Page 952
ਵਿਣੁ ਗੁਰ ਪੀਰੈ ਕੋ ਥਾਇ ਨ ਪਾਈ ॥
ગુરુ-પીર વગર તેને પણ ખુદાના ઘરે સ્થાન મળતું નથી.
ਰਾਹੁ ਦਸਾਇ ਓਥੈ ਕੋ ਜਾਇ ॥
ત્યાં પ્રભુના દરબારમાં જવાનો રસ્તો તો દરેક કોઈ પૂછતું રહે છે પરંતુ કોઈ દુર્લભ જ ત્યાં જાય છે.
ਕਰਣੀ ਬਾਝਹੁ ਭਿਸਤਿ ਨ ਪਾਇ ॥
શુભ કર્મ વગર કોઈ પણ સ્વર્ગ પ્રાપ્ત કરી શકાતું નથી.
ਜੋਗੀ ਕੈ ਘਰਿ ਜੁਗਤਿ ਦਸਾਈ ॥
જે કોઈ મનુષ્યએ યોગીના ઘરે જઈને તેનાથી યોગનો વિચાર પૂછ્યો છે તો
ਤਿਤੁ ਕਾਰਣਿ ਕਨਿ ਮੁੰਦ੍ਰਾ ਪਾਈ ॥
તેની ઇચ્છા માટે યોગીએ તેના કાનમાં મુદ્દાઓ નાખી દીધી છે.
ਮੁੰਦ੍ਰਾ ਪਾਇ ਫਿਰੈ ਸੰਸਾਰਿ ॥
મનુષ્ય મુદ્રાઓ પહેરીને સંસારમાં અહીં-તહીં જ ભટકતો રહે છે.
ਜਿਥੈ ਕਿਥੈ ਸਿਰਜਣਹਾਰੁ ॥
પરંતુ સર્જનહાર પરમાત્મા સર્વવ્યાપક છે.
ਜੇਤੇ ਜੀਅ ਤੇਤੇ ਵਾਟਾਊ ॥
જગતમાં જેટલા પણ જીવ છે, તે બધા મુસાફર છે.
ਚੀਰੀ ਆਈ ਢਿਲ ਨ ਕਾਊ ॥
જ્યારે પણ કોઈ જીવને મૃત્યુનો નિમંત્રણ આવ્યો છે, તેને જવામાં ક્યારેય કોઈ વાર કરી નથી.
ਏਥੈ ਜਾਣੈ ਸੁ ਜਾਇ ਸਿਞਾਣੈ ॥
જેને આ લોકમાં પરમાત્માની ઓળખ થઈ જાય છે, તે પરલોકમાં પણ જઈને તેને ઓળખી લે છે.
ਹੋਰੁ ਫਕੜੁ ਹਿੰਦੂ ਮੁਸਲਮਾਣੈ ॥
હિન્દુ તેમજ મુસલમાનના શુભ કર્મ વગર બીજું બધું વ્યર્થ છે.
ਸਭਨਾ ਕਾ ਦਰਿ ਲੇਖਾ ਹੋਇ ॥
સત્યના દરબારમાં બધા જીવોના કર્મોના હિસાબ-કિતાબ થાય છે અને
ਕਰਣੀ ਬਾਝਹੁ ਤਰੈ ਨ ਕੋਇ ॥
શુભ કર્મો વગર કોઈની પણ મુક્તિ સંભવ નથી.
ਸਚੋ ਸਚੁ ਵਖਾਣੈ ਕੋਇ ॥ ਨਾਨਕ ਅਗੈ ਪੁਛ ਨ ਹੋਇ ॥੨॥
ગુરુ નાનક કહે છે કે પરમ સત્ય પરમાત્માનું નામ જપનાર જીવની આગળ પરલોકમાં કોઈ પૂછપરછ થતી નથી ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਹਰਿ ਕਾ ਮੰਦਰੁ ਆਖੀਐ ਕਾਇਆ ਕੋਟੁ ਗੜੁ ॥
આ મનુષ્ય શરીરરૂપી કિલ્લો હરિનું મંદિર કહેવાય છે.
ਅੰਦਰਿ ਲਾਲ ਜਵੇਹਰੀ ਗੁਰਮੁਖਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਪੜੁ ॥
આમાં લાલ તેમજ જવાહરરૂપી શુભ ગુણ પડ્યા છે. આને પ્રાપ્ત કરવા માટે ગુરુના માધ્યમથી હરિનું નામ જપ.
ਹਰਿ ਕਾ ਮੰਦਰੁ ਸਰੀਰੁ ਅਤਿ ਸੋਹਣਾ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਦਿੜੁ ॥
આ શરીરરૂપી હરિનું મંદિર ખુબ સુંદર છે, આથી હરિ નામને મનમાં વસાવી લે.
ਮਨਮੁਖ ਆਪਿ ਖੁਆਇਅਨੁ ਮਾਇਆ ਮੋਹ ਨਿਤ ਕੜੁ ॥
સ્વેચ્છાચારી જીવ પોતે જ કુમાર્ગગામી થાય છે અને રોજ મોહ-માયામાં ફસાઈને દુઃખી થતો રહે છે.
ਸਭਨਾ ਸਾਹਿਬੁ ਏਕੁ ਹੈ ਪੂਰੈ ਭਾਗਿ ਪਾਇਆ ਜਾਈ ॥੧੧॥
બધાનો માલિક એક પરમાત્મા જ છે, પરંતુ ઉત્તમ ભાગ્યથી જ તેને પ્રાપ્ત કરાય છે ॥૧૧॥
ਸਲੋਕ ਮਃ ੧ ॥
શ્લોક મહેલ ૧॥
ਨਾ ਸਤਿ ਦੁਖੀਆ ਨਾ ਸਤਿ ਸੁਖੀਆ ਨਾ ਸਤਿ ਪਾਣੀ ਜੰਤ ਫਿਰਹਿ ॥
દુઃખ ભોગવવા, સુખમાં લીન રહેવા તેમજ જળમાં જીવોની જેમ ડુબકીઓ લગાવવાથી પણ સિદ્ધિ મળતી નથી.
ਨਾ ਸਤਿ ਮੂੰਡ ਮੁਡਾਈ ਕੇਸੀ ਨਾ ਸਤਿ ਪੜਿਆ ਦੇਸ ਫਿਰਹਿ ॥
માથાના વાળ કઢાવવાથી તેમજ વિદ્યા વાંચીને દેશ-પ્રદેશમાં ભટકવાથી પણ સિદ્ધિ થતી નથી.
ਨਾ ਸਤਿ ਰੁਖੀ ਬਿਰਖੀ ਪਥਰ ਆਪੁ ਤਛਾਵਹਿ ਦੁਖ ਸਹਹਿ ॥
વૃક્ષ, પર્વતોમાં રહીને અને પોતાને આરાથી ચિરાવીને દુઃખ સહેવાથી પણ સિદ્ધિ થતી નથી.
ਨਾ ਸਤਿ ਹਸਤੀ ਬਧੇ ਸੰਗਲ ਨਾ ਸਤਿ ਗਾਈ ਘਾਹੁ ਚਰਹਿ ॥
હાથીને સાંકળથી બાંધીને તેમજ ગાયને ઘાસ ચરાવવાથી પણ સિદ્ધિ થતી નથી.
ਜਿਸੁ ਹਥਿ ਸਿਧਿ ਦੇਵੈ ਜੇ ਸੋਈ ਜਿਸ ਨੋ ਦੇਇ ਤਿਸੁ ਆਇ ਮਿਲੈ ॥
જે પરમાત્માના હાથમાં સિદ્ધિ છે, જો તે કોઈને સિદ્ધિ આપે તો જ તે તેને આવીને મળે છે, જેને સિદ્ધિ દે છે.
ਨਾਨਕ ਤਾ ਕਉ ਮਿਲੈ ਵਡਾਈ ਜਿਸੁ ਘਟ ਭੀਤਰਿ ਸਬਦੁ ਰਵੈ ॥
હે નાનક! આ કીર્તિ તેને જ મળે છે, જેના હૃદયમાં બ્રહા-શબ્દ વસી જાય છે.
ਸਭਿ ਘਟ ਮੇਰੇ ਹਉ ਸਭਨਾ ਅੰਦਰਿ ਜਿਸਹਿ ਖੁਆਈ ਤਿਸੁ ਕਉਣੁ ਕਹੈ ॥
પરમાત્માનું ફરમાન છે કે બધા શરીર મારા જ બનેલ છે અને બધામાં હું જ હાજર છું, જેને હું કુમાર્ગગામી કરી દઉં છું, તેને કોણ સત્માર્ગ બતાવી શકે છે.
ਜਿਸਹਿ ਦਿਖਾਲਾ ਵਾਟੜੀ ਤਿਸਹਿ ਭੁਲਾਵੈ ਕਉਣੁ ॥
જેને માર્ગદર્શન કરે છે, તેને કોણ ભુલાવી શકે છે?
ਜਿਸਹਿ ਭੁਲਾਈ ਪੰਧ ਸਿਰਿ ਤਿਸਹਿ ਦਿਖਾਵੈ ਕਉਣੁ ॥੧॥
જેને આરંભથી જ રસ્તો ભુલાવી દીધો છે, તેને કોણ રસ્તો દેખાડી શકે છે? ॥૧॥
ਮਃ ੧ ॥
મહેલ ૧॥
ਸੋ ਗਿਰਹੀ ਜੋ ਨਿਗ੍ਰਹੁ ਕਰੈ ॥
તે ગૃહસ્થી ઉત્તમ છે, જે પોતાની ઇન્દ્રિયોને નિયંત્રણમાં રાખે છે.
ਜਪੁ ਤਪੁ ਸੰਜਮੁ ਭੀਖਿਆ ਕਰੈ ॥
તે જપ, તપ તેમજ સંયમને ભિક્ષા બનાવી લે છે અને
ਪੁੰਨ ਦਾਨ ਕਾ ਕਰੇ ਸਰੀਰੁ ॥
પોતાના શરીરને દાન-પુણ્ય કરનાર બનાવી લે છે.
ਸੋ ਗਿਰਹੀ ਗੰਗਾ ਕਾ ਨੀਰੁ ॥
આવો ગંગા જળની જેમ પવિત્ર થઈ જાય છે.
ਬੋਲੈ ਈਸਰੁ ਸਤਿ ਸਰੂਪੁ ॥
પ્રભુ કહે છે કે પરમાત્મા સત્યસ્વરૂપ છે,
ਪਰਮ ਤੰਤ ਮਹਿ ਰੇਖ ਨ ਰੂਪੁ ॥੨॥
તે પરમતત્વમાં કોઈ ચક્ર-ચિન્હ તેમજ રૂપ નથી ॥૨॥
ਮਃ ੧ ॥
મહેલ ૧॥
ਸੋ ਅਉਧੂਤੀ ਜੋ ਧੂਪੈ ਆਪੁ ॥
તે જ અવધૂત છે, જે આત્માભિમાનને સળગાવી દે છે.
ਭਿਖਿਆ ਭੋਜਨੁ ਕਰੈ ਸੰਤਾਪੁ ॥
તે પોતાના શારીરિક સંતાપને ભિક્ષા ભોજન બનાવી લે છે.
ਅਉਹਠ ਪਟਣ ਮਹਿ ਭੀਖਿਆ ਕਰੈ ॥
તે પોતાના હૃદયરૂપી નગરમાં જઈને નામની ભિક્ષા માંગે છે.
ਸੋ ਅਉਧੂਤੀ ਸਿਵ ਪੁਰਿ ਚੜੈ ॥
આવો અવધૂત પરમાત્માના ચરણોમાં વિલીન થઈ જાય છે.
ਬੋਲੈ ਗੋਰਖੁ ਸਤਿ ਸਰੂਪੁ ॥
ગોરખ કહે છે કે પ્રભુ સત્યસ્વરૂપ છે,
ਪਰਮ ਤੰਤ ਮਹਿ ਰੇਖ ਨ ਰੂਪੁ ॥੩॥
તે પરમતત્વનું કોઈ રૂપ અથવા ચિન્હ નથી ॥૩॥
ਮਃ ੧ ॥
મહેલ ૧॥
ਸੋ ਉਦਾਸੀ ਜਿ ਪਾਲੇ ਉਦਾਸੁ ॥
તે ઉદાસી સાધુ સારો છે જે વૈરાગ્યનું પાલન કરે છે.
ਅਰਧ ਉਰਧ ਕਰੇ ਨਿਰੰਜਨ ਵਾਸੁ ॥
તે નિરંજનનું ધ્યાન કરતો રહે છે, જેનો નિવાસ પૃથ્વી તેમજ આકાશ વગેરે બધા લોકમાં છે.
ਚੰਦ ਸੂਰਜ ਕੀ ਪਾਏ ਗੰਢਿ ॥
જે શિવરૂપી ચંદ્ર તેમજ શક્તિરૂપી સૂર્યનો સુમેળ કરાવી દે છે
ਤਿਸੁ ਉਦਾਸੀ ਕਾ ਪੜੈ ਨ ਕੰਧੁ ॥
તે વિરક્તિની શરીરરૂપી દીવાલ નાશ થતી નથી.
ਬੋਲੈ ਗੋਪੀ ਚੰਦੁ ਸਤਿ ਸਰੂਪੁ ॥
ગોપીચંદ કહે છે કે પ્રભુ સત્યસ્વરૂપ છે,
ਪਰਮ ਤੰਤ ਮਹਿ ਰੇਖ ਨ ਰੂਪੁ ॥੪॥
તે પરમતત્વ નિરાકાર છે ॥૪॥
ਮਃ ੧ ॥
મહેલ ૧॥
ਸੋ ਪਾਖੰਡੀ ਜਿ ਕਾਇਆ ਪਖਾਲੇ ॥
તે જેની સાધુ ઉત્તમ છે, જે શરીરની ગંદકીને શુદ્ધ કરે છે.
ਕਾਇਆ ਕੀ ਅਗਨਿ ਬ੍ਰਹਮੁ ਪਰਜਾਲੇ ॥
તે પોતાના શરીરની આગમાં બ્રહ્મને પ્રકાશિત કરે છે અને
ਸੁਪਨੈ ਬਿੰਦੁ ਨ ਦੇਈ ਝਰਣਾ ॥
સપનામાં પણ પોતાના વીર્યને વહેવા દેતો નથી.