Page 381
ਨਿੰਦਕ ਕੀ ਗਤਿ ਕਤਹੂੰ ਨਾਹੀ ਖਸਮੈ ਏਵੈ ਭਾਣਾ ॥
પતિ-પ્રભુની રજા આવી જ છે કે સંત-જનોની નિંદા કરનાર મનુષ્યને ક્યાંય પણ ઉચ્ચ આધ્યાત્મિક સ્થિતિ પ્રાપ્ત થઈ શકતી નથી કારણ કે તે ઉંચી આધ્યાત્મિક સ્થિતિવાળાઓની તો હંમેશા નિંદા કરે છે.
ਜੋ ਜੋ ਨਿੰਦ ਕਰੇ ਸੰਤਨ ਕੀ ਤਿਉ ਸੰਤਨ ਸੁਖੁ ਮਾਨਾ ॥੩॥
બીજી બાજુ જેમ-જેમ કોઈ મનુષ્ય સંત-જનોની નિંદા કરે છે અભાવ વ્યક્ત કરે છે તેમ-તેમ સંત-જન આમાં સુખ અનુભવે છે તેને પોતાના આધ્યાત્મિક જીવનની તપાસ કરવાની તક મળતી રહે છે ॥૩॥
ਸੰਤਾ ਟੇਕ ਤੁਮਾਰੀ ਸੁਆਮੀ ਤੂੰ ਸੰਤਨ ਕਾ ਸਹਾਈ ॥
હે માલિક પ્રભુ! તારા સંત-જનોને જીવનના નેતૃત્વ માટે હંમેશા તારો જ આશરો રહે છે તું સંતોનું જીવન ઊંચું કરવામાં મદદગાર પણ બને છે.
ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਸੰਤ ਹਰਿ ਰਾਖੇ ਨਿੰਦਕ ਦੀਏ ਰੁੜਾਈ ॥੪॥੨॥੪੧॥
નાનક કહે છે, તે નિંદાની કૃપાથી સંતોને તો પરમાત્મા ખરાબ કર્મોથી બચાવી રાખે છે પરંતુ નિંદા કરનારાઓને તેની નિંદાના પુરમાં વહાવી દે છે તેના આધ્યાત્મિક જીવનને નિંદાના પૂરમાં વહાવીને સમાપ્ત કરી દે છે ॥૪॥૨॥૪૧॥
ਆਸਾ ਮਹਲਾ ੫ ॥
આશા મહેલ ૫॥
ਬਾਹਰੁ ਧੋਇ ਅੰਤਰੁ ਮਨੁ ਮੈਲਾ ਦੁਇ ਠਉਰ ਅਪੁਨੇ ਖੋਏ ॥
જે મનુષ્ય તીર્થ વગેરે પર ફક્ત શરીર ધોઈને આંતરિક મન વિકારોથી ગંદુ જ રાખે છે તે લોક-પરલોક પોતાના બંને સ્થાન ગુમાવી લે છે.
ਈਹਾ ਕਾਮਿ ਕ੍ਰੋਧਿ ਮੋਹਿ ਵਿਆਪਿਆ ਆਗੈ ਮੁਸਿ ਮੁਸਿ ਰੋਏ ॥੧॥
આ લોકમાં રહેતા છતાં કામ-વાસનામાં, ક્રોધમાં, મોહમાં ફસાયેલો રહે છે આગળ પરલોકમાં જઈને કુટી-કુટીને રોવે છે ॥૧॥
ਗੋਵਿੰਦ ਭਜਨ ਕੀ ਮਤਿ ਹੈ ਹੋਰਾ ॥
હે ભાઈ! પરમાત્માનું ભજન કરનારી અક્કલ બીજા પ્રકારની હોય છે તેમાં દેખાવ હોતો નથી. જો મનુષ્ય પરમાત્માનું નામ સાંભળતો નથી જો નામ તરફથી બેરો રહે છે તો બહારી ધાર્મિક કર્મ આવા જ છે
ਵਰਮੀ ਮਾਰੀ ਸਾਪੁ ਨ ਮਰਈ ਨਾਮੁ ਨ ਸੁਨਈ ਡੋਰਾ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
જેમ સાપને મારવાની જગ્યાએ સાપના દરને જ ખોદ્યા જવું પરંતુ જો દરને જ મારતા જઈએ તો આ રીતે સાપ મરતો નથી બહારી કર્મોથી મન વશમાં આવતું નથી ॥૧॥વિરામ॥
ਮਾਇਆ ਕੀ ਕਿਰਤਿ ਛੋਡਿ ਗਵਾਈ ਭਗਤੀ ਸਾਰ ਨ ਜਾਨੈ ॥
જે મનુષ્યએ ત્યાગના ભુલેખામાં આજીવિકા માટે માયા કમાવવાનો પ્રયત્ન છોડી દીધો તે ભક્તિની કદર પણ જાણતો નથી.
ਬੇਦ ਸਾਸਤ੍ਰ ਕਉ ਤਰਕਨਿ ਲਾਗਾ ਤਤੁ ਜੋਗੁ ਨ ਪਛਾਨੈ ॥੨॥
જે મનુષ્ય વેદ-શાશ્ત્ર વગેરે ધર્મ-પુસ્તકોને ફક્ત વાદ-વિવાદોમાં જ ઉપયોગ કરવા પ્રારંભ કરી દે છે તે આધ્યાત્મિક જીવનની વાસ્તવિકતા સમજતો નથી તે પરમાત્માનો મેળાપ સમજતો નથી ॥૨॥
ਉਘਰਿ ਗਇਆ ਜੈਸਾ ਖੋਟਾ ਢਬੂਆ ਨਦਰਿ ਸਰਾਫਾ ਆਇਆ ॥
જેમ જયારે કોઈ ખોટો રુપિયો સરાફીની નજરે પડે છે તો તેનો ખોટ પ્રત્યક્ષ દેખાય જાય છે.
ਅੰਤਰਜਾਮੀ ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਜਾਨੈ ਉਸ ਤੇ ਕਹਾ ਛਪਾਇਆ ॥੩॥
તેમ જ જે મનુષ્ય અંદરથી વિકારી છે પરંતુ બહારથી ધાર્મિક ભેંખી તે પરમાત્માથી પોતાની અંદરનો ખોટ છુપાવી શકતો નથી દરેકના દિલની જાણનાર પરમાત્મા તેની દરેક ક્રિયાને જાણે છે ॥૩॥
ਕੂੜਿ ਕਪਟਿ ਬੰਚਿ ਨਿੰਮੁਨੀਆਦਾ ਬਿਨਸਿ ਗਇਆ ਤਤਕਾਲੇ ॥
મનુષ્યનું આ જગતમાં ચાર-રોજા જીવન છે પરંતુ આ માયાના મોહમાં ઠગાઇ-ફરેબમાં આધ્યાત્મિક જીવન લૂટાવીને ખુબ ઝડપથી આધ્યાત્મિક મૃત્યુ મરી જાય છે.
ਸਤਿ ਸਤਿ ਸਤਿ ਨਾਨਕਿ ਕਹਿਆ ਅਪਨੈ ਹਿਰਦੈ ਦੇਖੁ ਸਮਾਲੇ ॥੪॥੩॥੪੨॥
હે ભાઈ! નાનકે આ વાત ખરેખર સત્ય કહી છે કે પરમાત્માના નામને પોતાના હૃદયમાં વસતા જોઈ આ જ આધ્યાત્મિક જીવન છે આ જ જીવન હેતુ છે ॥૪॥૩॥૪૨॥
ਆਸਾ ਮਹਲਾ ੫ ॥
આશા મહેલ ૫॥
ਉਦਮੁ ਕਰਤ ਹੋਵੈ ਮਨੁ ਨਿਰਮਲੁ ਨਾਚੈ ਆਪੁ ਨਿਵਾਰੇ ॥
હે ભાઈ! પરમાત્માનો ભક્ત જેમ-જેમ મહિમાનો પ્રયાસ કરે છે તેનું મન પવિત્ર થતું જાય છે તે પોતાની અંદરથી સ્વયં ભાવ દૂર કરે છે આ જાણે તે પરમાત્માની હાજરીમાં નાચ કરે છે
ਪੰਚ ਜਨਾ ਲੇ ਵਸਗਤਿ ਰਾਖੈ ਮਨ ਮਹਿ ਏਕੰਕਾਰੇ ॥੧॥
પરમાત્માનો સેવક પોતાના મનમાં પરમાત્માને વસાવી રાખે છે આ રીતે તે કામાદિક પાંચેયને કાબૂમાં રાખે છે ॥૧॥
ਤੇਰਾ ਜਨੁ ਨਿਰਤਿ ਕਰੇ ਗੁਨ ਗਾਵੈ ॥
હે પ્રભુ! દેવી-દેવતાઓના ભક્ત પોતાના ઈષ્ટની ભક્તિ કરવાનો સમય તેની આગળ નૃત્ય કરે છે પરંતુ તારો ભક્ત તારી મહિમાનાં ગીત ગાય છે આ જાણે તે નાચ કરે છે.
ਰਬਾਬੁ ਪਖਾਵਜ ਤਾਲ ਘੁੰਘਰੂ ਅਨਹਦ ਸਬਦੁ ਵਜਾਵੈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
હે પ્રભુ! તારો ભક્ત તારી મહિમાનાં શબ્દરૂપ વાજા પોતાની અંદર નિરંતર વગાળતો રહે છે શબ્દને દરેક વખતે પોતાના હૃદયમાં વસાવી રાખે છે આ જ છે તેના માટે રબાબ, તબલા, છૈણા અને ઝાંઝર વગેરે સાધનોનું વાગવું ॥૧॥વિરામ॥
ਪ੍ਰਥਮੇ ਮਨੁ ਪਰਬੋਧੈ ਅਪਨਾ ਪਾਛੈ ਅਵਰ ਰੀਝਾਵੈ ॥
પરમાત્માની મહિમાની કૃપાથી પરમાત્માનો ભક્ત પહેલા પોતાના મનને મોહની ઊંઘમાંથી જગાવે છે પછી બીજાની અંદર મહિમાની ખુશી ઉત્પન્ન કરે છે.
ਰਾਮ ਨਾਮ ਜਪੁ ਹਿਰਦੈ ਜਾਪੈ ਮੁਖ ਤੇ ਸਗਲ ਸੁਨਾਵੈ ॥੨॥
પહેલા તે પોતાના હૃદયમાં પરમાત્માના નામનો જાપ કરે છે અને પછી મુખથી તે જાપ બીજા લોકોને પણ સંભળાવે છે ॥૨॥
ਕਰ ਸੰਗਿ ਸਾਧੂ ਚਰਨ ਪਖਾਰੈ ਸੰਤ ਧੂਰਿ ਤਨਿ ਲਾਵੈ ॥
પરમાત્માનો સેવક પોતાના હાથોથી ગુરુમુખના પગ ધોવે છે સંત જનોના ચરણોની ધૂળ પોતાના શરીર પર લગાવે છે.
ਮਨੁ ਤਨੁ ਅਰਪਿ ਧਰੇ ਗੁਰ ਆਗੈ ਸਤਿ ਪਦਾਰਥੁ ਪਾਵੈ ॥੩॥
પોતાનુ મન ગુરુના હવાલે કરે છે પોતાનું શરીર દરેક જ્ઞાનેન્દ્રિય ગુરુને આપી દે છે અને ગુરુથી હંમેશા કાયમ રહેનાર હરિ નામ પ્રાપ્ત કરે છે ॥૩॥
ਜੋ ਜੋ ਸੁਨੈ ਪੇਖੈ ਲਾਇ ਸਰਧਾ ਤਾ ਕਾ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੁਖੁ ਭਾਗੈ ॥
હે નાનક! પરમાત્માની મહિમા એક એવો નાચ છે કે જે જે મનુષ્ય આને યથાર્થતા ધારણ કરીને સાંભળે જુએ છે તેના જન્મ-મરણના ચક્કરોના દુઃખ દૂર થઈ જાય છે.
ਐਸੀ ਨਿਰਤਿ ਨਰਕ ਨਿਵਾਰੈ ਨਾਨਕ ਗੁਰਮੁਖਿ ਜਾਗੈ ॥੪॥੪॥੪੩॥
આવો નાચ ગુરુની શરણ પડનાર મનુષ્યને નર્કોથી બચાવી લે છે આ નાચની કૃપાથી તે મોહની ઊંઘથી જાગી જાય છે ॥૪॥૪॥૪૩॥
ਆਸਾ ਮਹਲਾ ੫ ॥
આશા મહેલ ૫॥
ਅਧਮ ਚੰਡਾਲੀ ਭਈ ਬ੍ਰਹਮਣੀ ਸੂਦੀ ਤੇ ਸ੍ਰੇਸਟਾਈ ਰੇ ॥
હે ભાઈ! નામ અમૃતની કૃપાથી અતિ નીચ ચંડાળ રુચિ જાણે બ્રાહ્મણી થઈ ગઈ અને શુદ્રણીથી ઊંચા કુળવાળી થઈ ગઈ.
ਪਾਤਾਲੀ ਆਕਾਸੀ ਸਖਨੀ ਲਹਬਰ ਬੂਝੀ ਖਾਈ ਰੇ ॥੧॥
જે ધ્યાન પહેલા પાતાળથી લઈને આકાશ સુધી આખી દુનિયાના પદાર્થ લઈને પણ ભૂખી જ રહેતી હતી તેની તૃષ્ણાની આગની વાટ ઠરી ગઈ ॥૧॥
ਘਰ ਕੀ ਬਿਲਾਈ ਅਵਰ ਸਿਖਾਈ ਮੂਸਾ ਦੇਖਿ ਡਰਾਈ ਰੇ ॥
જે મનુષ્યને ગુરુએ નામ-અમૃત પીવડાવી દીધું તેની પહેલાવાળી સંતોષ-હીન રુચિ બિલાડી હવે બીજા જ પ્રકારની શિક્ષા લે છે તે દુનિયાના પદાર્થ ઉંદર જોઇને લાલચ કરવાથી શરમાય છે.
ਅਜ ਕੈ ਵਸਿ ਗੁਰਿ ਕੀਨੋ ਕੇਹਰਿ ਕੂਕਰ ਤਿਨਹਿ ਲਗਾਈ ਰੇ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
ગુરુએ તેના અહંકાર-સિંહને નમ્રતા-બકરીને અધીન કરી દીધો છે તેની તમોગુણી ઈન્દ્રીઓ કૂતરાંઓને સાત ગુણોની તરફ ઘાસ ખાવા પર લગાવી દીધો ॥૧॥વિરામ॥
ਬਾਝੁ ਥੂਨੀਆ ਛਪਰਾ ਥਾਮ੍ਹ੍ਹਿਆ ਨੀਘਰਿਆ ਘਰੁ ਪਾਇਆ ਰੇ ॥
હે ભાઈ! જે મનુષ્યને ગુરુએ નામ-અમૃત પીવડાવી દીધું તેના મનની છત દુનિયાએ પદાર્થોની આશાઓની થાંભલા વગર જ થમાવી ગયો તેના ભટકતા મને પ્રભુ ચરણોમાં ઠેકાણું શોધી લીધું.
ਬਿਨੁ ਜੜੀਏ ਲੈ ਜੜਿਓ ਜੜਾਵਾ ਥੇਵਾ ਅਚਰਜੁ ਲਾਇਆ ਰੇ ॥੨॥
કારીગર સોનીની મદદ વગર જ તેના મનનું જડાયેલ ઘરેણું તૈયાર થઈ ગયું અને તે મન-ઘરેણાંમાં પરમાત્માના નામનો સુંદર નંગ જડાવી દેવાયું ॥૨॥
ਦਾਦੀ ਦਾਦਿ ਨ ਪਹੁਚਨਹਾਰਾ ਚੂਪੀ ਨਿਰਨਉ ਪਾਇਆ ਰੇ ॥
હે ભાઈ! પરમાત્માના ચરણોથી અલગ થઈને નિત્ય ફરિયાદો કરનાર પોતાનો મન-ઈચ્છીત ન્યાય ક્યારેય પણ પ્રાપ્ત કરી શકતો નહોતો પરંતુ હવે જ્યારથી નામ-અમૃત મળી ગયું તો શાંત-ચિત્ત થયેલને ન્યાય મળવા લાગી પડ્યો. આ વિશ્વાસ થઈ ગયો કે પરમાત્મા જે કાંઈ કરે છે યોગ્ય કરે છે.
ਮਾਲਿ ਦੁਲੀਚੈ ਬੈਠੀ ਲੇ ਮਿਰਤਕੁ ਨੈਨ ਦਿਖਾਲਨੁ ਧਾਇਆ ਰੇ ॥੩॥
નામ-અમૃતની કૃપાથી મનુષ્યનો પહેલાવાળો અને લોકોને ઘુરવાવાળો સ્વભાવ સમાપ્ત થઈ ગયો ઉંબરા પર વળીને બેસનારી અહંકાર ભરેલી રુચિ તેને હવે આધ્યત્મિક મૃત્યુ મરેલી દેખાઈ દેવા લાગી પડી ॥૩॥