Page 552
ਮਨਮੁਖ ਮਾਇਆ ਮੋਹੁ ਹੈ ਨਾਮਿ ਨ ਲਗੋ ਪਿਆਰੁ ॥
સ્વેચ્છાચારી મનુષ્ય માયાના મોહમાં લીન છે, જેના કારણે તે પરમાત્માના નામથી પ્રેમ લગાડતા નથી.
ਕੂੜੁ ਕਮਾਵੈ ਕੂੜੁ ਸੰਗ੍ਰਹੈ ਕੂੜੁ ਕਰੇ ਆਹਾਰੁ ॥
તે અસત્ય જ કમાય છે અને અસત્ય જ સંગ્રહ કરતો રહે છે તથા અસત્યને જ પોતાનું ભોજન બનાવે છે.
ਬਿਖੁ ਮਾਇਆ ਧਨੁ ਸੰਚਿ ਮਰਹਿ ਅੰਤੇ ਹੋਇ ਸਭੁ ਛਾਰੁ ॥
આ ઝેરીલી માયા-ધનને સંચિત કરતો પ્રાણ ત્યાગી દે છે અને છેવટે આ બધું જ રાખ બની જાય છે.
ਕਰਮ ਧਰਮ ਸੁਚ ਸੰਜਮ ਕਰਹਿ ਅੰਤਰਿ ਲੋਭੁ ਵਿਕਾਰੁ ॥
તે આડંબર તરીકે કર્મ-ધર્મ, પવિત્રતા તથા આત્મ-સંયમનું કાર્ય કરતો રહે છે પરંતુ તેના મનમાં લોભ તથા વિકાર હાજર હોય છે.
ਨਾਨਕ ਜਿ ਮਨਮੁਖੁ ਕਮਾਵੈ ਸੁ ਥਾਇ ਨਾ ਪਵੈ ਦਰਗਹਿ ਹੋਇ ਖੁਆਰੁ ॥੨॥
હે નાનક! જે કાંઈ પણ સ્વેચ્છાચારી મનુષ્ય કરે છે, તે સ્વીકાર્ય થતું નથી અને પરમાત્માના દરબારમાં નાશ જ થાય છે ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਆਪੇ ਖਾਣੀ ਆਪੇ ਬਾਣੀ ਆਪੇ ਖੰਡ ਵਰਭੰਡ ਕਰੇ ॥
હે પ્રભુ! તું પોતે જ ચારેય ઉત્પતિનો સ્ત્રોત છે, પોતે જ વાણી છે અને પોતે જ ખંડ-બ્રહ્માંડ રચ્યું છે.
ਆਪਿ ਸਮੁੰਦੁ ਆਪਿ ਹੈ ਸਾਗਰੁ ਆਪੇ ਹੀ ਵਿਚਿ ਰਤਨ ਧਰੇ ॥
તું પોતે જ સમુદ્ર છે અને પોતે જ સાગર છે તથા પોતે જ તેમાં હીરા-મોતી વગેરે રત્ન રાખ્યા છે.
ਆਪਿ ਲਹਾਏ ਕਰੇ ਜਿਸੁ ਕਿਰਪਾ ਜਿਸ ਨੋ ਗੁਰਮੁਖਿ ਕਰੇ ਹਰੇ ॥
તે જે મનુષ્ય પર પણ કૃપા ધારણ કરીને ગુરુમુખ બનાવી દે છે, તેણે પોતે જ હીરા મોતી વગેરે રત્ન અપાવી દે છે.
ਆਪੇ ਭਉਜਲੁ ਆਪਿ ਹੈ ਬੋਹਿਥਾ ਆਪੇ ਖੇਵਟੁ ਆਪਿ ਤਰੇ ॥
પ્રભુ પોતે જ ભયાનક સાગર છે, પોતે જ જહાજ છે, પોતે જ નાવિક અને પોતે જ તેનાથી પાર થાય છે.
ਆਪੇ ਕਰੇ ਕਰਾਏ ਕਰਤਾ ਅਵਰੁ ਨ ਦੂਜਾ ਤੁਝੈ ਸਰੇ ॥੯॥
વિશ્વનો રચયિતા પોતે જ બધું જ કરે તેમજ જીવોથી કરાવે છે, હે કર્તા! તારા જેવું મહાન બીજું કોઈ નથી ॥૬॥
ਸਲੋਕ ਮਃ ੩॥
શ્લોક મહેલ ૩॥
ਸਤਿਗੁਰ ਕੀ ਸੇਵਾ ਸਫਲ ਹੈ ਜੇ ਕੋ ਕਰੇ ਚਿਤੁ ਲਾਇ ॥
સદ્દગુરૂની સેવા ત્યારે જ સફળ છે, જો કોઈ મનુષ્ય આને મન લગાવીને શ્રદ્ધાથી કરે.
ਨਾਮੁ ਪਦਾਰਥੁ ਪਾਈਐ ਅਚਿੰਤੁ ਵਸੈ ਮਨਿ ਆਇ ॥
આ રીતે તેને પરમાત્માનું નામરૂપી કીમતી ધન પ્રાપ્ત થઈ જાય છે અને અચિંત જ પરમાત્મા તેના મનમાં આવીને નિવાસ કરી લે છે.
ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੁਖੁ ਕਟੀਐ ਹਉਮੈ ਮਮਤਾ ਜਾਇ ॥
તેના જન્મ-મરણની પીડા નાશ થઈ જાય છે અને અહંકાર તથા મમતા દૂર થઈ જાય છે.
ਉਤਮ ਪਦਵੀ ਪਾਈਐ ਸਚੇ ਰਹੈ ਸਮਾਇ ॥
તે ઉત્તમ પદ પ્રાપ્ત કરી લે છે અને સત્યમાં જ સમાયેલ રહે છે.
ਨਾਨਕ ਪੂਰਬਿ ਜਿਨ ਕਉ ਲਿਖਿਆ ਤਿਨਾ ਸਤਿਗੁਰੁ ਮਿਲਿਆ ਆਇ ॥੧॥
હે નાનક! જેના પૂર્વના શુભ કર્મો દ્વારા ભાગ્ય લખેલ હોય છે, તેને સદ્દગુરુ આવીને મળી જાય છે ॥૧॥
ਮਃ ੩ ॥
મહેલ ૩॥
ਨਾਮਿ ਰਤਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਹੈ ਕਲਿਜੁਗ ਬੋਹਿਥੁ ਹੋਇ ॥
સદ્દગુરુ જ પરમાત્માનાં નામમાં લીન છે, જે આ કળિયુગમાં જીવોને પાર કરાવનાર એક જહાજ છે.
ਗੁਰਮੁਖਿ ਹੋਵੈ ਸੁ ਪਾਰਿ ਪਵੈ ਜਿਨਾ ਅੰਦਰਿ ਸਚਾ ਸੋਇ ॥
જે મનુષ્ય ગુરુમુખ બની જાય છે તેમજ જેના હૃદયમાં સત્ય પરમાત્મા નિવાસ કરે છે, તે સંસાર સાગરને પાર થઈ જાય છે.
ਨਾਮੁ ਸਮ੍ਹ੍ਹਾਲੇ ਨਾਮੁ ਸੰਗ੍ਰਹੈ ਨਾਮੇ ਹੀ ਪਤਿ ਹੋਇ ॥
તે જ તેના નામને હૃદયમાં સંભાળે છે અને નામને જ સંગ્રહ કરે છે અને પરમાત્માના નામ દ્વારા જ તેનું માન-સન્માન થાય છે.
ਨਾਨਕ ਸਤਿਗੁਰੁ ਪਾਇਆ ਕਰਮਿ ਪਰਾਪਤਿ ਹੋਇ ॥੨॥
હે નાનક! જેમને સદ્દગુરુને મેળવ્યા છે, તેમને પ્રભુ-કૃપાથી જ પ્રાપ્ત થયું છે ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਆਪੇ ਪਾਰਸੁ ਆਪਿ ਧਾਤੁ ਹੈ ਆਪਿ ਕੀਤੋਨੁ ਕੰਚਨੁ ॥
પરમાત્મા પોતે જ પારસ છે, પોતે જ ધાતુ છે અને તે પોતે જ ધાતુને સુવર્ણ બનાવી દે છે.
ਆਪੇ ਠਾਕੁਰੁ ਸੇਵਕੁ ਆਪੇ ਆਪੇ ਹੀ ਪਾਪ ਖੰਡਨੁ ॥
તે પોતે જ માલિક છે પોતે જ સેવક છે અને પોતે જ પાપ નાશ કરનાર છે.
ਆਪੇ ਸਭਿ ਘਟ ਭੋਗਵੈ ਸੁਆਮੀ ਆਪੇ ਹੀ ਸਭੁ ਅੰਜਨੁ ॥
તે પોતે જ બધાના હૃદયમાં વ્યાપ્ત થઈને પદાર્થોનું ભોગ કરનાર માલિક છે અને પોતે જ માયા રૂપ છે.
ਆਪਿ ਬਿਬੇਕੁ ਆਪਿ ਸਭੁ ਬੇਤਾ ਆਪੇ ਗੁਰਮੁਖਿ ਭੰਜਨੁ ॥
તે પોતે જ વિવેક છે, પોતે જ હજૂરિયો છે અને પોતે ગુરુમુખ થઈને માયા-મોહનો બંધન નાશ કરે છે.
ਜਨੁ ਨਾਨਕੁ ਸਾਲਾਹਿ ਨ ਰਜੈ ਤੁਧੁ ਕਰਤੇ ਤੂ ਹਰਿ ਸੁਖਦਾਤਾ ਵਡਨੁ ॥੧੦॥
હે જગના રચયિતા હરિ! નાનક તારું સ્તુતિગાન કરતા તૃપ્ત થતો નથી, તું સૌથી મોટો સુખદાતા છે ॥૧૦॥
ਸਲੋਕੁ ਮਃ ੪ ॥
શ્લોક મહેલ ૪॥
ਬਿਨੁ ਸਤਿਗੁਰ ਸੇਵੇ ਜੀਅ ਕੇ ਬੰਧਨਾ ਜੇਤੇ ਕਰਮ ਕਮਾਹਿ ॥
સદ્દગુરૂની સેવા ચાકરી વગર મનુષ્ય જીવ જેટલા પણ કર્મ કરે છે, તે તેના માટે બંધન રૂપ છે.
ਬਿਨੁ ਸਤਿਗੁਰ ਸੇਵੇ ਠਵਰ ਨ ਪਾਵਹੀ ਮਰਿ ਜੰਮਹਿ ਆਵਹਿ ਜਾਹਿ ॥
ગુરુની ચાકરી વગર મનુષ્યને ક્યાંય પણ સુખદ સ્થાન પ્રાપ્ત થતું નથી, જેના કારણે તે મરતો અને જન્મતો રહે છે.
ਬਿਨੁ ਸਤਿਗੁਰ ਸੇਵੇ ਫਿਕਾ ਬੋਲਣਾ ਨਾਮੁ ਨ ਵਸੈ ਮਨਿ ਆਇ ॥
ગુરુની સેવા વગર મનુષ્ય રસહીન ફીક્કું બોલે છે, જેના કારણે પરમાત્માનું નામ આવીને તેના મનમાં નિવાસ કરતું નથી.
ਨਾਨਕ ਬਿਨੁ ਸਤਿਗੁਰ ਸੇਵੇ ਜਮ ਪੁਰਿ ਬਧੇ ਮਾਰੀਅਹਿ ਮੁਹਿ ਕਾਲੈ ਉਠਿ ਜਾਹਿ ॥੧॥
હે નાનક! સદ્દગુરૂની સેવા-ચાકરી વગર મનુષ્ય કાળુ મુખ કરાવીને અર્થાત અપમાનિત થઈને જગતથી ચાલ્યો જાય છે અને યમપુરીમાં બંધાઈને દંડ ભોગતો રહે છે ॥૧॥
ਮਃ ੩ ॥
મહેલ ૩॥
ਇਕਿ ਸਤਿਗੁਰ ਕੀ ਸੇਵਾ ਕਰਹਿ ਚਾਕਰੀ ਹਰਿ ਨਾਮੇ ਲਗੈ ਪਿਆਰੁ ॥
કેટલાક લોકો સદ્દગુરૂની સેવા-ચાકરી કરે છે અને પરમેશ્વરનાં નામથી પ્રેમ લગાવે છે.
ਨਾਨਕ ਜਨਮੁ ਸਵਾਰਨਿ ਆਪਣਾ ਕੁਲ ਕਾ ਕਰਨਿ ਉਧਾਰੁ ॥੨॥
હે નાનક! તે પોતાના કિંમતી જીવનને શણગારી લે છે અને પોતાની સમગ્ર વંશાવલીનું પણ ઉદ્ધાર કરી લે છે ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਆਪੇ ਚਾਟਸਾਲ ਆਪਿ ਹੈ ਪਾਧਾ ਆਪੇ ਚਾਟੜੇ ਪੜਣ ਕਉ ਆਣੇ ॥
પરમાત્મા પોતે જ વિદ્યાનું મંદિર છે, પોતે જ વિદ્યા દેનાર શિક્ષક છે અને પોતે જ અભ્યાસ કરવા માટે વિદ્યાર્થીઓને લાવે છે.
ਆਪੇ ਪਿਤਾ ਮਾਤਾ ਹੈ ਆਪੇ ਆਪੇ ਬਾਲਕ ਕਰੇ ਸਿਆਣੇ ॥
તે પોતે જ પિતા છે અને પોતે જ માતા છે તે પોતે જ બાળકોને વિદ્વાન બનાવી દે છે.
ਇਕ ਥੈ ਪੜਿ ਬੁਝੈ ਸਭੁ ਆਪੇ ਇਕ ਥੈ ਆਪੇ ਕਰੇ ਇਆਣੇ ॥
એક બાજુ તે પોતે જ બધું વાંચે અને બોધ કરે છે પરંતુ બીજી બાજુ તે પોતે જ જીવોને નાસમજ બનાવી દે છે.
ਇਕਨਾ ਅੰਦਰਿ ਮਹਲਿ ਬੁਲਾਏ ਜਾ ਆਪਿ ਤੇਰੈ ਮਨਿ ਸਚੇ ਭਾਣੇ ॥
હે સત્ય પરમાત્મા! કેટલાક જીવ જે પોતે તારા મનને સારા લાગે છે, તેને પોતાના દરબારમાં આમંત્રિત કરી લે છે.