Page 942
ਬਿਨੁ ਸਬਦੈ ਸਭਿ ਦੂਜੈ ਲਾਗੇ ਦੇਖਹੁ ਰਿਦੈ ਬੀਚਾਰਿ ॥
પોતાના હૃદયમાં સારી રીતે વિચાર કરીને જોઈ લે, બ્રહ્મ-શબ્દ વગર લોકો દ્વેતભાવમાં જ લાગેલા છે.
ਨਾਨਕ ਵਡੇ ਸੇ ਵਡਭਾਗੀਜਿਨੀ ਸਚੁ ਰਖਿਆ ਉਰ ਧਾਰਿ ॥੩੪॥
હે નાનક! તે જ મનુષ્ય મોટો અને ભાગ્યવાન છે, જેને પોતાના હૃદયમાં સત્યને વસાવીને રાખેલ છે ॥૩૪॥
ਗੁਰਮੁਖਿ ਰਤਨੁ ਲਹੈ ਲਿਵ ਲਾਇ ॥
ગુરુમુખની નામ-રત્નમાં જ લગન લાગી રહે છે અને
ਗੁਰਮੁਖਿ ਪਰਖੈ ਰਤਨੁ ਸੁਭਾਇ ॥
સરળ-સ્વભાવ જ નામ-રત્નની પરખ કરી લે છે.
ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਾਚੀ ਕਾਰ ਕਮਾਇ ॥
તે નામ-સ્મરણનું જ સાચું કાર્ય કરતો રહે છે અને
ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਾਚੇ ਮਨੁ ਪਤੀਆਇ ॥
તેનું મન સત્યમાં જ વિશ્વસ્ત થઈ જાય છે.
ਗੁਰਮੁਖਿ ਅਲਖੁ ਲਖਾਏ ਤਿਸੁ ਭਾਵੈ ॥
ગુરુમુખ બીજાને પણ અલખ પ્રભુના દર્શન કરાવી દે છે અને આ જ તેને સારું લાગે છે.
ਨਾਨਕ ਗੁਰਮੁਖਿ ਚੋਟ ਨ ਖਾਵੈ ॥੩੫॥
હે નાનક! ગુરુમુખ યમની ઇજા ખાતો નથી ॥૩૫॥
ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਦਾਨੁ ਇਸਨਾਨੁ ॥
ગુરુમુખ નામ જપે છે, શરીરની શુદ્ધતા માટે સ્નાન કરતો અને ગરીબોને દાન દે છે.
ਗੁਰਮੁਖਿ ਲਾਗੈ ਸਹਜਿ ਧਿਆਨੁ ॥
તેનું સરળ જ પ્રભુમાં ધ્યાન લાગેલું રહે છે અને
ਗੁਰਮੁਖਿ ਪਾਵੈ ਦਰਗਹ ਮਾਨੁ ॥
તેને સત્યના દરબારમાં સન્માન પ્રાપ્ત થઈ જાય છે.
ਗੁਰਮੁਖਿ ਭਉ ਭੰਜਨੁ ਪਰਧਾਨੁ ॥
હે નાનક! ગુરુમુખ ભયનાશક પરમેશ્વરનું ચિંતન કરીને પ્રમુખ બની જાય છે.
ਗੁਰਮੁਖਿ ਕਰਣੀ ਕਾਰ ਕਰਾਏ ॥
તે બીજાઓથી પણ નામ-દાનનું શુભ કર્મ કરાવે છે.
ਨਾਨਕ ਗੁਰਮੁਖਿ ਮੇਲਿ ਮਿਲਾਏ ॥੩੬॥
નાનક કહે છે કે ગુરુમુખ પોતાના સંગીઓને પણ પ્રભુથી મળાવી દે છે ॥૩૬॥
ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਾਸਤ੍ਰ ਸਿਮ੍ਰਿਤਿ ਬੇਦ ॥
ગુરુમુખ શાસ્ત્રો, સ્મૃતિઓ તેમજ વેદોનો જ્ઞાતા હોય છે અને
ਗੁਰਮੁਖਿ ਪਾਵੈ ਘਟਿ ਘਟਿ ਭੇਦ ॥
તે દરેક શરીરમાં વ્યાપ્ત પ્રભુના રહસ્યોને જાણી લે છે.
ਗੁਰਮੁਖਿ ਵੈਰ ਵਿਰੋਧ ਗਵਾਵੈ ॥
તે મનમાંથી વેર-વિરોધની ભાવનાને દૂર કરી દે છે અને
ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਗਲੀ ਗਣਤ ਮਿਟਾਵੈ ॥
બધા હિસાબ મટાડી દે છે.
ਗੁਰਮੁਖਿ ਰਾਮ ਨਾਮ ਰੰਗਿ ਰਾਤਾ ॥
તે રામ નામના રંગમાં જ લીન રહે છે.
ਨਾਨਕ ਗੁਰਮੁਖਿ ਖਸਮੁ ਪਛਾਤਾ ॥੩੭॥
હે નાનક! ગુરુમુખે માલિક-પ્રભુને ઓળખી લીધો છે ॥૩૭॥
ਬਿਨੁ ਗੁਰ ਭਰਮੈ ਆਵੈ ਜਾਇ ॥
ગુરુ વગર જીવ ભ્રમમાં પડીને જન્મ-મરણમાં ફસાઈ રહે છે અને
ਬਿਨੁ ਗੁਰ ਘਾਲ ਨ ਪਵਈ ਥਾਇ ॥
ગુરુ વગર કોઈ પણ કાર્ય સફળ થતું નથી.
ਬਿਨੁ ਗੁਰ ਮਨੂਆ ਅਤਿ ਡੋਲਾਇ ॥
ગુરુ વગર જીવનું મન ખુબ ડોલતું રહે છે અને
ਬਿਨੁ ਗੁਰ ਤ੍ਰਿਪਤਿ ਨਹੀ ਬਿਖੁ ਖਾਇ ॥
ગુરુ વગર મનને સંતોષ થતો નથી અને તે માયારૂપી ઝેર જ સેવન કરતો રહે છે.
ਬਿਨੁ ਗੁਰ ਬਿਸੀਅਰੁ ਡਸੈ ਮਰਿ ਵਾਟ ॥
ગુરુ વગર માયારૂપી સાપ જીવને ડંખી લે છે અને તે જીવનરૂપી પંથમાં જ પ્રાણ ત્યાગી દે છે.
ਨਾਨਕ ਗੁਰ ਬਿਨੁ ਘਾਟੇ ਘਾਟ ॥੩੮॥
હે નાનક! ગુરુ વગર મનુષ્યને પોતાના જીવનમાં ઘાટા જ ઘાટા હોય છે ॥૩૮॥
ਜਿਸੁ ਗੁਰੁ ਮਿਲੈ ਤਿਸੁ ਪਾਰਿ ਉਤਾਰੈ ॥
જે મનુષ્યને ગુરુ મળી જાય છે, તે તેને સંસાર-સમુદ્રથી પાર ઉતારી દે છે.
ਅਵਗਣ ਮੇਟੈ ਗੁਣਿ ਨਿਸਤਾਰੈ ॥
તે તેના અવગુણ મટાડીને તેને ગુણ આપી દે છે.
ਮੁਕਤਿ ਮਹਾ ਸੁਖ ਗੁਰ ਸਬਦੁ ਬੀਚਾਰਿ ॥
ગુરુ-શબ્દનું ચિંતન કરવાથી મુક્તિ તેમજ પરમ સુખ પ્રાપ્ત થઈ જાય છે.
ਗੁਰਮੁਖਿ ਕਦੇ ਨ ਆਵੈ ਹਾਰਿ ॥
ગુરુમુખ જીવ જીવનમાં ક્યારેય હારતો નથી.
ਤਨੁ ਹਟੜੀ ਇਹੁ ਮਨੁ ਵਣਜਾਰਾ ॥
મનુષ્યનું આ શરીર એક દુકાન છે અને આમાં મન એક વ્યાપારી બેઠું છે.
ਨਾਨਕ ਸਹਜੇ ਸਚੁ ਵਾਪਾਰਾ ॥੩੯॥
નાનક કહે છે કે આ મન સરળ જ સત્યનો વ્યાપાર કરતું રહે છે ॥૩૯॥
ਗੁਰਮੁਖਿ ਬਾਂਧਿਓ ਸੇਤੁ ਬਿਧਾਤੈ ॥
વિધાતાએ ગુરુમુખો માટે સમુદ્ર પર સેતુ બાંધી દીધો હતો.
ਲੰਕਾ ਲੂਟੀ ਦੈਤ ਸੰਤਾਪੈ ॥
આ રીતે રાવણની લંકાને લુંટી લીધી અને દાનવોનો સંહાર થયો.
ਰਾਮਚੰਦਿ ਮਾਰਿਓ ਅਹਿ ਰਾਵਣੁ ॥
ત્યારે રામચંદ્રએ લંકાપતિ રાવણનો વધ કરી દીધો
ਭੇਦੁ ਬਭੀਖਣ ਗੁਰਮੁਖਿ ਪਰਚਾਇਣੁ ॥
જ્યારે વિભીષણે રાવણનું રહસ્ય બતાવ્યું.
ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਾਇਰਿ ਪਾਹਣ ਤਾਰੇ ॥
ગુરુએ પથ્થરોને પણ સમુદ્રથી તારી દીધા છે અને
ਗੁਰਮੁਖਿ ਕੋਟਿ ਤੇਤੀਸ ਉਧਾਰੇ ॥੪੦॥
તેત્રીસ કરોડ દેવતાઓનો પણ ઉદ્ધાર કરી દીધો છે ॥૪૦॥
ਗੁਰਮੁਖਿ ਚੂਕੈ ਆਵਣ ਜਾਣੁ ॥
ગુરુમુખનું જન્મ-મરણનું ચક્ર સમાપ્ત થઈ જાય છે અને
ਗੁਰਮੁਖਿ ਦਰਗਹ ਪਾਵੈ ਮਾਣੁ ॥
તેને પરમાત્માના દરબારમાં શોભા પ્રાપ્ત થઈ જાય છે.
ਗੁਰਮੁਖਿ ਖੋਟੇ ਖਰੇ ਪਛਾਣੁ ॥
તેને ખરાબ-સારાની ઓળખ થઈ જાય છે અને
ਗੁਰਮੁਖਿ ਲਾਗੈ ਸਹਜਿ ਧਿਆਨੁ ॥
સરળ જ તેનું પરમ-સત્યમાં ધ્યાન લાગેલું રહે છે.
ਗੁਰਮੁਖਿ ਦਰਗਹ ਸਿਫਤਿ ਸਮਾਇ ॥
તે સત્યના દરબારમાં જઈને પરમાત્માની સ્તુતિમાં જ લીન રહે છે.
ਨਾਨਕ ਗੁਰਮੁਖਿ ਬੰਧੁ ਨ ਪਾਇ ॥੪੧॥
નાનક કહે છે કે ગુરુમુખને કોઈ બંધન પડતો નથી ॥૪૧॥
ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਨਿਰੰਜਨ ਪਾਏ ॥
ગુરૂમુખને નિરંજન નામ પ્રાપ્ત થઈ જાય છે અને
ਗੁਰਮੁਖਿ ਹਉਮੈ ਸਬਦਿ ਜਲਾਏ ॥
તે શબ્દ દ્વારા અહંકારને સળગાવી દે છે.
ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਾਚੇ ਕੇ ਗੁਣ ਗਾਏ ॥
તે સાચા પરમેશ્વરનું જ ગુણગાન કરે છે અને
ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਾਚੈ ਰਹੈ ਸਮਾਏ ॥
સત્યમાં જ લીન રહે છે.
ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਾਚਿ ਨਾਮਿ ਪਤਿ ਊਤਮ ਹੋਇ ॥
તે પરમાત્માનું નામ જપતો રહે છે અને તેની પ્રતિષ્ઠા ઉત્તમ થઈ જાય છે.
ਨਾਨਕ ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਗਲ ਭਵਣ ਕੀ ਸੋਝੀ ਹੋਇ ॥੪੨॥
નાનક કહે છે કે ગુરુમુખને આખા વિશ્વની સમજ થઈ જાય છે ॥૪૨॥
ਕਵਣ ਮੂਲੁ ਕਵਣ ਮਤਿ ਵੇਲਾ ॥
સિધ્ધોએ એક વાર ફરી ગુરુ નાનક દેવને પૂછ્યું - સૃષ્ટિનું મૂળ શું છે? આ મનુષ્ય-જીવન કયો ઉપદેશ લેવાનો સમય છે?
ਤੇਰਾ ਕਵਣੁ ਗੁਰੂ ਜਿਸ ਕਾ ਤੂ ਚੇਲਾ ॥
તારા ગુરુ કોણ છે, જેનો તું ચેલો છે?
ਕਵਣ ਕਥਾ ਲੇ ਰਹਹੁ ਨਿਰਾਲੇ ॥
કઈ કથા લઈને તું દુનિયાથી નિર્લિપ્ત રહે છે?
ਬੋਲੈ ਨਾਨਕੁ ਸੁਣਹੁ ਤੁਮ ਬਾਲੇ ॥
હે બાળક નાનક! જે અમે બોલી રહ્યા છીએ તું ધ્યાનથી સાંભળ.
ਏਸੁ ਕਥਾ ਕਾ ਦੇਇ ਬੀਚਾਰੁ ॥
અમને આ કથાનો પણ પોતાનો વિચાર બતાવો કે
ਭਵਜਲੁ ਸਬਦਿ ਲੰਘਾਵਣਹਾਰੁ ॥੪੩॥
શબ્દ સંસાર-સમુદ્રથી પાર કરાવનાર છે? ॥૪૩॥