Page 87
ਗੁਰਮਤੀ ਜਮੁ ਜੋਹਿ ਨ ਸਾਕੈ ਸਾਚੈ ਨਾਮਿ ਸਮਾਇਆ ॥
ગુરુએ બતાવેલા માર્ગ પર ચાલવાથી યમરાજ તેને તાકી શકતો નથી કારણ કે સાચા નામમાં તેનું ધ્યાન જોડાયેલું હોય છે
ਸਭੁ ਆਪੇ ਆਪਿ ਵਰਤੈ ਕਰਤਾ ਜੋ ਭਾਵੈ ਸੋ ਨਾਇ ਲਾਇਆ ॥
પરંતુ આ બધું પ્રભુનું પોતાનું ઉત્પન્ન કરેલું છે, જેના પર ખુશ થાય છે તેને નામમાં જોડે છે
ਜਨ ਨਾਨਕੁ ਨਾਮੁ ਲਏ ਤਾ ਜੀਵੈ ਬਿਨੁ ਨਾਵੈ ਖਿਨੁ ਮਰਿ ਜਾਇਆ ॥੨॥
આ દાસ નાનક પણ ‘નામ’ના આશરે છે, એક પલક પણ ‘નામ’થી વંચિત રહે તો મરવા સમાન લાગે છે ।।૨।।
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું ।।
ਜੋ ਮਿਲਿਆ ਹਰਿ ਦੀਬਾਣ ਸਿਉ ਸੋ ਸਭਨੀ ਦੀਬਾਣੀ ਮਿਲਿਆ ॥
જે મનુષ્ય હરીના દરબારમાં મળી ગયેલ આદર મેળવવા માટે યોગ્ય થઇ ગયો, તેને સંસારના દરેક દરબારમાં આદર મળે છે
ਜਿਥੈ ਓਹੁ ਜਾਇ ਤਿਥੈ ਓਹੁ ਸੁਰਖਰੂ ਉਸ ਕੈ ਮੁਹਿ ਡਿਠੈ ਸਭ ਪਾਪੀ ਤਰਿਆ ॥
જ્યાં તે જાય છે, ત્યાં જ તેનું માથું ઊભું રહે છે, પ્રકાશિત મુખ લઈને જાય છે, તેનું મોં જોઈને તેના દર્શન કરીને બધા પાપી તરી જાય છે.
ਓਸੁ ਅੰਤਰਿ ਨਾਮੁ ਨਿਧਾਨੁ ਹੈ ਨਾਮੋ ਪਰਵਰਿਆ ॥
કારણ કે તેના હૃદયમાં નામનો ખજાનો છે અને નામ જ તેનો પરિવાર છે
ਨਾਉ ਪੂਜੀਐ ਨਾਉ ਮੰਨੀਐ ਨਾਇ ਕਿਲਵਿਖ ਸਭ ਹਿਰਿਆ ॥
હે ભાઈ! નામ સ્મરણ કરવું જોઈએ, અને નામનું જ ધ્યાન ધરવું જોઈએ, નામ જપવાથી બધા પાપ દૂર થાય છે.
ਜਿਨੀ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇਆ ਇਕ ਮਨਿ ਇਕ ਚਿਤਿ ਸੇ ਅਸਥਿਰੁ ਜਗਿ ਰਹਿਆ ॥੧੧॥
જેને એકાગ્ર મને નામ જપ્યું છે, તે સંસારમાં અટલ થઇ ગયા છે ।।૧૧।।
ਸਲੋਕ ਮਃ ੩ ॥
શ્લોક મહેલ ૩।।
ਆਤਮਾ ਦੇਉ ਪੂਜੀਐ ਗੁਰ ਕੈ ਸਹਜਿ ਸੁਭਾਇ ॥
ગુરુની બુદ્ધિ લઈને અને ગુરુના સ્વાભાવમાં પોતાનો સ્વાભાવ લિન કરીને જીવાત્માનો પ્રકાશ કરનાર હરીની મહિમા કરવી જોઈએ.
ਆਤਮੇ ਨੋ ਆਤਮੇ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਤਿ ਹੋਇ ਤਾ ਘਰ ਹੀ ਪਰਚਾ ਪਾਇ ॥
આ રીતે જયારે જીવને પ્રભુનું અસ્તિત્વ અને વિશ્વાસ દ્રઢ થઇ જાય, તો હૃદયમાં જ પ્રભુથી પ્રેમ બને છે અને તીર્થો વગેરેમાં જવાની જરૂર રહેતી નથી
ਆਤਮਾ ਅਡੋਲੁ ਨ ਡੋਲਈ ਗੁਰ ਕੈ ਭਾਇ ਸੁਭਾਇ ॥
કારણ કે સદગુરુના પ્રેમમાં અને સ્વાભાવમાં રોપવાથી જીવાત્મા માયા તરફથી અટળ થઈને ડોલવાથી હટી જાય છે
ਗੁਰ ਵਿਣੁ ਸਹਜੁ ਨ ਆਵਈ ਲੋਭੁ ਮੈਲੁ ਨ ਵਿਚਹੁ ਜਾਇ ॥
આ અડોળ સ્થિતિ સદગુરુ વિના આવતી નથી અને મનમાંથી લોભની ગંદકી દૂર થતી નથી
ਖਿਨੁ ਪਲੁ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਮਨਿ ਵਸੈ ਸਭ ਅਠਸਠਿ ਤੀਰਥ ਨਾਇ ॥
જો એક ક્ષણ પણ પ્રભુનું નામ મનમાં વસી જાય, તો જાણે અડસઠ તીર્થોનું સ્નાન કરી લે છે
ਸਚੇ ਮੈਲੁ ਨ ਲਗਈ ਮਲੁ ਲਾਗੈ ਦੂਜੈ ਭਾਇ ॥
કારણ કે સાચા પ્રભુમાં જોડાયેલાને ગંદકી લાગતી નથી, ગંદકી ફક્ત માયાના પ્રેમમાં લાગે છે
ਧੋਤੀ ਮੂਲਿ ਨ ਉਤਰੈ ਜੇ ਅਠਸਠਿ ਤੀਰਥ ਨਾਇ ॥
અને તે ગંદકી ક્યારેય ધોવાથી ઉતરતી નથી, ભલે અડસઠ તીર્થોનું સ્નાન પણ કરતા હોય
ਮਨਮੁਖ ਕਰਮ ਕਰੇ ਅਹੰਕਾਰੀ ਸਭੁ ਦੁਖੋ ਦੁਖੁ ਕਮਾਇ ॥
કારણ આ છે કે મનુષ્ય ગુરુ તરફથી અહંકારના આશરે તીર્થ સ્નાન વગેરે કર્મ કરે છે અને દુઃખ ને દુઃખ જ એકત્રિત કરે છે
ਨਾਨਕ ਮੈਲਾ ਊਜਲੁ ਤਾ ਥੀਐ ਜਾ ਸਤਿਗੁਰ ਮਾਹਿ ਸਮਾਇ ॥੧॥
હે નાનક! ગંદુ મન ત્યારે જ પવિત્ર થાય છે. જે જીવ સતગુરુમાં લીન થઇ જાય ।।૧।।
ਮਃ ੩ ॥
મહેલ ૩।।
ਮਨਮੁਖੁ ਲੋਕੁ ਸਮਝਾਈਐ ਕਦਹੁ ਸਮਝਾਇਆ ਜਾਇ ॥
જે મનુષ્ય સતગુરુ તરફથી મોં ફેરવીને બેઠો છે, તે સમજાવા છતાં પણ ક્યારેય સમજતો નથી
ਮਨਮੁਖੁ ਰਲਾਇਆ ਨਾ ਰਲੈ ਪਇਐ ਕਿਰਤਿ ਫਿਰਾਇ ॥
જો તેને ગુરુમુખમાં મેળવી પણ દઈએ તો પણ સ્વભાવથી તેની સાથે નથી મળતો અને પૂર્વમાં કરેલા માથે પડેલા કર્મોને આધારે ભટકતો ફરે છે.
ਲਿਵ ਧਾਤੁ ਦੁਇ ਰਾਹ ਹੈ ਹੁਕਮੀ ਕਾਰ ਕਮਾਇ ॥
તે બિચારાઓ પર પણ શું રોષ? સંસારમાં માર્ગ જ બે છે: હરિથી પ્રેમ અને માયાથી પ્રેમ અને મનમુખ પ્રભુના હુકમમાં જ માયાવાળું કર્મ કરે છે
ਗੁਰਮੁਖਿ ਆਪਣਾ ਮਨੁ ਮਾਰਿਆ ਸਬਦਿ ਕਸਵਟੀ ਲਾਇ ॥
બીજી બાજુ, હુકમમાં જ ગુરુમુખ મનુષ્ય સતગુરુના શબ્દ દ્વારા કસોટી લગાવીને પારખીને પોતાના મનને મારી લે છે
ਮਨ ਹੀ ਨਾਲਿ ਝਗੜਾ ਮਨ ਹੀ ਨਾਲਿ ਸਥ ਮਨ ਹੀ ਮੰਝਿ ਸਮਾਇ ॥
તે હંમેશા મનની વિચાર તવજ્જોની સાથે સંઘર્ષ કરે છે અને પંચાયત કરે છે. મનના શુભ-ધ્યાનમાં લીન કરી દે છે.
ਮਨੁ ਜੋ ਇਛੇ ਸੋ ਲਹੈ ਸਚੈ ਸਬਦਿ ਸੁਭਾਇ ॥
આ રીતે સતગુરુના સ્વાભાવમાં પોતાને લિન કરનાર મન જે ઈચ્છા કરે છે તે પ્રાપ્ત કરે છે
ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਮੁ ਸਦ ਭੁੰਚੀਐ ਗੁਰਮੁਖਿ ਕਾਰ ਕਮਾਇ ॥
હે ભાઈ! ગુરુમુખોવાળા કર્મ કરીને હંમેશા નામ અમૃત પીવો
ਵਿਣੁ ਮਨੈ ਜਿ ਹੋਰੀ ਨਾਲਿ ਲੁਝਣਾ ਜਾਸੀ ਜਨਮੁ ਗਵਾਇ ॥
મનને છોડીને જે જીવ શરીર વગેરે તરફથી ઝઘડો કરે છે, તે જન્મ વ્યર્થ ગુમાવે છે
ਮਨਮੁਖੀ ਮਨਹਠਿ ਹਾਰਿਆ ਕੂੜੁ ਕੁਸਤੁ ਕਮਾਇ ॥
મનમુખ મનની જીદ્દમાં રમત હારી જાય છે અને ખુબ જ અસત્યની કમાણી તોલે છે
ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਮਨੁ ਜਿਣੈ ਹਰਿ ਸੇਤੀ ਲਿਵ ਲਾਇ ॥
હે નાનક! ગુરુમુખ સદગુરુની કૃપાથી મન પર વિજય પ્રાપ્ત કરે છે, પ્રભુથી પ્રેમ જોડે છે
ਨਾਨਕ ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਚੁ ਕਮਾਵੈ ਮਨਮੁਖਿ ਆਵੈ ਜਾਇ ॥੨॥
અને હંમેશા સ્થિર હરિ નામ જપવાની કમાણી કરે છે. પરંતુ, મનમુખ ભટકતો ફરે છે ।।૨।।
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું।।
ਹਰਿ ਕੇ ਸੰਤ ਸੁਣਹੁ ਜਨ ਭਾਈ ਹਰਿ ਸਤਿਗੁਰ ਕੀ ਇਕ ਸਾਖੀ ॥
હે હરિના સંતજન વ્હાલા! પોતાના સતગુરુની શિક્ષા સાંભળ
ਜਿਸੁ ਧੁਰਿ ਭਾਗੁ ਹੋਵੈ ਮੁਖਿ ਮਸਤਕਿ ਤਿਨਿ ਜਨਿ ਲੈ ਹਿਰਦੈ ਰਾਖੀ ॥
આ શિક્ષાને મનુષ્યએ હૃદયમાં પોરવી રાખી છે, જેના માથા પર ધૂરથી જ ભાગ્ય હોય
ਹਰਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਥਾ ਸਰੇਸਟ ਊਤਮ ਗੁਰ ਬਚਨੀ ਸਹਜੇ ਚਾਖੀ ॥
સતગુરુની શિક્ષાથી જ અડોલ સ્થિતિમાં પહોંચીને પ્રભુની ઉત્તમ પવિત્ર અને જીવન-કિરણ બક્ષનારી મહિમાનો આનંદ લઇ શકાય છે
ਤਹ ਭਇਆ ਪ੍ਰਗਾਸੁ ਮਿਟਿਆ ਅੰਧਿਆਰਾ ਜਿਉ ਸੂਰਜ ਰੈਣਿ ਕਿਰਾਖੀ ॥
સતગુરુની શિક્ષાને જે હૃદય એક વાર ધારણ કરે છે તેમાં આત્મિક જીવનનો પ્રકાશ થઈ જાય છે અને માયાનો અંધકાર એવો દૂર થાય છે જેમ સુરજ રાતના અંધકારને ખેંચી લે છે.
ਅਦਿਸਟੁ ਅਗੋਚਰੁ ਅਲਖੁ ਨਿਰੰਜਨੁ ਸੋ ਦੇਖਿਆ ਗੁਰਮੁਖਿ ਆਖੀ ॥੧੨॥
જે પ્રભુ આ આંખોથી જોતો નથી, ઇન્દ્રિયોની પહોંચથી ઉપર છે અને અલખ છે, તે સતગુરુની સાથે રહેવાથી દેખાવા લાગે છે. ।।૧૨।।