Page 182
ਬਿਆਪਤ ਹਰਖ ਸੋਗ ਬਿਸਥਾਰ ॥
ક્યાંક ખુશી ક્યાંક દુઃખનો ફેલાવો છે,
ਬਿਆਪਤ ਸੁਰਗ ਨਰਕ ਅਵਤਾਰ ॥
ક્યાંક જીવ નરકોમાં પડે છે. ક્યાંક સ્વર્ગોમાં પહોંચે છે,
ਬਿਆਪਤ ਧਨ ਨਿਰਧਨ ਪੇਖਿ ਸੋਭਾ ॥
ક્યાંક કોઈ ધનવાળા છે, ક્યાંક ગરીબ છે. ક્યાંક કોઈ પોતાની શોભા જોઈને ખુશ છે – આ અનેક ઉપાયોથી માયા જીવો પર પ્રભાવ નાખી રહી છે.
ਮੂਲੁ ਬਿਆਧੀ ਬਿਆਪਸਿ ਲੋਭਾ ॥੧॥
ક્યાંક રોગોનું મૂળ લોભ બનીને માયા પોતાનું જોર મૂકી રહી છે ॥૧॥
ਮਾਇਆ ਬਿਆਪਤ ਬਹੁ ਪਰਕਾਰੀ ॥
હે પ્રભુ! તારી રચેલી માયા અનેક ઉપાયોથી જીવો પર પ્રભાવ રાખી રહી છે અને જીવોને આધ્યાત્મિક મૃત્યુ મારી દે છે,
ਸੰਤ ਜੀਵਹਿ ਪ੍ਰਭ ਓਟ ਤੁਮਾਰੀ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
તારા સંત તારા આશરે આધ્યાત્મિક જીવન ભોગવે છે. ॥૧॥ વિરામ॥
ਬਿਆਪਤ ਅਹੰਬੁਧਿ ਕਾ ਮਾਤਾ ॥
ક્યાંક કોઈ ‘હૂ હૂ’,ની બુદ્ધિમાં મસ્ત છે.
ਬਿਆਪਤ ਪੁਤ੍ਰ ਕਲਤ੍ਰ ਸੰਗਿ ਰਾਤਾ ॥
ક્યાંક કોઈ પુત્ર-સ્ત્રીના મોહમાં રંગાયેલ છે.
ਬਿਆਪਤ ਹਸਤਿ ਘੋੜੇ ਅਰੁ ਬਸਤਾ ॥
ક્યાંક હાથી ઘોડા સુંદર કપડાની લગન છે.
ਬਿਆਪਤ ਰੂਪ ਜੋਬਨ ਮਦ ਮਸਤਾ ॥੨॥
ક્યાંક કોઈ રૂપ અને જવાનીના નશામાં મસ્ત છે – આ અનેક ઉપાયોથી માયા પોતાનો પ્રભાવ મૂકી રહી છે ॥૨॥
ਬਿਆਪਤ ਭੂਮਿ ਰੰਕ ਅਰੁ ਰੰਗਾ ॥
ક્યાંક જમીનની મિલકત છે, ક્યાંક ગરીબી છે.
ਬਿਆਪਤ ਗੀਤ ਨਾਦ ਸੁਣਿ ਸੰਗਾ ॥
ક્યાંક અમિર છે, ક્યાંક મંડળીઓના ગીત અવાજ સાંભળીને ખુશ થઇ રહ્યા છે,
ਬਿਆਪਤ ਸੇਜ ਮਹਲ ਸੀਗਾਰ ॥
ક્યાંક સુંદર પથારી, હાર-શણગાર અને મહેલ મેડીઓનો લાલચ છે.
ਪੰਚ ਦੂਤ ਬਿਆਪਤ ਅੰਧਿਆਰ ॥੩॥
આ અનેક ઉપાયોથી માયા પોતાનો પ્રભાવ મૂકી રહી છે. ક્યાંક મોહના અંધકારમાં કામાદિક પાંચેય વિકાર દૂત બનીને માયા જોર નાખી રહી છે ॥૩॥
ਬਿਆਪਤ ਕਰਮ ਕਰੈ ਹਉ ਫਾਸਾ ॥
ક્યાંક કોઈ અહંકારમાં ફસાયેલ પોતાના તરફથી ધાર્મિક કામ કરી રહ્યો છે.
ਬਿਆਪਤਿ ਗਿਰਸਤ ਬਿਆਪਤ ਉਦਾਸਾ ॥
કોઈ ગૃહસ્થમાં પ્રવૃત છે, કોઈ ઉદાસી રૂપમાં છે.
ਆਚਾਰ ਬਿਉਹਾਰ ਬਿਆਪਤ ਇਹ ਜਾਤਿ ॥
ક્યાંક કોઈ ધાર્મિક રીતોમાં પ્રવૃત છે, કોઈ ઊંચી જાતિના અભિમાનમાં છે
ਸਭ ਕਿਛੁ ਬਿਆਪਤ ਬਿਨੁ ਹਰਿ ਰੰਗ ਰਾਤ ॥੪॥
પરમાત્માના પ્રેમમાં મગ્ન થવાથી વંચિત રહીને આ બધું જ માયાનો પ્રભાવ જ છે ॥૪॥
ਸੰਤਨ ਕੇ ਬੰਧਨ ਕਾਟੇ ਹਰਿ ਰਾਇ ॥
પરમાત્મા પોતે જ સંતોના માયાના બંધન કાપી દે છે.
ਤਾ ਕਉ ਕਹਾ ਬਿਆਪੈ ਮਾਇ ॥
તેના પર માયા પોતાનું જોર નથી મૂકી શકતી.
ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਜਿਨਿ ਧੂਰਿ ਸੰਤ ਪਾਈ ॥
નાનક કહે છે, જે મનુષ્યએ સંતોના ચરણોની ધૂળ પ્રાપ્ત કરી લીધી છે,
ਤਾ ਕੈ ਨਿਕਟਿ ਨ ਆਵੈ ਮਾਈ ॥੫॥੧੯॥੮੮॥
માયા તે મનુષ્યની નજીક ભટકી શકતી નથી ॥૫॥૧૯॥૮૮॥
ਗਉੜੀ ਗੁਆਰੇਰੀ ਮਹਲਾ ੫ ॥
ગૌરી રાગ ગુઆરેરી મહેલ ૫॥
ਨੈਨਹੁ ਨੀਦ ਪਰ ਦ੍ਰਿਸਟਿ ਵਿਕਾਰ ॥
પારકાં રૂપને વીકાર ભરેલી નજરથી જોવું – આ આંખોમાં ઊંઘ આવી રહી છે.
ਸ੍ਰਵਣ ਸੋਏ ਸੁਣਿ ਨਿੰਦ ਵੀਚਾਰ ॥
બીજાની નિંદાના વિચાર સાંભળી-સાંભળીને કાના સુઈ રહ્યા છે.
ਰਸਨਾ ਸੋਈ ਲੋਭਿ ਮੀਠੈ ਸਾਦਿ ॥
જીભ ખાવાના લોભમાં પદાર્થોના મીઠા સ્વાદમાં સુઈ રહી છે.
ਮਨੁ ਸੋਇਆ ਮਾਇਆ ਬਿਸਮਾਦਿ ॥੧॥
મન માયાના આશ્ચર્ય ભવ્યતામાં સુતેલું રહે છે ॥૧॥
ਇਸੁ ਗ੍ਰਿਹ ਮਹਿ ਕੋਈ ਜਾਗਤੁ ਰਹੈ ॥
હે ભાઈ! આ શરીરરૂપી ઘરમાં કોઈ દુર્લભ મનુષ્ય જ સાવધાન રહે છે,
ਸਾਬਤੁ ਵਸਤੁ ਓਹੁ ਅਪਨੀ ਲਹੈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
જે સાવધાન રહે છે તે પોતાની આધ્યાત્મિક જીવનની બધેબધી રાશિ-પુંજી સંભાળી લે છે ॥૧॥વિરામ॥
ਸਗਲ ਸਹੇਲੀ ਅਪਨੈ ਰਸ ਮਾਤੀ ॥
બધી જ જ્ઞાનેન્દ્રિયો પોતપોતાના અભિરુચિમાં મસ્ત રહે છે.
ਗ੍ਰਿਹ ਅਪੁਨੇ ਕੀ ਖਬਰਿ ਨ ਜਾਤੀ ॥
પોતાના શરીર ઘરની આ સમજ નથી રાખતી.
ਮੁਸਨਹਾਰ ਪੰਚ ਬਟਵਾਰੇ ॥
કપટ કરનાર પાંચેય ડાકુ-
ਸੂਨੇ ਨਗਰਿ ਪਰੇ ਠਗਹਾਰੇ ॥੨॥
ખાલી શરીર-ઘરમાં આવીને હુમલો બોલી દે છે ॥૨॥
ਉਨ ਤੇ ਰਾਖੈ ਬਾਪੁ ਨ ਮਾਈ ॥
તે પાંચેય ડાકુઓથી ના પિતા બચાવી શકે છે. ના માતા બચાવી શકે છે.
ਉਨ ਤੇ ਰਾਖੈ ਮੀਤੁ ਨ ਭਾਈ ॥
તેનાથી ના કોઈ મિત્ર બચાવી શકે છે, ના કોઈ ભાઈ.
ਦਰਬਿ ਸਿਆਣਪ ਨਾ ਓਇ ਰਹਤੇ ॥
તે પાંચેય ડાકુ ના ધનથી હટાવી શકાય છે, ના ચતુરાઈથી.
ਸਾਧਸੰਗਿ ਓਇ ਦੁਸਟ ਵਸਿ ਹੋਤੇ ॥੩॥
તે પાંચેય દુષ્ટ ફક્ત સાધુ-સંગતમાં રહીને જ કાબુમાં આવે છે ॥૩॥
ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ ਮੋਹਿ ਸਾਰਿੰਗਪਾਣਿ ॥
હે ધનુર્ધારી પ્રભુ! મારા પર કૃપા કરે.
ਸੰਤਨ ਧੂਰਿ ਸਰਬ ਨਿਧਾਨ ॥
મને સંતોની ચરણ ધૂળ આપ આ જ મારા માટે બધા ખજાના છે.
ਸਾਬਤੁ ਪੂੰਜੀ ਸਤਿਗੁਰ ਸੰਗਿ ॥
ગુરુની સંગતિમાં રહેવાથી આધ્યાત્મિક જીવનની સંપત્તિ બધેબધી બચાવી શકે છે.
ਨਾਨਕੁ ਜਾਗੈ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਕੈ ਰੰਗਿ ॥੪॥
પરમાત્માનો સેવક નાનક પરમાત્માના પ્રેમ-રંગમાં રહીને જ સાવધાન રહી શકે છે અને પાંચેયનાં આક્રમણથી બચી શકે છે ॥૪॥
ਸੋ ਜਾਗੈ ਜਿਸੁ ਪ੍ਰਭੁ ਕਿਰਪਾਲੁ ॥
હે ભાઈ! કામાદિક પાંચેય ડાકુઓના આક્રમણથી તે જ મનુષ્ય સાવધાન રહે છે. જેના પર પરમાત્મા પોતે દયાવાન હોય છે.
ਇਹ ਪੂੰਜੀ ਸਾਬਤੁ ਧਨੁ ਮਾਲੁ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ਦੂਜਾ ॥੨੦॥੮੯॥
તેની આધ્યાત્મિક જીવનની આ રાશિ-પુંજી બધેબધી બચેલી રહે છે. તેની પાસે પ્રભુનું નામ-ધન સંપંત્તિ બચી રહે છે ॥૧॥વિરામ બીજો ॥૨૦॥૮૯॥
ਗਉੜੀ ਗੁਆਰੇਰੀ ਮਹਲਾ ੫ ॥
ગૌરી રાગ ગુઆરેરી મહેલ ૫॥
ਜਾ ਕੈ ਵਸਿ ਖਾਨ ਸੁਲਤਾਨ ॥
હે ભાઈ! દુનિયાના ખાન અને સુલતાન પણ જે પરમાત્માની હેઠળ છે.
ਜਾ ਕੈ ਵਸਿ ਹੈ ਸਗਲ ਜਹਾਨ ॥
આખું જગત જ જેના હુકમમાં છે,
ਜਾ ਕਾ ਕੀਆ ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਹੋਇ ॥
જે પરમાત્માનું કરેલું જ જગતમાં બધું જ થાય છે.
ਤਿਸ ਤੇ ਬਾਹਰਿ ਨਾਹੀ ਕੋਇ ॥੧॥
તે પરમાત્માથી કોઈ પણ જીવ બહાર હોઈ શકતો નથી. ॥૧॥
ਕਹੁ ਬੇਨੰਤੀ ਅਪੁਨੇ ਸਤਿਗੁਰ ਪਾਹਿ ॥
હે ભાઈ! પોતાના ગુરુ પાસે વિનંતી કરી.
ਕਾਜ ਤੁਮਾਰੇ ਦੇਇ ਨਿਬਾਹਿ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
ગુરુ તારા કાર્ય જન્મ હેતુ પૂર્ણ કરી દેશે ॥૧॥વિરામ॥
ਸਭ ਤੇ ਊਚ ਜਾ ਕਾ ਦਰਬਾਰੁ ॥
હે ભાઈ! જે પરમાત્માનો દરબાર દુનિયાના બધા શાહ-બાદશાહોના દરબારથી ઊંચો શાનદાર છે.
ਸਗਲ ਭਗਤ ਜਾ ਕਾ ਨਾਮੁ ਅਧਾਰੁ ॥
બધા ભક્તોની જિંદગી માટે જે પરમાત્માનું નામ આશરો છે,
ਸਰਬ ਬਿਆਪਿਤ ਪੂਰਨ ਧਨੀ ॥
જે માલિક પ્રભુ બધા જીવો પર પોતાનો પ્રભાવ રાખે છે અને બધામાં વ્યાપક છે,
ਜਾ ਕੀ ਸੋਭਾ ਘਟਿ ਘਟਿ ਬਨੀ ॥੨॥
જે પરમાત્માની સુંદરતા દરેક શરીરમાં પોતાની ચમક દેખાડી રહી છે. તેનું નામ હંમેશા સ્મરણ કર ॥૨॥
ਜਿਸੁ ਸਿਮਰਤ ਦੁਖ ਡੇਰਾ ਢਹੈ ॥
હે ભાઈ! જે પરમાત્માનું સ્મરણ કરવાથી બધા જ દુઃખ દુર થઈ જાય છે.
ਜਿਸੁ ਸਿਮਰਤ ਜਮੁ ਕਿਛੂ ਨ ਕਹੈ ॥
જેનું નામ સ્મરણ કરવાથી મૃત્યુનો ડર સ્પર્શી શકતો નથી.
ਜਿਸੁ ਸਿਮਰਤ ਹੋਤ ਸੂਕੇ ਹਰੇ ॥
જે પરમાત્માનું નામ સ્મરણ કરવાથી નિર્દય મનુષ્ય પણ નરમ-દિલ થઈ જાય છે.