Page 433
ਛਛੈ ਛਾਇਆ ਵਰਤੀ ਸਭ ਅੰਤਰਿ ਤੇਰਾ ਕੀਆ ਭਰਮੁ ਹੋਆ ॥
હે પ્રભુ! જીવ પણ શું કરે? તારી જ ઉત્પન્ન કરેલી અવિદ્યા બધા જીવોની અંદર પ્રબળ થઈ રહી છે જીવોના મનની ભટકણ તારી જ બનાવેલી છે.
ਭਰਮੁ ਉਪਾਇ ਭੁਲਾਈਅਨੁ ਆਪੇ ਤੇਰਾ ਕਰਮੁ ਹੋਆ ਤਿਨ੍ਹ੍ ਗੁਰੂ ਮਿਲਿਆ ॥੧੦॥
હે મન! પ્રભુએ પોતે જ ભટકણ ઉત્પન્ન કરીને સૃષ્ટિને ખોટા રસ્તા પર નાખેલ છે જો તારે બચવું છે તો પોતાની વિદ્યાનો અહંકાર ત્યાગીને કહે, હે પ્રભુ! જેના પર તારી બક્ષીશ હોય છે તેને ગુરુ મળી જાય છે મારા પર પણ કૃપા કરીને ગુરુ મળ્યો ॥૧0॥
ਜਜੈ ਜਾਨੁ ਮੰਗਤ ਜਨੁ ਜਾਚੈ ਲਖ ਚਉਰਾਸੀਹ ਭੀਖ ਭਵਿਆ ॥
હે મન! પોતાનો પંડિત હોવાનો માન ત્યાગીને તે પ્રભુની સાથે સંધિ નાખ જેના ઓટલાથી દરેક જીવ ભિખારી બનીને દાન માંગે છે.
ਏਕੋ ਲੇਵੈ ਏਕੋ ਦੇਵੈ ਅਵਰੁ ਨ ਦੂਜਾ ਮੈ ਸੁਣਿਆ ॥੧੧॥
તે પ્રભુ ચોર્યાસી લાખ યોનિઓમાં પોતે જ હાજર છે બધા જીવોમાં વ્યાપક થઈને તે પોતે જ ભિક્ષા લેનાર છે અને તે પોતે જ દે છે ॥૧૧॥
ਝਝੈ ਝੂਰਿ ਮਰਹੁ ਕਿਆ ਪ੍ਰਾਣੀ ਜੋ ਕਿਛੁ ਦੇਣਾ ਸੁ ਦੇ ਰਹਿਆ ॥
હે પ્રાણી! રોટલી માટે ચિંતા કરી-કરીને શા માટે આધ્યાત્મિક મૃત્યુ સહે છે? જે કાંઈ પ્રભુએ તને દેવાનો નિર્ણય કરેલો છે તે તારી ચિંતા-ફિકર વગર પણ પોતે જ આપી રહ્યો છે.
ਦੇ ਦੇ ਵੇਖੈ ਹੁਕਮੁ ਚਲਾਏ ਜਿਉ ਜੀਆ ਕਾ ਰਿਜਕੁ ਪਇਆ ॥੧੨॥
જેમ-જેમ જીવોની જીવિકા નક્કી કરેલ ગર્ભિત છે તે બધાને આપી રહ્યો છે સંભાળ પણ કરી રહ્યો છે અને જીવિકાનું વિતરણ કરનાર પોતાનો હુકમ ચલાવી રહ્યો છે હે મન! તારો પંડિત હોવાનો શું અર્થ જો તને આટલી પણ સમજ નથી? ॥૧૨॥
ਞੰਞੈ ਨਦਰਿ ਕਰੇ ਜਾ ਦੇਖਾ ਦੂਜਾ ਕੋਈ ਨਾਹੀ ॥
હે મન! ચિંતા-ફિકર છોડ કારણ કે હું જયારે પણ ધ્યાનથી જોવ છુ મને પ્રભુ વગર બીજો કોઈ ક્યાંય પણ દેખાતો નથી.
ਏਕੋ ਰਵਿ ਰਹਿਆ ਸਭ ਥਾਈ ਏਕੁ ਵਸਿਆ ਮਨ ਮਾਹੀ ॥੧੩॥
પ્રભુ પોતે જ દરેક જગ્યાએ હાજર છે દરેકના મનમાં પ્રભુ પોતે જ વસી રહ્યો છે ॥૧૩॥
ਟਟੈ ਟੰਚੁ ਕਰਹੁ ਕਿਆ ਪ੍ਰਾਣੀ ਘੜੀ ਕਿ ਮੁਹਤਿ ਕਿ ਉਠਿ ਚਲਣਾ ॥
પ્રભુની યાદ ભુલાવીને ફક્ત દુનિયાવી કામ જ કરવા વ્યર્થનો ધંધો છે કારણ કે મૃત્યુ આવવાથી આનાથી સાથ સમાપ્ત થઈ જશે હે પ્રાણી! વ્યર્થના ધંધા કરવાનો કોઈ લાભ નથી કારણ કે આ જગતથી થોડા જ સમયમાં ઉઠીને ચાલ્યું જવાનું છે.
ਜੂਐ ਜਨਮੁ ਨ ਹਾਰਹੁ ਅਪਣਾ ਭਾਜਿ ਪੜਹੁ ਤੁਮ ਹਰਿ ਸਰਣਾ ॥੧੪॥
હે પ્રાણી! પ્રભુની યાદ ભુલાવીને પોતાનો મનુષ્ય જન્મ જુગારમાં શા માટે હારે છે? હે ભાઈ! તું ઝડપથી જ પરમાત્માની શરણે પડી જા ॥૧૪॥
ਠਠੈ ਠਾਢਿ ਵਰਤੀ ਤਿਨ ਅੰਤਰਿ ਹਰਿ ਚਰਣੀ ਜਿਨ੍ਹ੍ਹ ਕਾ ਚਿਤੁ ਲਾਗਾ ॥
જે મનુષ્યોનું મન પરમાત્માના ચરણોમાં ટકી રહે છે તેના મનમાં ઠંડ શાંતિ બની રહે છે
ਚਿਤੁ ਲਾਗਾ ਸੇਈ ਜਨ ਨਿਸਤਰੇ ਤਉ ਪਰਸਾਦੀ ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ ॥੧੫॥
હે પ્રભુ! દુનિયાના તંબુઓમાં શાંત-મન રહીને તે જ પાર પસાર થાય છે જેનું મન તારા ચરણોમાં જોડાઈ રહે છે. તારી કૃપાથી તેને આધ્યાત્મિક સુખ પ્રાપ્ત થયેલું રહે છે ॥૧૫॥
ਡਡੈ ਡੰਫੁ ਕਰਹੁ ਕਿਆ ਪ੍ਰਾਣੀ ਜੋ ਕਿਛੁ ਹੋਆ ਸੁ ਸਭੁ ਚਲਣਾ ॥
હે જીવ! જગતમાં જે કાંઈ ઉત્પન્ન થયું છે બધું અહીંથી ચાલી જનારું છે નાશવંત છે. કોઈ પ્રકારનો કોઈ દેખાવ કરવાનો કોઈ લાભ થશે નહીં આધ્યાત્મિક સુખ વિદ્યા વગેરેના દેખાવમાં નથી.
ਤਿਸੈ ਸਰੇਵਹੁ ਤਾ ਸੁਖੁ ਪਾਵਹੁ ਸਰਬ ਨਿਰੰਤਰਿ ਰਵਿ ਰਹਿਆ ॥੧੬॥
આધ્યાત્મિક આનંદ ત્યારે જ મળશે જો તે પરમાત્માનું સ્મરણ કરીશ જે બધા જીવોની અંદર એક-રસ વ્યાપક છે ॥૧૬॥
ਢਢੈ ਢਾਹਿ ਉਸਾਰੈ ਆਪੇ ਜਿਉ ਤਿਸੁ ਭਾਵੈ ਤਿਵੈ ਕਰੇ ॥
પરમાત્મા પોતે જ જગત રચનાનો નાશ કરે છે પોતે જ બનાવે છે જેમ તેને સારું લાગે છે તેમ કરે છે. પ્રભુ જીવ ઉત્પન્ન કરીને બધાની સંભાળ કરે છે
ਕਰਿ ਕਰਿ ਵੇਖੈ ਹੁਕਮੁ ਚਲਾਏ ਤਿਸੁ ਨਿਸਤਾਰੇ ਜਾ ਕਉ ਨਦਰਿ ਕਰੇ ॥੧੭॥
દરેક જગ્યાએ પોતાનો હુકમ ચલાવી રહ્યો છે. જીવ વિધાતાને ભૂલીને નાશવંત સંસારમાં મગ્ન રહે છે પરંતુ જે મનુષ્ય પર પ્રભુ કૃપાની નજર કરે છે તેને નાશવંત સંસારના મોહમાંથી પાર કરાવી લે છે ॥૧૭॥
ਣਾਣੈ ਰਵਤੁ ਰਹੈ ਘਟ ਅੰਤਰਿ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਵੈ ਸੋਈ ॥
જે મનુષ્યના હૃદયમાં પરમાત્મા પોતાને પ્રગટ કરી દે તે મનુષ્ય તેની મહિમા કરવા લાગી પડે છે.
ਆਪੇ ਆਪਿ ਮਿਲਾਏ ਕਰਤਾ ਪੁਨਰਪਿ ਜਨਮੁ ਨ ਹੋਈ ॥੧੮॥
તેની પ્રીતિ પર પ્રસન્ન થઈને ઈશ્વર પોતે જ તેને પોતાની સાથે મળાવી લે છે તેનું ધ્યાન પોતાની યાદમાં જોડી રાખે છે તે મનુષ્યને વારંવાર જન્મ મળતો નથી તે બીજી વાર જન્મ-મરણના ચક્કરમાં પડતો નથી. પરંતુ હે મન! ફક્ત વાંચી લેવાથી પંડિત બની જવાથી આ દાન નસીબ થતું નથી ॥૧૮॥
ਤਤੈ ਤਾਰੂ ਭਵਜਲੁ ਹੋਆ ਤਾ ਕਾ ਅੰਤੁ ਨ ਪਾਇਆ ॥
આ સંસાર સમુદ્ર જેમાં વિકારોનો પુર જોર પકડતો જઈ રહ્યો છે ખુબ જ ઊંડો છે આનો બીજો છેડો મળતો નથી.
ਨਾ ਤਰ ਨਾ ਤੁਲਹਾ ਹਮ ਬੂਡਸਿ ਤਾਰਿ ਲੇਹਿ ਤਾਰਣ ਰਾਇਆ ॥੧੯॥
આમાંથી પાર થવા માટે અમારી પાસે ના કોઈ સાંકળ છે ના કોઈ તુલહા. સાંકળ તુલહા વગર અમે ડૂબી જઈશું. હે તરાવવાને સમર્થ પ્રભુ! અમને પાર કરાવી લે ॥૧૯॥
ਥਥੈ ਥਾਨਿ ਥਾਨੰਤਰਿ ਸੋਈ ਜਾ ਕਾ ਕੀਆ ਸਭੁ ਹੋਆ ॥
જે પરમાત્માનું બનાવેલું આ આખું જગત છે તે જ જગતની દરેક જગ્યામાં હાજર છે, જીવોને મોહનારી આ માયા અને માયાનો વિખરાયેલ મોહ પણ સર્વ-વ્યાપક પ્રભુથી અલગ નથી.
ਕਿਆ ਭਰਮੁ ਕਿਆ ਮਾਇਆ ਕਹੀਐ ਜੋ ਤਿਸੁ ਭਾਵੈ ਸੋਈ ਭਲਾ ॥੨੦॥
જે તે પ્રભુને સારું લાગે છે તે જ જગતમાં થઈ રહ્યું છે અને જીવો માટે યોગ્ય થઈ રહ્યું છે તેથી હે મન! વિદ્યાનું માન કરવાની જગ્યાએ તેની રજાને સમજ ॥૨૦॥
ਦਦੈ ਦੋਸੁ ਨ ਦੇਊ ਕਿਸੈ ਦੋਸੁ ਕਰੰਮਾ ਆਪਣਿਆ ॥
હે મન! જો તું વાંચીને સાચે જ પંડિત થઈ ગયો તો આ યાદ રાખ કે જેવા કામ હું કરું છું તેવું જ ફળ હું મેળવી લઉં છું. પોતાના કરેલા કર્મો પ્રમાણે પોતાના પર આવેલ દુઃખ-કષ્ટો વિષે બીજા લોકોને દોષ દેવો જોઈએ નહીં.
ਜੋ ਮੈ ਕੀਆ ਸੋ ਮੈ ਪਾਇਆ ਦੋਸੁ ਨ ਦੀਜੈ ਅਵਰ ਜਨਾ ॥੨੧॥
દુષ્ટતા પોતાના કર્મોમાં જ હોય છે આ માટે હે મન! આ યાદ રાખ કે હું કોઈ બીજાના માથે દોષ મઢું પોતાની વિદ્યાના બળને આશરે કોઈ બીજાને દોષી સિદ્ધ કરવાની જગ્યાએ હે મન! પોતાની જ કરણીને સુધારવાની જરૂરિયાત છે ॥૨૧॥
ਧਧੈ ਧਾਰਿ ਕਲਾ ਜਿਨਿ ਛੋਡੀ ਹਰਿ ਚੀਜੀ ਜਿਨਿ ਰੰਗ ਕੀਆ ॥
જે હરિએ આખી સૃષ્ટિમાં પોતાની સતા ટકાવી રાખી છે. જે ચમત્કારિક પ્રભુએ આ રંગા-રંગની રચના કરેલી છે બધા જીવ તેની બક્ષિશોનું દાન વર્તી રહ્યા છે
ਤਿਸ ਦਾ ਦੀਆ ਸਭਨੀ ਲੀਆ ਕਰਮੀ ਕਰਮੀ ਹੁਕਮੁ ਪਇਆ ॥੨੨॥
પરંતુ આ દાનના બક્ષવામાં દરેક જીવના પોત-પોતાના કરેલા કર્મો પ્રમાણે જ પ્રભુનો હુકમ વર્તી રહ્યો છે આ માટે હે મન! ફક્ત વિદ્યાવાળી ચાંચ-જ્ઞાન ચર્ચા કાંઈ સંવારતી નથી પોતાની કરણી યોગ્ય કરવાની જરૂરિયાત છે ॥૨૨॥
ਨੰਨੈ ਨਾਹ ਭੋਗ ਨਿਤ ਭੋਗੈ ਨਾ ਡੀਠਾ ਨਾ ਸੰਮ੍ਹਲਿਆ ॥
હે સત્સંગી બહેનપણીઓ! જો! ફક્ત વિદ્યાને જ વાસ્તવિક મનુષ્યતા સમજી રાખવાનું પરિણામ! જે પરમાત્માના દીધેલ પદાર્થ દરેક જીવ વર્તી રહ્યો છે તેના હજી સુધી મેં ક્યારેય દર્શન કર્યા નથી તેને ક્યારેય હૃદયમાં ટકાવ્યો નથી.
ਗਲੀ ਹਉ ਸੋਹਾਗਣਿ ਭੈਣੇ ਕੰਤੁ ਨ ਕਬਹੂੰ ਮੈ ਮਿਲਿਆ ॥੨੩॥
વિદ્યાના આશરે હું ફક્ત વાતોથી જ પોતાને સોહામણી કરતી રહી પરંતુ કંત પ્રભુ મને હજી સુધી ક્યાંય મળ્યો નથી ॥૨૩॥
ਪਪੈ ਪਾਤਿਸਾਹੁ ਪਰਮੇਸਰੁ ਵੇਖਣ ਕਉ ਪਰਪੰਚੁ ਕੀਆ ॥
પરમેશ્વર આ વિશે સંસારનો બાદશાહ છે તેને પોતે આ સંસાર રચ્યો છે કે જીવ આમાં તેના દર્શન કરે.
ਦੇਖੈ ਬੂਝੈ ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਜਾਣੈ ਅੰਤਰਿ ਬਾਹਰਿ ਰਵਿ ਰਹਿਆ ॥੨੪॥
રચનહાર પ્રભુ દરેક જીવની સંભાળ કરે છે દરેક મનને સમજે જાણે છે તે આખા સંસારમાં દરેક જગ્યાએ વ્યાપક છે. પરંતુ હે મન! તું તે પ્રભુના દર્શન કરવાની જગ્યાએ પોતાની વિદ્યામાં જ અહંકારી થયેલો બેઠ્યો છે ॥૨૪॥
ਫਫੈ ਫਾਹੀ ਸਭੁ ਜਗੁ ਫਾਸਾ ਜਮ ਕੈ ਸੰਗਲਿ ਬੰਧਿ ਲਇਆ ॥
હે મન! આખું સંસાર માયાની કોઈના કોઈ બંધનમાં બંધાયેલ છે યમના દોરડાએ બાંધી રાખ્યા છે. હે મન! પંડિત હોવાનો ગુમાન કરીને તું પણ તે સાંકળમાં બંધાયેલ છે.
ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਸੇ ਨਰ ਉਬਰੇ ਜਿ ਹਰਿ ਸਰਣਾਗਤਿ ਭਜਿ ਪਇਆ ॥੨੫॥
આ દોરડાંથી ગુરુની કૃપાથી ફક્ત તે જ લોકો બચે છે જે દોડીને પરમાત્માની શરણ જઈ પડે છે ॥૨૫॥
ਬਬੈ ਬਾਜੀ ਖੇਲਣ ਲਾਗਾ ਚਉਪੜਿ ਕੀਤੇ ਚਾਰਿ ਜੁਗਾ ॥
હે મન! જો તું વાંચેલ-લખેલ પંડિત છે તો સંસારને ચોપાટની રમત સમજ વિદ્યા પર ગુમાન કરવાની જગ્યાએ એક નિપુણ નર્દ બનીને પ્રભુની રજા-રૂપી હાથોમાં ચાલ કેમ કે પહોચી જાય સફળ થઇ જાય જો! પરમાત્મા પોતે ચોપાટની રમત રમી રહ્યો છે ચાર યુગોને તેને ચોપાટના ચાર પાલવ બનાવેલ છે