈએ.
ਕਾਰਣ ਕਰਣ ਕਰੀਮ ਕੁਦਰਤਿ ਤੇਰੀਐ ॥੧੬॥
હે કૃપાનિધિ! તું બધાનો સર્જક છે અને આ તારી જ રચેલી કુદરત છે ॥૧૬॥
ਸਲੋਕ ਮਃ ੫ ॥
શ્લોક મહેલ ૫॥
ਸੋਇ ਸੁਣੰਦੜੀ ਮੇਰਾ ਤਨੁ ਮਨੁ ਮਉਲਾ ਨਾਮੁ ਜਪੰਦੜੀ ਲਾਲੀ ॥
હે પ્રભુ! તારી કીર્તિ સાંભળીને મારું શરીર-મન ખીલી ગયું છે અને તારું નામ જપવાથી મારા મુખ પર લાલી આવી ગઈ છે.
ਪੰਧਿ ਜੁਲੰਦੜੀ ਮੇਰਾ ਅੰਦਰੁ ਠੰਢਾ ਗੁਰ ਦਰਸਨੁ ਦੇਖਿ ਨਿਹਾਲੀ ॥੧॥
તારા પથ પર ચાલવાથી મારુ મન શીતળ-શાંત થઈ ગયું છે અને ગુરુના દર્શન કરીને આનંદિત થઈ ગઈ છું ॥૧॥
ਮਃ ੫ ॥
મહેલ ૫॥
ਹਠ ਮੰਝਾਹੂ ਮੈ ਮਾਣਕੁ ਲਧਾ ॥
પોતાના અંતરમનમાંથી મેં નામરૂપી માણેક શોધી લીધો છે.
ਮੁਲਿ ਨ ਘਿਧਾ ਮੈ ਕੂ ਸਤਿਗੁਰਿ ਦਿਤਾ ॥
વાસ્તવમાં આ મેં મૂલ્ય લીધું નથી, આ તો મને સદ્દગુરૂએ આપ્યું છે.
ਢੂੰਢ ਵਞਾਈ ਥੀਆ ਥਿਤਾ ॥
હવે મારી શોધ સમાપ્ત થઈ ગઈ છે અને હું સ્થિર થઈ ગયો છું.
ਜਨਮੁ ਪਦਾਰਥੁ ਨਾਨਕ ਜਿਤਾ ॥੨॥
હે નાનક! મેં પોતાનો જન્મરૂપી પદાર્થ જીતી લીધો છે અર્થાત પોતાનો જન્મ સફળ કરી લીધો છે ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਜਿਸ ਕੈ ਮਸਤਕਿ ਕਰਮੁ ਹੋਇ ਸੋ ਸੇਵਾ ਲਾਗਾ ॥
જેના માથા પર ઉત્તમ ભાગ્ય લખેલા છે, તે જ પરમાત્માની સેવામાં લાગેલા છે.
ਜਿਸੁ ਗੁਰ ਮਿਲਿ ਕਮਲੁ ਪ੍ਰਗਾਸਿਆ ਸੋ ਅਨਦਿਨੁ ਜਾਗਾ ॥
ગુરુથી મેળાપ કરીને જેનું હૃદય-કમળ ખીલી ગયું છે, તે રાત-દિવસ મોહ-માયાથી જાગૃત રહે છે.
ਲਗਾ ਰੰਗੁ ਚਰਣਾਰਬਿੰਦ ਸਭੁ ਭ੍ਰਮੁ ਭਉ ਭਾਗਾ ॥
જેની પ્રભુના ચરણ-કમળથી લગન લાગી ગઈ છે, તેના બધા ભ્રમ તેમજ ભય દૂર થઈ ગયા છે.