Page 319
ਮਃ ੫ ॥
મહેલ ૫॥
ਦਾਮਨੀ ਚਮਤਕਾਰ ਤਿਉ ਵਰਤਾਰਾ ਜਗ ਖੇ ॥
જગતનો વર્તારો એવી રીતે છે જેમ વીજળીની ચમક થોડા જ સમય માટે હોય છે.
ਵਥੁ ਸੁਹਾਵੀ ਸਾਇ ਨਾਨਕ ਨਾਉ ਜਪੰਦੋ ਤਿਸੁ ਧਣੀ ॥੨॥
આથી હે નાનક! તે માલિકનું નામ જપવું – વાસ્તવમાં આ જ વસ્તુ સુંદર અને હંમેશા ટકી રહેનારી છે ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਸਿਮ੍ਰਿਤਿ ਸਾਸਤ੍ਰ ਸੋਧਿ ਸਭਿ ਕਿਨੈ ਕੀਮ ਨ ਜਾਣੀ ॥
સ્મૃતિઓ શાસ્ત્ર બધું સારી રીતે જોયું છે કોઈએ ઈશ્વરની કિંમત મેળવી નથી કોઈ કહી શકતું નથી કે પ્રભુ કઈ કિંમતે મળી શકે છે.
ਜੋ ਜਨੁ ਭੇਟੈ ਸਾਧਸੰਗਿ ਸੋ ਹਰਿ ਰੰਗੁ ਮਾਣੀ ॥
ફક્ત તે મનુષ્ય પ્રભુના મેળાપનો આનંદ લે છે જે સત્સંગમાં જઈ મળે છે.
ਸਚੁ ਨਾਮੁ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖੁ ਏਹ ਰਤਨਾ ਖਾਣੀ ॥
પ્રભુનું સાચું નામ કર્તાર અકાળ-પુરખ – આ જ રત્નોની ખાણ છે.
ਮਸਤਕਿ ਹੋਵੈ ਲਿਖਿਆ ਹਰਿ ਸਿਮਰਿ ਪਰਾਣੀ ॥
નામ’ સ્મરણમાં જ બધા ગુણ છે પરંતુ તે જ મનુષ્ય નામ સ્મરણ કરે છે જેનાં માથાનાં ભાગ્ય હોય.
ਤੋਸਾ ਦਿਚੈ ਸਚੁ ਨਾਮੁ ਨਾਨਕ ਮਿਹਮਾਣੀ ॥੪॥
હે પ્રભુ! નાનકની મહેમાન-નવાજી આ જ છે કે પોતાનું સાચું નામ રાહ માટે ખર્ચ માટે દે ॥૪॥
ਸਲੋਕ ਮਃ ੫ ॥
શ્લોક મહેલ ૫॥
ਅੰਤਰਿ ਚਿੰਤਾ ਨੈਣੀ ਸੁਖੀ ਮੂਲਿ ਨ ਉਤਰੈ ਭੁਖ ॥
જે મનુષ્યના મનમાં ચિંતા છે તેની માયાની ભૂખ જરા પણ મટતી નથી જોવામાં ભલે તે સુખી લાગતા હોય.
ਨਾਨਕ ਸਚੇ ਨਾਮ ਬਿਨੁ ਕਿਸੈ ਨ ਲਥੋ ਦੁਖੁ ॥੧॥
હે નાનક! પરમાત્માના નામ વગર કોઈનું પણ દુઃખ દુર થતું નથી ॥૧॥
ਮਃ ੫ ॥
મહેલ ૫॥
ਮੁਠੜੇ ਸੇਈ ਸਾਥ ਜਿਨੀ ਸਚੁ ਨ ਲਦਿਆ ॥
તે જીવ વ્યાપારીઓનું જૂથ લુંટાઈ ગઈ સમજો જેને પ્રભુનું ‘નામ’રૂપી સૌદો લાદ્યો નથી.
ਨਾਨਕ ਸੇ ਸਾਬਾਸਿ ਜਿਨੀ ਗੁਰ ਮਿਲਿ ਇਕੁ ਪਛਾਣਿਆ ॥੨॥
પરંતુ હે નાનક! શાબાશી છે તેને જેને સતગુરુને મળીને એક પરમાત્માને ઓળખી લીધા છે ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਜਿਥੈ ਬੈਸਨਿ ਸਾਧ ਜਨ ਸੋ ਥਾਨੁ ਸੁਹੰਦਾ ॥
જે જગ્યા પર ગુરુમુખ મનુષ્ય બેસે છે તે સ્થાન સુંદર થઈ જાય છે.
ਓਇ ਸੇਵਨਿ ਸੰਮ੍ਰਿਥੁ ਆਪਣਾ ਬਿਨਸੈ ਸਭੁ ਮੰਦਾ ॥
કારણ કે તે ગુરુમુખ લોકો ત્યાં બેસીને પોતાના સામર્થ્ય પ્રભુને સ્મરણ કરે છે જેનાથી તેના મનમાંથી બધી ખરાબાઈનો નાશ થઇ જાય છે.
ਪਤਿਤ ਉਧਾਰਣ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਸੰਤ ਬੇਦੁ ਕਹੰਦਾ ॥
હે પરબ્રહ્મ! તું વિકારોમાં પડનારને બચાવનાર છે આ વાત સંત-જન પણ કહે છે
ਭਗਤਿ ਵਛਲੁ ਤੇਰਾ ਬਿਰਦੁ ਹੈ ਜੁਗਿ ਜੁਗਿ ਵਰਤੰਦਾ ॥
અને વેદ પણ કહે છે ભક્તોને પ્રેમ કરવો – આ તારો મૂળ સ્વભાવ છે. તારો આ સ્વભાવ હંમેશા કાયમ રહે છે.
ਨਾਨਕੁ ਜਾਚੈ ਏਕੁ ਨਾਮੁ ਮਨਿ ਤਨਿ ਭਾਵੰਦਾ ॥੫॥
નાનક તારું નામ જ માંગે છે નાનકને તારું નામ જ મન શરીરમાં પ્રેમાળ લાગે છે ॥૫॥
ਸਲੋਕ ਮਃ ੫ ॥
શ્લોક મહેલ ૫॥
ਚਿੜੀ ਚੁਹਕੀ ਪਹੁ ਫੁਟੀ ਵਗਨਿ ਬਹੁਤੁ ਤਰੰਗ ॥
જયારે સવાર થાય છે અને પક્ષી બોલે છે તે સમયે ભક્તના હૃદયમાં સ્મરણની તરંગ ઉઠે છે.
ਅਚਰਜ ਰੂਪ ਸੰਤਨ ਰਚੇ ਨਾਨਕ ਨਾਮਹਿ ਰੰਗ ॥੧॥
હે નાનક! જે ગુરુમુખોનો પ્રભુના નામમાં પ્રેમ હોય છે તેને આ પોહ ફૂટવાના સમયે આશ્ચર્ય રૂપ રચેલ હોય છે ॥૧॥
ਮਃ ੫ ॥
મહેલ ૫॥
ਘਰ ਮੰਦਰ ਖੁਸੀਆ ਤਹੀ ਜਹ ਤੂ ਆਵਹਿ ਚਿਤਿ ॥
તે ઘર-મંદિરોમાં જ વાસ્તવિક ખુશીઓ છે જ્યાં હે પ્રભુ! તું યાદ આવે છે.
ਦੁਨੀਆ ਕੀਆ ਵਡਿਆਈਆ ਨਾਨਕ ਸਭਿ ਕੁਮਿਤ ॥੨॥
હે નાનક! જો પ્રભુ ભુલાય તો દુનિયાની બધી મહાનતાઓ ખોટા મિત્ર છે ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਹਰਿ ਧਨੁ ਸਚੀ ਰਾਸਿ ਹੈ ਕਿਨੈ ਵਿਰਲੈ ਜਾਤਾ ॥
હે ભાઈઓ! પરમાત્માનું નામ-રુપ ધન હંમેશા કાયમ રહેનારી પૂંજી છે.
ਤਿਸੈ ਪਰਾਪਤਿ ਭਾਇਰਹੁ ਜਿਸੁ ਦੇਇ ਬਿਧਾਤਾ ॥
પરંતુ કોઈ દુર્લભે જ આ વાત સમજી છે અને આ પૂંજી તેને મળે છે જેને ઈશ્વર પોતે દે છે.
ਮਨ ਤਨ ਭੀਤਰਿ ਮਉਲਿਆ ਹਰਿ ਰੰਗਿ ਜਨੁ ਰਾਤਾ ॥
જે ભાગ્યશાળીને આ ‘નામ’ રાશિ મળે છે તે મનુષ્ય પ્રભુના રંગમાં રંગાઈ જાય છે તે પોતાના મન શરીરમાં ખીલી જાય છે
ਸਾਧਸੰਗਿ ਗੁਣ ਗਾਇਆ ਸਭਿ ਦੋਖਹ ਖਾਤਾ ॥
જેમ-જેમ સત્સંગમાં તે પ્રભુના ગુણ ગાય છે તેમ-તેમ બધા વિકારોને સમાપ્ત કરતો જાય છે.
ਨਾਨਕ ਸੋਈ ਜੀਵਿਆ ਜਿਨਿ ਇਕੁ ਪਛਾਤਾ ॥੬॥
હે નાનક! તે જ મનુષ્ય ખરેખર જીવે છે જેને એક પ્રભુને ઓળખ્યા છે ॥૬॥
ਸਲੋਕ ਮਃ ੫ ॥
શ્લોક મહેલ ૫॥
ਖਖੜੀਆ ਸੁਹਾਵੀਆ ਲਗੜੀਆ ਅਕ ਕੰਠਿ ॥
ધતૂરાની કળીઓ ત્યાં સુધી સુંદર લાગે છે જ્યાં સુધી ધતૂરાના ગળામાં લાગેલ હોય છે.
ਬਿਰਹ ਵਿਛੋੜਾ ਧਣੀ ਸਿਉ ਨਾਨਕ ਸਹਸੈ ਗੰਠਿ ॥੧॥
પરંતુ હે નાનક! માલિક ધતૂરાથી જયારે અલગ થઇ જાય છે તો તેના હજારો ગાંઠ થઇ જાય છે ॥૧॥
ਮਃ ੫ ॥
મહેલ ૫॥
ਵਿਸਾਰੇਦੇ ਮਰਿ ਗਏ ਮਰਿ ਭਿ ਨ ਸਕਹਿ ਮੂਲਿ ॥
પરમાત્માને ભૂલનાર મરેલ જાણો પરંતુ તે સારી રીતે મરી પણ શકતા નથી.
ਵੇਮੁਖ ਹੋਏ ਰਾਮ ਤੇ ਜਿਉ ਤਸਕਰ ਉਪਰਿ ਸੂਲਿ ॥੨॥
જેને પ્રભુ તરફથી મુખ વાળેલું છે તે આ રીતે છે જેમ ફાંસી પર ચડેલ ચોર ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਸੁਖ ਨਿਧਾਨੁ ਪ੍ਰਭੁ ਏਕੁ ਹੈ ਅਬਿਨਾਸੀ ਸੁਣਿਆ ॥
એક પરમાત્મા જ સુખનો ખજાનો છે જે પરમાત્મા અવિનાશી સાંભળે છે.
ਜਲਿ ਥਲਿ ਮਹੀਅਲਿ ਪੂਰਿਆ ਘਟਿ ਘਟਿ ਹਰਿ ਭਣਿਆ ॥
પાણીમાં ધરતીની અંદર ધરતીની ઉપર તે પ્રભુ હાજર છે દરેક શરીરમાં તે પ્રભુ વસતો કહેવામાં આવે છે
ਊਚ ਨੀਚ ਸਭ ਇਕ ਸਮਾਨਿ ਕੀਟ ਹਸਤੀ ਬਣਿਆ ॥
ઊંચ-નીચ બધા જીવોમાં એક જેવું જ વર્તી રહ્યો છે. કીડાથી લઇને હાથી સુધી બધા તે પ્રભુથી જ બનેલ છે.
ਮੀਤ ਸਖਾ ਸੁਤ ਬੰਧਿਪੋ ਸਭਿ ਤਿਸ ਦੇ ਜਣਿਆ ॥
બધા મિત્ર સાથી પુત્ર સંબંધી બધા તે પ્રભુના જ ઉત્પન્ન કરેલ છે.
ਤੁਸਿ ਨਾਨਕੁ ਦੇਵੈ ਜਿਸੁ ਨਾਮੁ ਤਿਨਿ ਹਰਿ ਰੰਗੁ ਮਣਿਆ ॥੭॥
જે જીવને ગુરુ નાનક ખુશ થઈને ‘નામ’ દે છે તેને જ હરિ-નામનો રંગ મેળવ્યો છે ॥૭॥
ਸਲੋਕ ਮਃ ੫ ॥
શ્લોક મહેલ ૫॥
ਜਿਨਾ ਸਾਸਿ ਗਿਰਾਸਿ ਨ ਵਿਸਰੈ ਹਰਿ ਨਾਮਾਂ ਮਨਿ ਮੰਤੁ ॥
જે લોકોને શ્વાસ લેતા અને ખાતાં ખાતાં ક્યારેય પણ ઈશ્વર ભૂલાતો નથી
ਧੰਨੁ ਸਿ ਸੇਈ ਨਾਨਕਾ ਪੂਰਨੁ ਸੋਈ ਸੰਤੁ ॥੧॥
જેના મનમાં પરમાત્માનો નામ-રુપ મંત્ર વસી રહ્યો છે હે નાનક! તે જ લોકો શુભ છે તે જ મનુષ્ય પૂર્ણ સંત છે ॥૧॥
ਮਃ ੫ ॥
મહેલ ૫॥
ਅਠੇ ਪਹਰ ਭਉਦਾ ਫਿਰੈ ਖਾਵਣ ਸੰਦੜੈ ਸੂਲਿ ॥
એ વ્યક્તિ ખાવાના દુઃખમાં દિવસ રાત ભટકતો રહે છે.
ਦੋਜਕਿ ਪਉਦਾ ਕਿਉ ਰਹੈ ਜਾ ਚਿਤਿ ਨ ਹੋਇ ਰਸੂਲਿ ॥੨॥
આવો વ્યક્તિ નર્કમાં પડવાથી કઈ રીતે બચી શકે છે જો તે પોતાના હૃદયમાં ગુરુના માધ્યમથી પરમાત્માનું સ્મરણ કરતો નથી ॥૨॥