Page 350
ਜੇ ਸਉ ਵਰ੍ਹਿਆ ਜੀਵਣ ਖਾਣੁ ॥
આ સ્થિતિમાં જો સો વર્ષ મનુષ્ય જીવી લે
ਖਸਮ ਪਛਾਣੈ ਸੋ ਦਿਨੁ ਪਰਵਾਣੁ ॥੨॥
જીવનનો ફક્ત તે જ દિવસ ભાગ્યશાળી છે જ્યારે મનુષ્ય પોતાના માલિક પ્રભુથી સંધિ મેળવે છે ॥૨॥
ਦਰਸਨਿ ਦੇਖਿਐ ਦਇਆ ਨ ਹੋਇ ॥
મનુષ્ય એક-બીજાને જોઈને પોતાનો ભાઈ જાણીને તેમની વચ્ચે પ્રેમની ભાવના લાવી રહેતો નથી
ਲਏ ਦਿਤੇ ਵਿਣੁ ਰਹੈ ਨ ਕੋਇ ॥
કારણ કે સંબંધ જ માયાનો બની રહ્યો છે લાંચ લીધા-દીધા વગર રહેતો નથી.
ਰਾਜਾ ਨਿਆਉ ਕਰੇ ਹਥਿ ਹੋਇ ॥
અહીં સુધી કે રાજા પણ ત્યારે જ ન્યાય કરે છે જો તેને દેવા માટે સવાલીના હાથ-પાલવે માયા હોઈ.
ਕਹੈ ਖੁਦਾਇ ਨ ਮਾਨੈ ਕੋਇ ॥੩॥
જો કોઈ નીરા રબ ની કસમ નાખે તો તેનો અવાજ કોઈ સાંભળતું નથી ॥૩॥
ਮਾਣਸ ਮੂਰਤਿ ਨਾਨਕੁ ਨਾਮੁ ॥
નાનક કહે છે, જોવા માટે જ મનુષ્ય નો ચહેરો છે નામ-માત્ર જ મનુષ્ય છે
ਕਰਣੀ ਕੁਤਾ ਦਰਿ ਫੁਰਮਾਨੁ ॥
આચરણમાં મનુષ્ય તે કૂતરો છે જે માલિકના ઓટલા પર રોટલી માટે હુકમ માની રહ્યો છે.
ਗੁਰ ਪਰਸਾਦਿ ਜਾਣੈ ਮਿਹਮਾਨੁ ॥
જો ગુરુની કૃપાથી સંસારમાં પોતાને મહેમાન સમજે અને માયાથી આટલી પકડ ના રાખે
ਤਾ ਕਿਛੁ ਦਰਗਹ ਪਾਵੈ ਮਾਨੁ ॥੪॥੪॥
મનુષ્ય પરમાત્માની હાજરીમાં ત્યારે કંઈક આદર-સત્કાર લઇ શકે છે ॥૪॥૪॥
ਆਸਾ ਮਹਲਾ ੧ ॥
આશા મહેલ ૧॥
ਜੇਤਾ ਸਬਦੁ ਸੁਰਤਿ ਧੁਨਿ ਤੇਤੀ ਜੇਤਾ ਰੂਪੁ ਕਾਇਆ ਤੇਰੀ ॥
હે પ્રભુ! જગતમાં આ જેટલું બોલવાનું અને સાંભાળવાનું છે જેટલી આ બોલવાની અને સાંભળવાની ક્રિયા છે આ બધું તારી જીવન- લહેરના બલિહાર છે આ જેટલો દેખાઈ દેતો આકાર છે, આ બધું તારું જ શરીર છે તારા સ્વયંનો વિસ્તાર છે.
ਤੂੰ ਆਪੇ ਰਸਨਾ ਆਪੇ ਬਸਨਾ ਅਵਰੁ ਨ ਦੂਜਾ ਕਹਉ ਮਾਈ ॥੧॥
બધા જીવોમાં વ્યાપક થઈને તું પોતે જ રસ લેવાવાળો છે તું પોતે જ જીવોનું જીવન છે. હે મા! પરમાત્મા વગર કોઈ બીજી હસ્તી નથી જેના પ્રસ્તાવમાં કઈ શકું કે આ હસ્તી પરમાત્માની બરાબરની છે॥૧॥
ਸਾਹਿਬੁ ਮੇਰਾ ਏਕੋ ਹੈ ॥
હે ભાઈ! પરમાત્મા જ અમારો એકમાત્ર પતિ-માલિક છે
ਏਕੋ ਹੈ ਭਾਈ ਏਕੋ ਹੈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
બસ! તે જ એક માલિક છે, તેના જેવું બીજું કોઈ નથી ॥૧॥વિરામ॥
ਆਪੇ ਮਾਰੇ ਆਪੇ ਛੋਡੈ ਆਪੇ ਲੇਵੈ ਦੇਇ ॥
પ્રભુ પોતે જ બધા જીવોને મારે છે પોતે જ બચાવે છે પોતે જ જીવ લઇ લે છે પોતે જ જીવ દે છે.
ਆਪੇ ਵੇਖੈ ਆਪੇ ਵਿਗਸੈ ਆਪੇ ਨਦਰਿ ਕਰੇਇ ॥੨॥
પ્રભુ પોતે જ બધાની સંભાળ કરે છે પોતે જ સંભાળ કરીને ખુશ થાય છે પોતે જ બધા પર કૃપાની નજર કરે છે ॥૨॥
ਜੋ ਕਿਛੁ ਕਰਣਾ ਸੋ ਕਰਿ ਰਹਿਆ ਅਵਰੁ ਨ ਕਰਣਾ ਜਾਈ ॥
જગતમાં જે કાંઈ ઘટી રહ્યું છે પ્રભુથી આગળ થઈને કોઈ બીજા જીવ દ્વારા કંઈ કરી શકાતું નથી. જેવી ક્રિયા પ્રભુ કરે છે તેવું જ તેનું નામ પડી જાય છે.
ਜੈਸਾ ਵਰਤੈ ਤੈਸੋ ਕਹੀਐ ਸਭ ਤੇਰੀ ਵਡਿਆਈ ॥੩॥
હે પ્રભુ! આ જે કાંઈ દેખાઈ રહ્યું છે તારી જ ઉંમર લાયકનો પ્રકાશ છે ॥૩॥
ਕਲਿ ਕਲਵਾਲੀ ਮਾਇਆ ਮਦੁ ਮੀਠਾ ਮਨੁ ਮਤਵਾਲਾ ਪੀਵਤੁ ਰਹੈ ॥
જેમ એક દારૂ વેચવા વાળી છે તેની પાસે દારૂ છે; દારૂડિયો આવીને દૈનિક પીતો રહે છે તેમ જ જગતમાં વિવાદવાળો સ્વભાવ છે તેની અસર હેઠળ માયા મીઠી લાગી રહી છે અને જીવોનું મન માયામાં મસ્ત થઈ રહ્યું છે.
ਆਪੇ ਰੂਪ ਕਰੇ ਬਹੁ ਭਾਂਤੀਂ ਨਾਨਕੁ ਬਪੁੜਾ ਏਵ ਕਹੈ ॥੪॥੫॥
આ જાત-જાતના રૂપ પણ પ્રભુ પોતે જ બનાવે છે ભલે આ વાત અલૌકિક જ લાગે છે પરંતુ તે પ્રભુને દરેક સારા-ખરાબમાં વ્યાપક જોઈને બિચારો નાનક આ જ કહી શકે છે ॥૪॥ ૫॥
ਆਸਾ ਮਹਲਾ ੧ ॥
આશા મહેલ ૧॥
ਵਾਜਾ ਮਤਿ ਪਖਾਵਜੁ ਭਾਉ ॥
જે મનુષ્યએ શ્રેષ્ઠ બુદ્ધિને વાજું બનાવ્યું છે, પ્રભુના પ્રેમ ને તબલા બનાવ્યા છે
ਹੋਇ ਅਨੰਦੁ ਸਦਾ ਮਨਿ ਚਾਉ ॥
આ વાદ્યોના વાગવાથી શ્રેષ્ઠ બુદ્ધિ અને પ્રભુ-પ્રેમની કૃપાથી તેની અંદર હંમેશા આનંદ બની રહે છે, તેના મનમાં ઉત્સાહ રહે છે.
ਏਹਾ ਭਗਤਿ ਏਹੋ ਤਪ ਤਾਉ ॥
વાસ્તવિક ભક્તિ આ જ છે અને આ જ છે મહાન તપ.
ਇਤੁ ਰੰਗਿ ਨਾਚਹੁ ਰਖਿ ਰਖਿ ਪਾਉ ॥੧॥
આ આધ્યાત્મિક આનંદમાં ટકી રહીને હંમેશા જીવન- રસ્તા પર ચાલ.બસ! આ જ નૃત્ય કર રસોમાં નાચી-નાચીને તેને કૃષ્ણ લીલા સમજવી ભુલેખા છે ॥૧॥
ਪੂਰੇ ਤਾਲ ਜਾਣੈ ਸਾਲਾਹ ॥
જે મનુષ્ય પરમાત્માની મહિમા કરવાનું જાણે છે તે જીવન-નૃત્યમાં તાલમાં નાચે છે જીવનના સાચા રસ્તા પર ચાલે છે.
ਹੋਰੁ ਨਚਣਾ ਖੁਸੀਆ ਮਨ ਮਾਹ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
રાસ વગેરેમાં કૃષ્ણ મૂર્તિની આગળ આ નાચ બીજો જ છે નીરા મનનો ફરમાન માત્ર છે મનની ઈચ્છા છે આ ભક્તિ નથી આ તો મનનો નાચવેલો નાચ છે ॥૧॥વિરામ॥
ਸਤੁ ਸੰਤੋਖੁ ਵਜਹਿ ਦੁਇ ਤਾਲ ॥
લોકોની સેવા, સંતોષવાળું જીવન – આ બંને તાલ વાગ્યા
ਪੈਰੀ ਵਾਜਾ ਸਦਾ ਨਿਹਾਲ ॥
હંમેશા ખુશ મુદ્રામાં રહેજે – આ પગોમાં ઝાંઝર વાગ્યા
ਰਾਗੁ ਨਾਦੁ ਨਹੀ ਦੂਜਾ ਭਾਉ ॥
પ્રભુ-પ્રેમ વગર કોઈ બીજી લગન ના હોય – આ દરેક સમય અંદર રાગ તેમજ અલાપ થતો રહે.
ਇਤੁ ਰੰਗਿ ਨਾਚਹੁ ਰਖਿ ਰਖਿ ਪਾਉ ॥੨॥
હે ભાઈ! આ આધ્યાત્મિક આનંદમાં ટક આ જીવન-માર્ગ પર ચાલ. બસ! આ નાચ નાચ ॥૨॥
ਭਉ ਫੇਰੀ ਹੋਵੈ ਮਨ ਚੀਤਿ ॥
મન-ચિત્તમાં ટકાવી રહે – નૃત્યનો આ ચક્કર હોય
ਬਹਦਿਆ ਉਠਦਿਆ ਨੀਤਾ ਨੀਤਿ ॥
ઉઠતા-બેસતા હંમેશા દરેક સમય પ્રભુનો ડર-અદબ
ਲੇਟਣਿ ਲੇਟਿ ਜਾਣੈ ਤਨੁ ਸੁਆਹੁ ॥
પોતાના શરીરને મનુષ્ય નાશવાન સમજ – આ સ્વ નૃત્યકારી થા.
ਇਤੁ ਰੰਗਿ ਨਾਚਹੁ ਰਖਿ ਰਖਿ ਪਾਉ ॥੩॥
હે ભાઈ! આ આનંદમાં ટકી રહે આ જીવન જીવ. બસ! આ નાચ નાચ આ આધ્યાત્મિક હિલ્લોર લે ॥૩॥
ਸਿਖ ਸਭਾ ਦੀਖਿਆ ਕਾ ਭਾਉ ॥
સત્સંગમાં રહીને ગુરુના ઉપદેશનો પ્રેમ પોતાની અંદર ઉત્પન્ન કરજે
ਗੁਰਮੁਖਿ ਸੁਣਣਾ ਸਾਚਾ ਨਾਉ ॥
ગુરુની સન્મુખ રહીને પરમાત્માનું અટળ નામ સાંભળતો રહેજે
ਨਾਨਕ ਆਖਣੁ ਵੇਰਾ ਵੇਰ ॥
હે નાનક! પરમાત્માનું નામ વારંવાર જપવું આ રંગમાં ટક
ਇਤੁ ਰੰਗਿ ਨਾਚਹੁ ਰਖਿ ਰਖਿ ਪੈਰ ॥੪॥੬॥
આ જીવન-માર્ગ પર પગ ધર.બસ! આ નાચ નાચ આ જીવન આનંદ લે ॥૪॥૬॥
ਆਸਾ ਮਹਲਾ ੧ ॥
આશા મહેલ ૧॥
ਪਉਣੁ ਉਪਾਇ ਧਰੀ ਸਭ ਧਰਤੀ ਜਲ ਅਗਨੀ ਕਾ ਬੰਧੁ ਕੀਆ ॥
પરમાત્માએ હવા બનાવી આખી ધરતીની રચના કરી આગ તેમજ પાણીનો મેળ કર્યો.
ਅੰਧੁਲੈ ਦਹਸਿਰਿ ਮੂੰਡੁ ਕਟਾਇਆ ਰਾਵਣੁ ਮਾਰਿ ਕਿਆ ਵਡਾ ਭਇਆ ॥੧॥
અક્કલના આંધળા રાવણે પોતાની મૃત્યુને મૂર્ખમાં દાવત આપી પરમાત્મા નીરા તે મૂર્ખ રાવણને જ મારીને મોટો થઇ ગયો નથી ॥૧॥
ਕਿਆ ਉਪਮਾ ਤੇਰੀ ਆਖੀ ਜਾਇ ॥
હે પ્રભુ! તારી મહિમા વ્યક્ત કરી શકાતી નથી.
ਤੂੰ ਸਰਬੇ ਪੂਰਿ ਰਹਿਆ ਲਿਵ ਲਾਇ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
તું બધા જીવોમાં વ્યાપક છે હાજર છે ॥૧॥વિરામ॥
ਜੀਅ ਉਪਾਇ ਜੁਗਤਿ ਹਥਿ ਕੀਨੀ ਕਾਲੀ ਨਥਿ ਕਿਆ ਵਡਾ ਭਇਆ ॥
હે અકાળ-પુરખ! સૃષ્ટિના બધા જીવ ઉત્પન્ન કરીને બધાની જીવન જુગતી તે પોતાના હાથમાં રાખેલી છે બધાને નાથેલા છે ફક્ત કાળી-નાગને નાથીને તું મોટો થઇ ગયો નથી.
ਕਿਸੁ ਤੂੰ ਪੁਰਖੁ ਜੋਰੂ ਕਉਣ ਕਹੀਐ ਸਰਬ ਨਿਰੰਤਰਿ ਰਵਿ ਰਹਿਆ ॥੨॥
ના તું કોઈ ખાસ સ્ત્રી વિશેષનો પતિ છે ના કોઈ સ્ત્રી તારી પત્ની છે તું બધા જીવોની અંદર એક-રસ હાજર છે ॥૨॥
ਨਾਲਿ ਕੁਟੰਬੁ ਸਾਥਿ ਵਰਦਾਤਾ ਬ੍ਰਹਮਾ ਭਾਲਣ ਸ੍ਰਿਸਟਿ ਗਇਆ ॥
કહે છે કે, જે બ્રહ્મા કમળની નળીમાંથી ઉત્પન્ન થયા હતા વિષ્ણુ તેનો સહાયક હતો તે બ્રહ્મા પરમાત્માનો અંત શોધવા માટે ગયો તે નળીમાં જ ભટકતો રહ્યો પરંતુ અંત મળી શક્યો નહિ.
ਆਗੈ ਅੰਤੁ ਨ ਪਾਇਓ ਤਾ ਕਾ ਕੰਸੁ ਛੇਦਿ ਕਿਆ ਵਡਾ ਭਇਆ ॥੩॥
અકાળ-પુરખ અનંત કુદરતનો માલિક છે ફક્ત કંસને મારીને તે કેટલો મોટો બની ગયો? આ તો તેની આગળ એક સાધારણ એવી વાત છે ॥૩॥
ਰਤਨ ਉਪਾਇ ਧਰੇ ਖੀਰੁ ਮਥਿਆ ਹੋਰਿ ਭਖਲਾਏ ਜਿ ਅਸੀ ਕੀਆ ॥
કહે છે કે, દેવતાઓ અને દાનવોએ મળીને સમુદ્રમંથન કર્યું અને તેમાંથી ચૌદ રત્ન કાઢ્યા વિતરણ સમયે બંને જૂથ ગુસ્સામાં આવી-આવીને કહેવા લાગ્યા કે રત્ન અમે કાઢ્યા છે અમે કાઢ્યા છે પોતાની તરફથી પરમાત્માની મહિમા વ્યક્ત કરવા માટે કહે છે કે પરમાત્માએ મોહની અવતાર ધારીને તે રત્ન એક-એક કરીને વિતરણ કરી દીધા.
ਕਹੈ ਨਾਨਕੁ ਛਪੈ ਕਿਉ ਛਪਿਆ ਏਕੀ ਏਕੀ ਵੰਡਿ ਦੀਆ ॥੪॥੭॥
પરંતુ નાનક કહે છે કે, નીરા આ રત્ન વિતરણ કરવાથી પરમાત્માની કઈ મહાનતા બની ગઈ તેની મહાનતા તો તેની રચેલી કુદરતમાં જગ્યા-જગ્યાએ દેખાઈ દઈ રહી છે તે ભલે પોતાની કુદરતમાં છુપાયેલો છે પરંતુ છુપાયેલો રહી શકતો નથી પ્રત્યક્ષ તેની અનંત કુદરત કહી રહી છે કે તે ખુબ તાકાતનો માલિક છે ॥૪॥૭॥