Page 851
ਮਨਮੁਖ ਅਗਿਆਨੀ ਅੰਧੁਲੇ ਜਨਮਿ ਮਰਹਿ ਫਿਰਿ ਆਵੈ ਜਾਏ ॥
મનમુખ અજ્ઞાની જીવ અંધ જ છે, તે જન્મતો-મરતો રહે છે અને વારંવાર દુનિયામાં આવતો જતો રહે છે.
ਕਾਰਜ ਸਿਧਿ ਨ ਹੋਵਨੀ ਅੰਤਿ ਗਇਆ ਪਛੁਤਾਏ ॥
તેનું કોઈ પણ કાર્ય સિદ્ધ થતું નથી અને અંતમાં પસ્તાતો ચાલ્યો જાય છે.
ਜਿਸੁ ਕਰਮੁ ਹੋਵੈ ਤਿਸੁ ਸਤਿਗੁਰੁ ਮਿਲੈ ਸੋ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਏ ॥
જેના પર પ્રભુ-કૃપા હોય છે, તેને સદ્દગુરુ મળી જાય છે અને પછી તે પ્રભુ-નામનું જ ધ્યાન કરતો રહે છે.
ਨਾਮਿ ਰਤੇ ਜਨ ਸਦਾ ਸੁਖੁ ਪਾਇਨ੍ਹ੍ਹਿ ਜਨ ਨਾਨਕ ਤਿਨ ਬਲਿ ਜਾਏ ॥੧॥
નામમાં લીન રહેનાર ઉપાસક હંમેશા સુખ પ્રાપ્ત કરે છે અને નાનક તો તેના પર જ બલિહાર જાય છે ॥૧॥
ਮਃ ੩ ॥
મહેલ ૩॥
ਆਸਾ ਮਨਸਾ ਜਗਿ ਮੋਹਣੀ ਜਿਨਿ ਮੋਹਿਆ ਸੰਸਾਰੁ ॥
આશા તેમજ ઇચ્છા જગતને મોહ લેનારી છે, જેને સંપૂર્ણ સંસાર મોહી લીધો છે.
ਸਭੁ ਕੋ ਜਮ ਕੇ ਚੀਰੇ ਵਿਚਿ ਹੈ ਜੇਤਾ ਸਭੁ ਆਕਾਰੁ ॥
જેટલું પણ આ જગત-આકાર છે, દરેક કોઈ મૃત્યુના વશમાં છે.
ਹੁਕਮੀ ਹੀ ਜਮੁ ਲਗਦਾ ਸੋ ਉਬਰੈ ਜਿਸੁ ਬਖਸੈ ਕਰਤਾਰੁ ॥
પરમાત્માના હુકમથી જ મૃત્યુ આવે છે, તે જ બચે છે, જેને કર્તાર ક્ષમા કરી દે છે.
ਨਾਨਕ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਏਹੁ ਮਨੁ ਤਾਂ ਤਰੈ ਜਾ ਛੋਡੈ ਅਹੰਕਾਰੁ ॥
હે નાનક! ગુરુની કૃપાથી આ મન તો જ સંસાર સમુદ્રથી પાર થાય છે, જ્યારે અહંકાર છોડી દે છે.
ਆਸਾ ਮਨਸਾ ਮਾਰੇ ਨਿਰਾਸੁ ਹੋਇ ਗੁਰ ਸਬਦੀ ਵੀਚਾਰੁ ॥੨॥
ગુરુ-શબ્દનું ચિંતન કરીને જીવ પોતાની આશા-ઈચ્છાને મટાડીને વેરાગી થઈ જાય છે ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਜਿਥੈ ਜਾਈਐ ਜਗਤ ਮਹਿ ਤਿਥੈ ਹਰਿ ਸਾਈ ॥
આ જગતમાં જ્યાં પણ જાય, ત્યાં જ પ્રભુ સ્થિત છે.
ਅਗੈ ਸਭੁ ਆਪੇ ਵਰਤਦਾ ਹਰਿ ਸਚਾ ਨਿਆਈ ॥
સાચો ન્યાય કરનાર પરમાત્મા આગળ પરલોકમાં પણ બધે પોતે જ કાર્ય ચલાવી રહ્યો જેને સત્ય કર્યું છે.
ਕੂੜਿਆਰਾ ਕੇ ਮੁਹ ਫਿਟਕੀਅਹਿ ਸਚੁ ਭਗਤਿ ਵਡਿਆਈ ॥
ત્યાં અસત્ય લોકોનો જ તિરસ્કાર થાય છે, પરંતુ સાચા પ્રભુની ભક્તિ કરનારને શોભા પ્રાપ્ત થાય છે.
ਸਚੁ ਸਾਹਿਬੁ ਸਚਾ ਨਿਆਉ ਹੈ ਸਿਰਿ ਨਿੰਦਕ ਛਾਈ ॥
બધાનો માલિક એક પ્રભુ સત્ય છે, તેનો ન્યાય પણ સત્ય છે, નિંદકોના માથા પર ધૂળ જ પડે છે.
ਜਨ ਨਾਨਕ ਸਚੁ ਅਰਾਧਿਆ ਗੁਰਮੁਖਿ ਸੁਖੁ ਪਾਈ ॥੫॥
હે નાનક! ગુરુના માધ્યમથી પ્રાર્થના કરી છે, તેને જ સુખ મેળવ્યું છે ॥૫॥
ਸਲੋਕ ਮਃ ੩ ॥
શ્લોક મહેલ ૩॥
ਪੂਰੈ ਭਾਗਿ ਸਤਿਗੁਰੁ ਪਾਈਐ ਜੇ ਹਰਿ ਪ੍ਰਭੁ ਬਖਸ ਕਰੇਇ ॥
જો પ્રભુ દયા કરી દે તો જ સંપૂર્ણ ભાગ્યથી સદ્દગુરુ પ્રાપ્ત થાય છે.
ਓਪਾਵਾ ਸਿਰਿ ਓਪਾਉ ਹੈ ਨਾਉ ਪਰਾਪਤਿ ਹੋਇ ॥
જીવનમાં બધા ઉપાયોથી ઉત્તમ ઉપાય આ જ છે કે જીવને નામ પ્રાપ્ત થઈ જાય.
ਅੰਦਰੁ ਸੀਤਲੁ ਸਾਂਤਿ ਹੈ ਹਿਰਦੈ ਸਦਾ ਸੁਖੁ ਹੋਇ ॥
આનાથી મનને ખૂબ શાંતિ મળે છે અને હૃદય હંમેશા સુખી રહે છે.
ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਖਾਣਾ ਪੈਨ੍ਹ੍ਹਣਾ ਨਾਨਕ ਨਾਇ ਵਡਿਆਈ ਹੋਇ ॥੧॥
હે નાનક! નામામૃત જ તે જીવનું ખાવા-પહેરવાનું અર્થાત જીવન-આચારાં બની જાય છે અને નામથી જ લોક-પરલોકમાં મોટાઈ મળે છે ॥૧॥
ਮਃ ੩ ॥
મહેલ ૩॥
ਏ ਮਨ ਗੁਰ ਕੀ ਸਿਖ ਸੁਣਿ ਪਾਇਹਿ ਗੁਣੀ ਨਿਧਾਨੁ ॥
હે મન! ગુરુની શિખામણ સાંભળ, આ રીતે તને ગુણોનો ભંડાર પરમાત્મા પ્રાપ્ત થઈ જશે.
ਸੁਖਦਾਤਾ ਤੇਰੈ ਮਨਿ ਵਸੈ ਹਉਮੈ ਜਾਇ ਅਭਿਮਾਨੁ ॥
સુખ દેનાર પ્રભુ તારા મનમાં સ્થિત થઈ ગયો અને તારો અહંકાર તેમજ અભિમાન દૂર થઈ જશે.
ਨਾਨਕ ਨਦਰੀ ਪਾਈਐ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਗੁਣੀ ਨਿਧਾਨੁ ॥੨॥
હે નાનક! નામ અમૃત તેમજ ગુણોનો કોષ તેની કૃપા-દ્રષ્ટિથી જ મેળવાય છે ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਜਿਤਨੇ ਪਾਤਿਸਾਹ ਸਾਹ ਰਾਜੇ ਖਾਨ ਉਮਰਾਵ ਸਿਕਦਾਰ ਹਹਿ ਤਿਤਨੇ ਸਭਿ ਹਰਿ ਕੇ ਕੀਏ ॥
દુનિયામાં જેટલા પણ બાદશાહ, શાહ, રાજા, ખાન, ઉમરાવ તેમજ સરદાર છે, તે બધા પ્રભુનાં જ ઉત્પન્ન કરેલ છે.
ਜੋ ਕਿਛੁ ਹਰਿ ਕਰਾਵੈ ਸੁ ਓਇ ਕਰਹਿ ਸਭਿ ਹਰਿ ਕੇ ਅਰਥੀਏ ॥
જે કંઈ પ્રભુ પોતાની મરજીથી તેનાથી કરાવે છે, તે તે જ કાર્ય કરે છે. વાસ્તવમાં તે બધા પ્રભુની સન્મુખ ભિખારી છે.
ਸੋ ਐਸਾ ਹਰਿ ਸਭਨਾ ਕਾ ਪ੍ਰਭੁ ਸਤਿਗੁਰ ਕੈ ਵਲਿ ਹੈ ਤਿਨਿ ਸਭਿ ਵਰਨ ਚਾਰੇ ਖਾਣੀ ਸਭ ਸ੍ਰਿਸਟਿ ਗੋਲੇ ਕਰਿ ਸਤਿਗੁਰ ਅਗੈ ਕਾਰ ਕਮਾਵਣ ਕਉ ਦੀਏ ॥
આવો પરમાત્મા બધાનો માલિક છે, જે સદ્દગુરૂના પક્ષમાં છે. તેને બધા વર્ણો, ચારેય સ્ત્રોતો તેમજ આખી સૃષ્ટિના જીવ સદ્દગુરૂની આગળ સેવા કરવા માટે તેના સેવક બનાવી દીધા છે.
ਹਰਿ ਸੇਵੇ ਕੀ ਐਸੀ ਵਡਿਆਈ ਦੇਖਹੁ ਹਰਿ ਸੰਤਹੁ ਜਿਨਿ ਵਿਚਹੁ ਕਾਇਆ ਨਗਰੀ ਦੁਸਮਨ ਦੂਤ ਸਭਿ ਮਾਰਿ ਕਢੀਏ ॥
હે સંતજનો! જો, પ્રભુ-પૂજાની એટલી મહિમા છે કે તેને શરીરરૂપી નગરમાંથી બધા દુશ્મન દુતો - કામ, ક્રોધ, મોહ, લોભ તેમજ અહંકાને નાશ કરીને બહાર કાઢી દીધા છે.
ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਿਰਪਾਲੁ ਹੋਆ ਭਗਤ ਜਨਾ ਉਪਰਿ ਹਰਿ ਆਪਣੀ ਕਿਰਪਾ ਕਰਿ ਹਰਿ ਆਪਿ ਰਖਿ ਲੀਏ ॥੬॥
હરિ ભક્તજનો પર કૃપાળુ થઈ ગયો છે અને કૃપા કરીને તેને પોતે જ બચાવી લીધો છે ॥૬॥
ਸਲੋਕ ਮਃ ੩ ॥
શ્લોક મહેલ ૩॥
ਅੰਦਰਿ ਕਪਟੁ ਸਦਾ ਦੁਖੁ ਹੈ ਮਨਮੁਖ ਧਿਆਨੁ ਨ ਲਾਗੈ ॥
મનમુખનું ધ્યાન લાગતું નથી, મનમાં કપટ હોવાને કારણે હંમેશા દુઃખ ભોગતો રહે છે.
ਦੁਖ ਵਿਚਿ ਕਾਰ ਕਮਾਵਣੀ ਦੁਖੁ ਵਰਤੈ ਦੁਖੁ ਆਗੈ ॥
તે દુઃખમાં જ કાર્ય કરે છે અને દરેક સમય દુઃખમાં જ ગ્રસ્ત રહે છે અને આગળ પરલોકમાં પણ દુઃખી રહે છે.
ਕਰਮੀ ਸਤਿਗੁਰੁ ਭੇਟੀਐ ਤਾ ਸਚਿ ਨਾਮਿ ਲਿਵ ਲਾਗੈ ॥
જો પ્રભુ-કૃપા થઈ જાય તો સદ્દગુરુથી મેળાપ થઈ જાય છે અને સત્ય-નામમાં લગન લાગી જાય છે.
ਨਾਨਕ ਸਹਜੇ ਸੁਖੁ ਹੋਇ ਅੰਦਰਹੁ ਭ੍ਰਮੁ ਭਉ ਭਾਗੈ ॥੧॥
હે નાનક! પછી સરળ જ સુખ પ્રાપ્ત થઈ જાય છે, જેનાથી મનમાંથી ભ્રમ તેમજ મૃત્યુનો ભય દૂર થઈ જાય છે ॥૧॥
ਮਃ ੩ ॥
મહેલ ૩॥
ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਦਾ ਹਰਿ ਰੰਗੁ ਹੈ ਹਰਿ ਕਾ ਨਾਉ ਮਨਿ ਭਾਇਆ ॥
ગુરુમુખ હંમેશા હરિ-રંગમાં લીન રહે છે અને હરિનું નામ જ તેને ગમે છે.