Page 516
ਨਾਨਕ ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਗੁਰਮੁਖਿ ਪਾਈਐ ਅਨਦਿਨੁ ਨਾਮੁ ਲਏਇ ॥੧॥
હે નાનક! ગુરુમુખ બનીને જ વાહ-વાહ રૂપી સ્તુતિગાન નું દાન પ્રાપ્ત થાય છે અને જીવ હંમેશા પરમાત્માનું નામ જ જપે છે ॥૧॥
ਮਃ ੩ ॥
મહેલ ૩ ॥
ਬਿਨੁ ਸਤਿਗੁਰ ਸੇਵੇ ਸਾਤਿ ਨ ਆਵਈ ਦੂਜੀ ਨਾਹੀ ਜਾਇ ॥
સદ્દગુરુની સેવા કર્યા વગર મનને શાંતિ થતી નથી અને દ્વૈત ભાવ દૂર થતો નથી
ਜੇ ਬਹੁਤੇਰਾ ਲੋਚੀਐ ਵਿਣੁ ਕਰਮੈ ਨ ਪਾਇਆ ਜਾਇ ॥
મનુષ્ય ભલે ગમે તેટલી લાલસા કરે પરંતુ પ્રભુની કૃપા વગર તેની પ્રાપ્તિ થતી નથી
ਜਿਨ੍ਹ੍ਹਾ ਅੰਤਰਿ ਲੋਭ ਵਿਕਾਰੁ ਹੈ ਦੂਜੈ ਭਾਇ ਖੁਆਇ ॥
જેની અંતરાત્મામાં લોભ વિકાર છે તેને દ્વૈત ભાવ નષ્ટ કરી દે છે
ਜੰਮਣੁ ਮਰਣੁ ਨ ਚੁਕਈ ਹਉਮੈ ਵਿਚਿ ਦੁਖੁ ਪਾਇ ॥
તેથી તેનું જન્મ-મરણનું ચક્ર મટતું નથી અને અહ્મત્વ અને દુઃખ ભોગવે છે
ਜਿਨ੍ਹ੍ਹਾ ਸਤਿਗੁਰ ਸਿਉ ਚਿਤੁ ਲਾਇਆ ਸੁ ਖਾਲੀ ਕੋਈ ਨਾਹਿ ॥
જેમણે સદ્દગુરુથી પોતાનું મન લગાડેલું છે તેમાંથી કોઈ પણ નામના દાનથી ખાલી નથી
ਤਿਨ ਜਮ ਕੀ ਤਲਬ ਨ ਹੋਵਈ ਨਾ ਓਇ ਦੁਖ ਸਹਾਹਿ ॥
યમદૂત તેને બોલાવતા નથી અને ના તો તે દુઃખ સહન કરે છે
ਨਾਨਕ ਗੁਰਮੁਖਿ ਉਬਰੇ ਸਚੈ ਸਬਦਿ ਸਮਾਹਿ ॥੨॥
હે નાનક! ગુરુ મુખ પાર થઈ જાય છે અને પરમ સત્ય પરમાત્મામાં વિલિન થઈ જાય છે ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું ॥
ਢਾਢੀ ਤਿਸ ਨੋ ਆਖੀਐ ਜਿ ਖਸਮੈ ਧਰੇ ਪਿਆਰੁ ॥
જે પોતાના માલિક થી પ્રેમ કરે છે તેને જ ચારણ કહેવામાં આવે છે
ਦਰਿ ਖੜਾ ਸੇਵਾ ਕਰੇ ਗੁਰ ਸਬਦੀ ਵੀਚਾਰੁ ॥
પ્રભુના દરવાજા પર ઉભેલા તે તેની સેવા કરે છે અને ગુરુના શબ્દ દ્વારા પ્રભુનું ચિંતન કરે છે
ਢਾਢੀ ਦਰੁ ਘਰੁ ਪਾਇਸੀ ਸਚੁ ਰਖੈ ਉਰ ਧਾਰਿ ॥
ચારણ પ્રભુના દરબાર અને મંદિરને પ્રાપ્ત કરી લે છે અને સત્યને પોતાના હૃદયમાં લગાવીને રાખે છે
ਢਾਢੀ ਕਾ ਮਹਲੁ ਅਗਲਾ ਹਰਿ ਕੈ ਨਾਇ ਪਿਆਰਿ ॥
ચારણની પદવી સર્વોચ્ચ હોય છે કારણ કે હરિના નામથી તેનો પ્રેમ છે
ਢਾਢੀ ਕੀ ਸੇਵਾ ਚਾਕਰੀ ਹਰਿ ਜਪਿ ਹਰਿ ਨਿਸਤਾਰਿ ॥੧੮॥
આવા ચારણની સેવા-ચાકરી આ જ છે કે તે હરિના નામનું સ્મરણ કરે છે અને પ્રભુ તેને મોક્ષ પ્રદાન કરી દે છે ॥૧૮॥
ਸਲੋਕੁ ਮਃ ੩ ॥
શ્લોક મહેલ ૩ ॥
ਗੂਜਰੀ ਜਾਤਿ ਗਵਾਰਿ ਜਾ ਸਹੁ ਪਾਏ ਆਪਣਾ ॥
ગૂજરીની જાતિ અસભ્ય મનુષ્ય છે પરંતુ તેમને પણ પોતાના પતિ પ્રાપ્ત કરી લીધા છે કારણ કે
ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ ਵੀਚਾਰਿ ਅਨਦਿਨੁ ਹਰਿ ਜਪੁ ਜਾਪਣਾ ॥
તે ગુરુના શબ્દનું ચિંતન કરે છે અને રાત-દિવસ પ્રભુનું નામ જપતી રહે છે
ਜਿਸੁ ਸਤਿਗੁਰੁ ਮਿਲੈ ਤਿਸੁ ਭਉ ਪਵੈ ਸਾ ਕੁਲਵੰਤੀ ਨਾਰਿ ॥
જેને સાચા ગુરુ મળી જાય છે તે પ્રભુ-ભયમાં રહે છે અને તે સ્ત્રી ઉમદા બની જાય છે
ਸਾ ਹੁਕਮੁ ਪਛਾਣੈ ਕੰਤ ਕਾ ਜਿਸ ਨੋ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕੀਤੀ ਕਰਤਾਰਿ ॥
જેના પર કર્તાર કૃપા કરે છે તે પોતાના પતિ-પ્રભુના હુકમને ઓળખાવી લે છે
ਓਹ ਕੁਚਜੀ ਕੁਲਖਣੀ ਪਰਹਰਿ ਛੋਡੀ ਭਤਾਰਿ ॥
જે જીવ-સ્ત્રી મૂર્ખ અને કુલક્ષણી હોય છે તેને પતિ-પ્રભુ ત્યાગી દે છે
ਭੈ ਪਇਐ ਮਲੁ ਕਟੀਐ ਨਿਰਮਲ ਹੋਵੈ ਸਰੀਰੁ ॥
પ્રભુનું ભય ધારણ કરવાથી મનની ગંદકી શુદ્ધ થઈ જાય છે અને શરીર પવિત્ર થઈ જાય છે
ਅੰਤਰਿ ਪਰਗਾਸੁ ਮਤਿ ਊਤਮ ਹੋਵੈ ਹਰਿ ਜਪਿ ਗੁਣੀ ਗਹੀਰੁ ॥
ગુણોના સમુદ્ર પ્રભુનું સ્મરણ કરવાથી આત્મા પ્રકાશિત થઈ જાય છે અને બુદ્ધિ શ્રેષ્ઠ થઈ જાય છે
ਭੈ ਵਿਚਿ ਬੈਸੈ ਭੈ ਰਹੈ ਭੈ ਵਿਚਿ ਕਮਾਵੈ ਕਾਰ ॥
જે પ્રભુ-ભયમાં બેસે છે, ભયમાં રહે છે અને ભયમાં જ પોતાનું કાર્ય કરે છે
ਐਥੈ ਸੁਖੁ ਵਡਿਆਈਆ ਦਰਗਹ ਮੋਖ ਦੁਆਰ ॥
તે આ લોકમાં સુખ અને પ્રશંસા તથા પ્રભુના દરબારમાં મોક્ષનો દ્વાર પ્રાપ્ત કરી લે છે
ਭੈ ਤੇ ਨਿਰਭਉ ਪਾਈਐ ਮਿਲਿ ਜੋਤੀ ਜੋਤਿ ਅਪਾਰ ॥
પ્રભુ-ભય દ્વારા જ નિર્ભય પ્રભુ પ્રાપ્ત કરી શકાય છે અને પ્રાણીનો પ્રકાશ અપાર પ્રભુમાં વિલીન થઈ જાય છે
ਨਾਨਕ ਖਸਮੈ ਭਾਵੈ ਸਾ ਭਲੀ ਜਿਸ ਨੋ ਆਪੇ ਬਖਸੇ ਕਰਤਾਰੁ ॥੧॥
હે નાનક! જેને કર્તાર તમે ક્ષમા કરો છો તે જીવ-સ્ત્રી સારી છે જે પોતાના પતિ-પ્રભુને સારી લાગે છે ॥૧॥
ਮਃ ੩ ॥
મહેલ ૩ ॥
ਸਦਾ ਸਦਾ ਸਾਲਾਹੀਐ ਸਚੇ ਕਉ ਬਲਿ ਜਾਉ ॥
હંમેશા જ સત્ય સ્વરૂપ પરમાત્માની પ્રશંસા કરવી જોઈએ હું તે પરમ-સત્ય પર હંમેશા બલિહાર જાઉં છું
ਨਾਨਕ ਏਕੁ ਛੋਡਿ ਦੂਜੈ ਲਗੈ ਸਾ ਜਿਹਵਾ ਜਲਿ ਜਾਉ ॥੨॥
હે નાનક! જે એક પ્રભુને છોડીને કોઈ બીજાના ગુણાનુવાદમાં લાગે છે તે જીભ સળગી જવી જોઈએ ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું ॥
ਅੰਸਾ ਅਉਤਾਰੁ ਉਪਾਇਓਨੁ ਭਾਉ ਦੂਜਾ ਕੀਆ ॥
પરમાત્માએ અંશ અવતારોની ઉત્પત્તિ કરી અને માયાનો મોહ પોતે જ ઉત્પન્ન કર્યો
ਜਿਉ ਰਾਜੇ ਰਾਜੁ ਕਮਾਵਦੇ ਦੁਖ ਸੁਖ ਭਿੜੀਆ ॥
આ અંશ અવતાર પણ રાજાઓની જેમ રાજ્ય કરે છે તથા દુઃખ-સુખ માટે અથડામણ કરવા લાગ્યા
ਈਸਰੁ ਬ੍ਰਹਮਾ ਸੇਵਦੇ ਅੰਤੁ ਤਿਨ੍ਹ੍ਹੀ ਨ ਲਹੀਆ ॥
શિવજી અને બ્રહ્મા પણ પરમાત્માનું સ્મરણ કરે છે પરંતુ તેને પણ તેનો તફાવત મળ્યો નહીં
ਨਿਰਭਉ ਨਿਰੰਕਾਰੁ ਅਲਖੁ ਹੈ ਗੁਰਮੁਖਿ ਪ੍ਰਗਟੀਆ ॥
તે નિર્ભય, નિરાકાર અને લક્ષ્ય હીન છે અને ગુરુમુખના અંતરમાં જ પ્રગટ થાય છે
ਤਿਥੈ ਸੋਗੁ ਵਿਜੋਗੁ ਨ ਵਿਆਪਈ ਅਸਥਿਰੁ ਜਗਿ ਥੀਆ ॥੧੯॥
તે અવસ્થામાં શોક અને વિયોગનો પ્રભાવ હોતો નથી અને તે દુનિયામાં હંમેશા સ્થિર થઈ જાય છે ॥૧૯॥
ਸਲੋਕੁ ਮਃ ੩ ॥
શ્લોક મહેલ ૩ ॥
ਏਹੁ ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਆਵਣ ਜਾਣੁ ਹੈ ਜੇਤਾ ਹੈ ਆਕਾਰੁ ॥
જેટલો આ સંસાર દ્રશ્યમાન છે બધું નાશવાન છે
ਜਿਨਿ ਏਹੁ ਲੇਖਾ ਲਿਖਿਆ ਸੋ ਹੋਆ ਪਰਵਾਣੁ ॥
જે આ વાતને સમજે છે તે સ્વીકાર થઈ જાય છે
ਨਾਨਕ ਜੇ ਕੋ ਆਪੁ ਗਣਾਇਦਾ ਸੋ ਮੂਰਖੁ ਗਾਵਾਰੁ ॥੧॥
હે નાનક! જો કોઈ પોતાની જાતને મહાન કહેવડાવે છે તે મૂર્ખ અને અસભ્ય વ્યક્તિ છે ॥૧॥
ਮਃ ੩ ॥
મહેલ ૩ ॥
ਮਨੁ ਕੁੰਚਰੁ ਪੀਲਕੁ ਗੁਰੂ ਗਿਆਨੁ ਕੁੰਡਾ ਜਹ ਖਿੰਚੇ ਤਹ ਜਾਇ ॥
આ મન હાથી છે ગુરુ મહાવત અને જ્ઞાન અંકુશ છે જ્યાં ક્યાંય પણ ગુરુ લઈ જાય છે ત્યાં જ મન જાય છે
ਨਾਨਕ ਹਸਤੀ ਕੁੰਡੇ ਬਾਹਰਾ ਫਿਰਿ ਫਿਰਿ ਉਝੜਿ ਪਾਇ ॥੨॥
હે નાનક! જ્ઞાન રૂપી અંકુશ વગર મનરૂપી હાથી વારંવાર ઉજ્જડમાં ભટકે છે ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું ॥
ਤਿਸੁ ਆਗੈ ਅਰਦਾਸਿ ਜਿਨਿ ਉਪਾਇਆ ॥
મારી તે પરમાત્માને સામે પ્રાર્થના છે જેણે આખું જગત ઉત્પન્ન કર્યું છે