Page 303
ਜਾ ਸਤਿਗੁਰੁ ਸਰਾਫੁ ਨਦਰਿ ਕਰਿ ਦੇਖੈ ਸੁਆਵਗੀਰ ਸਭਿ ਉਘੜਿ ਆਏ ॥
એક જીવોના હૃદયમાં ખોટ હોવાને કારણે તે હંમેશા ખોટાં કર્મ કરે છે. એ મનુષ્ય તેવું જ ફળ ખાય છે
ਓਇ ਜੇਹਾ ਚਿਤਵਹਿ ਨਿਤ ਤੇਹਾ ਪਾਇਨਿ ਓਇ ਤੇਹੋ ਜੇਹੇ ਦਯਿ ਵਜਾਏ ॥
પરંતુ જીવનું પણ શું વશ? આ બધા ચરિત્ર પ્રભુ પોતે હંમેશા કરીને જોઈ રહ્યો છે
ਨਾਨਕ ਦੁਹੀ ਸਿਰੀ ਖਸਮੁ ਆਪੇ ਵਰਤੈ ਨਿਤ ਕਰਿ ਕਰਿ ਦੇਖੈ ਚਲਤ ਸਬਾਏ ॥੧॥
હે નાનક! અને બંને તરફ ગુરુસિખોમાં અને સ્વાગીવરોમાં પોતે જ પરમાત્મા હાજર છે ॥૧॥
ਮਃ ੪ ॥
મહેલ ૪॥
ਇਕੁ ਮਨੁ ਇਕੁ ਵਰਤਦਾ ਜਿਤੁ ਲਗੈ ਸੋ ਥਾਇ ਪਾਇ ॥
મન એક છે અને એક તરફ જ લાગી શકે છે જ્યાં જોડાય છે ત્યાં સફળતા પ્રાપ્ત કરી લે છે.
ਕੋਈ ਗਲਾ ਕਰੇ ਘਨੇਰੀਆ ਜਿ ਘਰਿ ਵਥੁ ਹੋਵੈ ਸਾਈ ਖਾਇ ॥
ઘણી વાતો બહાર-બહારથી કોઈ કરતો રહે ,ખાઈ તો તે જ વસ્તુ શકે છે જે ઘરમાં હોય.
ਬਿਨੁ ਸਤਿਗੁਰ ਸੋਝੀ ਨਾ ਪਵੈ ਅਹੰਕਾਰੁ ਨ ਵਿਚਹੁ ਜਾਇ ॥
મનને સદગુરુની અધીન કર્યા વગર આ વાત સમજ આવતી નથી અને હૃદયમાંથી અહંકાર દૂર થતો નથી.
ਅਹੰਕਾਰੀਆ ਨੋ ਦੁਖ ਭੁਖ ਹੈ ਹਥੁ ਤਡਹਿ ਘਰਿ ਘਰਿ ਮੰਗਾਇ ॥
અહંકારી જીવોને હંમેશા તૃષ્ણા અને દુઃખ હેરાન કરે છે તૃષ્ણાને કારણે હાથ ફેલાવીને ઘર-ઘર માંગતા ફરે છે.
ਕੂੜੁ ਠਗੀ ਗੁਝੀ ਨਾ ਰਹੈ ਮੁਲੰਮਾ ਪਾਜੁ ਲਹਿ ਜਾਇ ॥
તેનો દેખાવ ઉતરી જાય છે અને અસત્ય અને કપટ છુપાયેલા રહી શકતા નથી.
ਜਿਸੁ ਹੋਵੈ ਪੂਰਬਿ ਲਿਖਿਆ ਤਿਸੁ ਸਤਿਗੁਰੁ ਮਿਲੈ ਪ੍ਰਭੁ ਆਇ ॥
પરંતુ તે બિચારાઓનું પણ શું વશ? પાછલા કરેલ સારા કર્મોની અનુસાર જેના હૃદય પર સારા સંસ્કાર લખેલ હોય છે તેને સંપૂર્ણ સદગુરુ મળી જાય છે
ਜਿਉ ਲੋਹਾ ਪਾਰਸਿ ਭੇਟੀਐ ਮਿਲਿ ਸੰਗਤਿ ਸੁਵਰਨੁ ਹੋਇ ਜਾਇ ॥
અને જેમ પારસ લાગીને લોખંડ સોનું બની જાય છે તેમ જ સંગતિમાં મળીને તે પણ સારા બની જાય છે.
ਜਨ ਨਾਨਕ ਕੇ ਪ੍ਰਭ ਤੂ ਧਣੀ ਜਿਉ ਭਾਵੈ ਤਿਵੈ ਚਲਾਇ ॥੨॥
હે દાસ નાનકના પ્રભુ! જીવોના હાથે કંઈ નથી તું પોતે જ બધાનો માલિક છે જેમ તને યોગ્ય લાગે છે તેમ જ જીવોને ચલાવે છે ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਜਿਨ ਹਰਿ ਹਿਰਦੈ ਸੇਵਿਆ ਤਿਨ ਹਰਿ ਆਪਿ ਮਿਲਾਏ ॥
જે જીવોએ પ્રભુનું સ્મરણ કર્યું તેને પ્રભુ પોતાનામાં ભેળવી લે છે
ਗੁਣ ਕੀ ਸਾਝਿ ਤਿਨ ਸਿਉ ਕਰੀ ਸਭਿ ਅਵਗਣ ਸਬਦਿ ਜਲਾਏ ॥
તેની સાથે તેના ગુણોની જેને સંધિ કરી છે તેના બધા પાપ શબ્દ દ્વારા સળગી જાય છે.
ਅਉਗਣ ਵਿਕਣਿ ਪਲਰੀ ਜਿਸੁ ਦੇਹਿ ਸੁ ਸਚੇ ਪਾਏ ॥
પરંતુ હે સાચા પ્રભુ! અવગુણોને પાવલીના ભાવે વેચવા માટે ગુણોની આ સંધિ તેને જ મળે છે જેને તું પોતે આપે છે.
ਬਲਿਹਾਰੀ ਗੁਰ ਆਪਣੇ ਜਿਨਿ ਅਉਗਣ ਮੇਟਿ ਗੁਣ ਪਰਗਟੀਆਏ ॥
હું બલિહાર જાઉં છું પોતાના સદગુરુથી જેને જીવન પાપ દૂર કરીને ગુણ પ્રગટ કર્યા છે.
ਵਡੀ ਵਡਿਆਈ ਵਡੇ ਕੀ ਗੁਰਮੁਖਿ ਆਲਾਏ ॥੭॥
જે જીવ સદગુરુની સન્મુખ હોય છે તે જ મહાન પ્રભુની મહાન મહિમા કરવા લાગી જાય છે ॥૭॥
ਸਲੋਕ ਮਃ ੪ ॥
શ્લોક મહેલ ૪॥
ਸਤਿਗੁਰ ਵਿਚਿ ਵਡੀ ਵਡਿਆਈ ਜੋ ਅਨਦਿਨੁ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਵੈ ॥
સદગુરુમાં આ ખુબ મોટો ગુણ છે કે તે દરરોજ પ્રભુ નામનું સ્મરણ કરે છે
ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਰਮਤ ਸੁਚ ਸੰਜਮੁ ਹਰਿ ਨਾਮੇ ਹੀ ਤ੍ਰਿਪਤਾਵੈ ॥
સદગુરુનો વિચાર અને સંયમ હરિ-નામનો જાપ છે અને તે હરિ-નામમાં જ તૃપ્ત રહે છે.
ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਤਾਣੁ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਦੀਬਾਣੁ ਹਰਿ ਨਾਮੋ ਰਖ ਕਰਾਵੈ ॥
હરિનુ નામ જ આશરો અને નામ જ સદગુરુ માટે રક્ષા કરનાર છે.
ਜੋ ਚਿਤੁ ਲਾਇ ਪੂਜੇ ਗੁਰ ਮੂਰਤਿ ਸੋ ਮਨ ਇਛੇ ਫਲ ਪਾਵੈ ॥
જે મનુષ્ય આ ગુરુ-મૂર્તિનું પૂજન મન લગાવીને કરે છે તેને તે જ ફળ મળી જાય છે જેની મનમાં ઈચ્છા કરે ॥
ਜੋ ਨਿੰਦਾ ਕਰੇ ਸਤਿਗੁਰ ਪੂਰੇ ਕੀ ਤਿਸੁ ਕਰਤਾ ਮਾਰ ਦਿਵਾਵੈ ॥
જે મનુષ્ય સંપૂર્ણ સદગુરુની નિંદા કરે છે તેને પ્રભુ માર પડાવે છે
ਫੇਰਿ ਓਹ ਵੇਲਾ ਓਸੁ ਹਥਿ ਨ ਆਵੈ ਓਹੁ ਆਪਣਾ ਬੀਜਿਆ ਆਪੇ ਖਾਵੈ ॥
પોતાના હાથથી નિંદાના બીજ વાવવાનું ફળ તેને ભોગવવું પડે છે ત્યારે પસ્તાય છે પરંતુ ફરી જે સમય નિંદા કરવામાં વીતી ગયો છે તેને મળતો નથી
ਨਰਕਿ ਘੋਰਿ ਮੁਹਿ ਕਾਲੈ ਖੜਿਆ ਜਿਉ ਤਸਕਰੁ ਪਾਇ ਗਲਾਵੈ ॥
અને જેમ ચોરને ગળામાં દોરડું નાખીને લઇ જાય છે તેમ મુખ કાળું કરીને જાણે ભયાનક નરકમાં તેને પણ નાખી દેવામાં આવે છે.
ਫਿਰਿ ਸਤਿਗੁਰ ਕੀ ਸਰਣੀ ਪਵੈ ਤਾ ਉਬਰੈ ਜਾ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਵੈ ॥
પછી આ નિંદા-રૂપી ઘોર નરકમાંથી ત્યારે જ બચે છે જો સદગુરુના શરણે પડીને પ્રભુનું નામ જપે.
ਹਰਿ ਬਾਤਾ ਆਖਿ ਸੁਣਾਏ ਨਾਨਕੁ ਹਰਿ ਕਰਤੇ ਏਵੈ ਭਾਵੈ ॥੧॥
નાનક પરમાત્માના ઓટલાની વાતો કહીને સંભળાવી રહ્યો છે પરમાત્માને આમ જ ગમે છે કે નિંદક ઈર્ષ્યાના નરકમાં પોતે જ સળગતો રહે ॥૧॥
ਮਃ ੪ ॥
મહેલ ૪॥
ਪੂਰੇ ਗੁਰ ਕਾ ਹੁਕਮੁ ਨ ਮੰਨੈ ਓਹੁ ਮਨਮੁਖੁ ਅਗਿਆਨੁ ਮੁਠਾ ਬਿਖੁ ਮਾਇਆ ॥
જે મનુષ્ય સંપૂર્ણ સદગુરુનો હુકમ માનતો નથી તે પોતાના મનની પાછળ ચાલનાર બે સમજ મનુષ્ય માયા રૂપી ઝેરનો છેતરાયેલ છે તેના મનમાં અસત્ય છે સત્યને તે અસત્ય જ સમજે છે
ਓਸੁ ਅੰਦਰਿ ਕੂੜੁ ਕੂੜੋ ਕਰਿ ਬੁਝੈ ਅਣਹੋਦੇ ਝਗੜੇ ਦਯਿ ਓਸ ਦੈ ਗਲਿ ਪਾਇਆ ॥
આ માટે પતિએ અસત્ય બોલવાથી ઉત્પન્ન થયેલ વ્યર્થના ઝઘડા તેના ગળામાં નાખી દીધા છે
ਓਹੁ ਗਲ ਫਰੋਸੀ ਕਰੇ ਬਹੁਤੇਰੀ ਓਸ ਦਾ ਬੋਲਿਆ ਕਿਸੈ ਨ ਭਾਇਆ ॥
વાતો કરીને રોટલી કમાવવાનું તે ખૂબ પ્રયત્ન કરે છે પરંતુ તેના વચન કોઈને સારા લાગતા નથી.
ਓਹੁ ਘਰਿ ਘਰਿ ਹੰਢੈ ਜਿਉ ਰੰਨ ਦੋੁਹਾਗਣਿ ਓਸੁ ਨਾਲਿ ਮੁਹੁ ਜੋੜੇ ਓਸੁ ਭੀ ਲਛਣੁ ਲਾਇਆ ॥
ત્યાગેલ મહિલાની જેમ તે ઘર ઘર ભટકે છે જે મનુષ્ય તેનાથી મેળ-મુલાકાત રાખે છે તેને પણ કલંક લાગી જાય છે ॥
ਗੁਰਮੁਖਿ ਹੋਇ ਸੁ ਅਲਿਪਤੋ ਵਰਤੈ ਓਸ ਦਾ ਪਾਸੁ ਛਡਿ ਗੁਰ ਪਾਸਿ ਬਹਿ ਜਾਇਆ ॥
જે મનુષ્ય સદગુરુની સન્મુખ હોય છે તે મનમુખથી અલગ રહે છે. મનમુખનો સાથ છોડીને સદગુરુની સંગતિ કરે છે.