Page 877
ਜਹ ਦੇਖਾ ਤਹ ਰਹਿਆ ਸਮਾਇ ॥੩॥
પછી જ્યાં પણ દ્રષ્ટિ જાય છે, ત્યાં જ પરમાત્મા સમાયેલ લાગે છે ॥૩॥
ਅੰਤਰਿ ਸਹਸਾ ਬਾਹਰਿ ਮਾਇਆ ਨੈਣੀ ਲਾਗਸਿ ਬਾਣੀ ॥
જેના અંતરમનમાં શંકા હોય છે તો બહારથી માયાના તીર તેની આંખો પર લાગે છે.
ਪ੍ਰਣਵਤਿ ਨਾਨਕੁ ਦਾਸਨਿ ਦਾਸਾ ਪਰਤਾਪਹਿਗਾ ਪ੍ਰਾਣੀ ॥੪॥੨॥
હે પ્રાણી! ગુરુ નાનક વિનય કરે છે કે તું પરમાત્માના દાસોનો દાસ બની જા, નહીં તો ખૂબ દુ:ખી થશે ॥૪॥૨॥
ਰਾਮਕਲੀ ਮਹਲਾ ੧ ॥
રામકલી મહેલ ૧॥
ਜਿਤੁ ਦਰਿ ਵਸਹਿ ਕਵਨੁ ਦਰੁ ਕਹੀਐ ਦਰਾ ਭੀਤਰਿ ਦਰੁ ਕਵਨੁ ਲਹੈ ॥
શરીરના જે દરવાજામાં પરમાત્માનું નિવાસ છે, તેને કયો દરવાજો કહેવાય છે? શરીરના દસ દરવાજામાંથી તે ગુપ્ત દરવાજાને કોણ શોધી શકે છે?
ਜਿਸੁ ਦਰ ਕਾਰਣਿ ਫਿਰਾ ਉਦਾਸੀ ਸੋ ਦਰੁ ਕੋਈ ਆਇ ਕਹੈ ॥੧॥
કોઈ આવીને મને તે દરવાજો બતાવ જે દરવાજાને શોધવા માટે હું આદિકાળથી ઉદાસ થયેલ ફરું છું ॥૧॥
ਕਿਨ ਬਿਧਿ ਸਾਗਰੁ ਤਰੀਐ ॥
આ સંસાર-સમુદ્રમાંથી કઈ વિધિ દ્વારા પાર થઈ શકાય છે?
ਜੀਵਤਿਆ ਨਹ ਮਰੀਐ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
ગુરુ જવાબ દે છે કે જીવન મુક્ત થવાથી જ જીવનો ઉદ્ધાર થઈ શકે છે ॥૧॥વિરામ॥
ਦੁਖੁ ਦਰਵਾਜਾ ਰੋਹੁ ਰਖਵਾਲਾ ਆਸਾ ਅੰਦੇਸਾ ਦੁਇ ਪਟ ਜੜੇ ॥
શરીરરૂપી ઘરનો દરવાજો દુઃખ છે અને ક્રોધ તેનો રખેવાળ છે. તે દરવાજાને આશા તેમજ શંકાની બે પતિઓ લાગેલ છે.
ਮਾਇਆ ਜਲੁ ਖਾਈ ਪਾਣੀ ਘਰੁ ਬਾਧਿਆ ਸਤ ਕੈ ਆਸਣਿ ਪੁਰਖੁ ਰਹੈ ॥੨॥
તે સ્થાનની આજુ-બાજુ માયારૂપી ખાણ છે જેમાં વિષય-વિકારરૂપી પાણી ભરેલ છે, જીવે તે સ્થાન પર પોતાનું ઘર બનાવેલું છે. સત્યના આસન પર પરમાત્મા બેઠેલો છે ॥૨॥
ਕਿੰਤੇ ਨਾਮਾ ਅੰਤੁ ਨ ਜਾਣਿਆ ਤੁਮ ਸਰਿ ਨਾਹੀ ਅਵਰੁ ਹਰੇ ॥
હે પરમેશ્વર! તારા કેટલાય નામ છે અને કોઈએ પણ તારો અંત જાણ્યો નથી, તારા જેવું બીજું કોઈ નથી.
ਊਚਾ ਨਹੀ ਕਹਣਾ ਮਨ ਮਹਿ ਰਹਣਾ ਆਪੇ ਜਾਣੈ ਆਪਿ ਕਰੇ ॥੩॥
ઊંચું ન બોલવું જોઈએ, પરંતુ મનમાં સ્થિર રહેવું જોઈએ. તે પોતે જ બધું જ જાણે છે અને પોતે જ બધું જ કરે છે ॥૩॥
ਜਬ ਆਸਾ ਅੰਦੇਸਾ ਤਬ ਹੀ ਕਿਉ ਕਰਿ ਏਕੁ ਕਹੈ ॥
જ્યાં સુધી મનમાં આશા તેમજ શંકા છે, ત્યાં સુધી તે કેવી રીતે એક પરમાત્માનું સ્મરણ કરી શકે છે?
ਆਸਾ ਭੀਤਰਿ ਰਹੈ ਨਿਰਾਸਾ ਤਉ ਨਾਨਕ ਏਕੁ ਮਿਲੈ ॥੪॥
હે નાનક! પરમેશ્વર ત્યારે જ મળી શકે છે, જો જીવ આશાઓમાં રહેતો આશાઓથી નિર્લિપ્ત રહે ॥૪॥
ਇਨ ਬਿਧਿ ਸਾਗਰੁ ਤਰੀਐ ॥
હે જીવ! આ વિધિ દ્વારા સંસાર સમુદ્રથી પાર થઈ શકાય છે અને
ਜੀਵਤਿਆ ਇਉ ਮਰੀਐ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ਦੂਜਾ ॥੩॥
જીવન્મુક્ત થઈ શકાય છે ॥૧॥વિરામ બીજો॥૩॥
ਰਾਮਕਲੀ ਮਹਲਾ ੧ ॥
રામકલી મહેલ ૧॥
ਸੁਰਤਿ ਸਬਦੁ ਸਾਖੀ ਮੇਰੀ ਸਿੰਙੀ ਬਾਜੈ ਲੋਕੁ ਸੁਣੇ ॥
અનહદ શબ્દની ધ્વનીને સુર દ્વારા સાંભળવી જ મારી સીંગી છે, જયારે અનહદ શબ્દ વાગે છે તો આને બધા લોકો સાંભળે છે.
ਪਤੁ ਝੋਲੀ ਮੰਗਣ ਕੈ ਤਾਈ ਭੀਖਿਆ ਨਾਮੁ ਪੜੇ ॥੧॥
નામ માંગવા માટે પોતાને યોગ્ય બનાવવો જ મારી થેલી છે, જેમાં નામરૂપી ભિક્ષા નખાય છે ॥૧॥
ਬਾਬਾ ਗੋਰਖੁ ਜਾਗੈ ॥
હે બાબા! ગોરખ હંમેશા જાગૃત છે.
ਗੋਰਖੁ ਸੋ ਜਿਨਿ ਗੋਇ ਉਠਾਲੀ ਕਰਤੇ ਬਾਰ ਨ ਲਾਗੈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
ગોરખ તે જ પરમેશ્વર છે, જેણે પૃથ્વીને ઉઠાડીને તેની રક્ષા કરી હતી અને આવું કરતા વાર લાગી નહિ ॥૧॥વિરામ॥
ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਾਣ ਪਵਣਿ ਬੰਧਿ ਰਾਖੇ ਚੰਦੁ ਸੂਰਜੁ ਮੁਖਿ ਦੀਏ ॥
પરમાત્માએ પવન-પાણી વગેરે પાંચ તત્વો દ્વારા પ્રાણોને બાંધીને રાખેલ છે અને સંસારમાં અજવાળું કરવા માટે સૂર્ય તેમજ ચંદ્ર બે દિવા પ્રકાશિત કરેલ છે.
ਮਰਣ ਜੀਵਣ ਕਉ ਧਰਤੀ ਦੀਨੀ ਏਤੇ ਗੁਣ ਵਿਸਰੇ ॥੨॥
તેને મરવા તેમજ જીવવા માટે જીવોને ધરતી આપી છે પરંતુ જીવને તેના આટલા બધા ઉપકાર ભૂલી ગયો છે ॥૨॥
ਸਿਧ ਸਾਧਿਕ ਅਰੁ ਜੋਗੀ ਜੰਗਮ ਪੀਰ ਪੁਰਸ ਬਹੁਤੇਰੇ ॥
સંસારમાં સિદ્ધ-સાધક, યોગી, જંગમ તેમજ અનેક પીર-પયગંબર છે,
ਜੇ ਤਿਨ ਮਿਲਾ ਤ ਕੀਰਤਿ ਆਖਾ ਤਾ ਮਨੁ ਸੇਵ ਕਰੇ ॥੩॥
જો તેનાથી મારી મુલાકાત થાય તો પણ પરમાત્માની સ્તુતિ કરું છું અને મારું મન પ્રભુની સેવા કરે ॥૩॥
ਕਾਗਦੁ ਲੂਣੁ ਰਹੈ ਘ੍ਰਿਤ ਸੰਗੇ ਪਾਣੀ ਕਮਲੁ ਰਹੈ ॥
જેમ કાગળ તેમજ નમક ઘીની સાથે સુરક્ષિત રહે છે અર્થાત ખરાબ થતા નથી અને કમળનું ફૂલ જળમાં ખીલેલું રહે છે,
ਐਸੇ ਭਗਤ ਮਿਲਹਿ ਜਨ ਨਾਨਕ ਤਿਨ ਜਮੁ ਕਿਆ ਕਰੈ ॥੪॥੪॥
હે નાનક! તેમ જ જેને આવો ભક્ત મળી જાય છે, યમ તેનું શું બગાડી શકે છે ॥૪॥૪॥
ਰਾਮਕਲੀ ਮਹਲਾ ੧
રામકલી મહેલ ૧॥
ਸੁਣਿ ਮਾਛਿੰਦ੍ਰਾ ਨਾਨਕੁ ਬੋਲੈ ॥
હે મચ્છન્દર નાથ! ગુરુ નાનક દેવ કહે છે કે જરા ધ્યાનથી સાંભળ;
ਵਸਗਤਿ ਪੰਚ ਕਰੇ ਨਹ ਡੋਲੈ ॥
જે મનુષ્ય કામાદિક પાંચ વિકારોને વશીભૂત કરી લે છે, તે ક્યારેય પથભ્રષ્ટ થતો નથી.
ਐਸੀ ਜੁਗਤਿ ਜੋਗ ਕਉ ਪਾਲੇ ॥
જે આવા યોગ વિચારની સાધના કરે છે,
ਆਪਿ ਤਰੈ ਸਗਲੇ ਕੁਲ ਤਾਰੇ ॥੧॥
તે પોતે તો સંસાર સમુદ્રથી પાર થાય જ છે, તેના આખા કુળનું પણ ઉદ્ધાર થઈ જાય છે ॥૧॥
ਸੋ ਅਉਧੂਤੁ ਐਸੀ ਮਤਿ ਪਾਵੈ ॥
સાચો અવધૂત તે જ છે, જે આવી બુદ્ધિ પ્રાપ્ત કરી લે છે અને
ਅਹਿਨਿਸਿ ਸੁੰਨਿ ਸਮਾਧਿ ਸਮਾਵੈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
રાત-દિવસ શૂન્ય સમાધિમાં જ જોડાય રહે છે ॥૧॥વિરામ॥
ਭਿਖਿਆ ਭਾਇ ਭਗਤਿ ਭੈ ਚਲੈ ॥
આવો મનુષ્ય ભક્તિની ભિક્ષા માંગતો અને પ્રભુ-ભયમાં જ જીવન વિતાવે છે.
ਹੋਵੈ ਸੁ ਤ੍ਰਿਪਤਿ ਸੰਤੋਖਿ ਅਮੁਲੈ ॥
આ રીતે તેને કીમતી સંતોષ પ્રાપ્ત થઈ જાય છે, જેનાથી તે તૃપ્ત રહે છે.
ਧਿਆਨ ਰੂਪਿ ਹੋਇ ਆਸਣੁ ਪਾਵੈ ॥
સિધ્ધોના આસનના સ્થાન પર તે ધ્યાનરુપી આસન લગાવે છે અને
ਸਚਿ ਨਾਮਿ ਤਾੜੀ ਚਿਤੁ ਲਾਵੈ ॥੨॥
પોતાના મનમાં સત્ય-નામની સમાધી લગાવીને રાખે છે ॥૨॥
ਨਾਨਕੁ ਬੋਲੈ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ॥
નાનક તો અમૃત-વાણી બોલે છે.
ਸੁਣਿ ਮਾਛਿੰਦ੍ਰਾ ਅਉਧੂ ਨੀਸਾਣੀ ॥
હે મચ્છન્દર નાથ! સાચા અવધૂતની નિશાની સાંભળ;
ਆਸਾ ਮਾਹਿ ਨਿਰਾਸੁ ਵਲਾਏ ॥
તે ઈચ્છાવાળા જગતમાં રહેતો વિરક્ત જીવન વિતાવે છે.
ਨਿਹਚਉ ਨਾਨਕ ਕਰਤੇ ਪਾਏ ॥੩॥
હે નાનક! આવો અવધૂત નિશ્ચય પ્રભુને મેળવી લે છે ॥૩॥
ਪ੍ਰਣਵਤਿ ਨਾਨਕੁ ਅਗਮੁ ਸੁਣਾਏ ॥
નાનક વિનંતી કરે છે કે હે મચ્છન્દર નાથ! તને રહસ્યની વાત સંભળાવું છું.
ਗੁਰ ਚੇਲੇ ਕੀ ਸੰਧਿ ਮਿਲਾਏ ॥
તે પોતાના ગુરુની શિક્ષા દ્વારા પોતાના શિષ્યોનો પણ પરમાત્માથી મેળાપ કરાવી દે છે.
ਦੀਖਿਆ ਦਾਰੂ ਭੋਜਨੁ ਖਾਇ ॥
તે ગુરુની દીક્ષારૂપી દવા તેમજ ભોજન ખાતો રહે છે અને