Page 789
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਹਰਿ ਸਾਲਾਹੀ ਸਦਾ ਸਦਾ ਤਨੁ ਮਨੁ ਸਉਪਿ ਸਰੀਰੁ ॥
પોતાનું શરીર-મન તેમજ શરીર બધું સોંપીને હંમેશા પરમાત્માની સ્તુતિ કર.
ਗੁਰ ਸਬਦੀ ਸਚੁ ਪਾਇਆ ਸਚਾ ਗਹਿਰ ਗੰਭੀਰੁ ॥
ગુરુના ઉપદેશ દ્વારા સત્યને મેળવી શકાય છે, જે ગહન ગંભીર તેમજ શાશ્વત છે.
ਮਨਿ ਤਨਿ ਹਿਰਦੈ ਰਵਿ ਰਹਿਆ ਹਰਿ ਹੀਰਾ ਹੀਰੁ ॥
પરમાત્મારૂપી અણમોલ હીરો શરીર મન બધામાં હાજર છે.
ਜਨਮ ਮਰਣ ਕਾ ਦੁਖੁ ਗਇਆ ਫਿਰਿ ਪਵੈ ਨ ਫੀਰੁ ॥
મારુ જન્મ-મરણનું દુઃખ મટી ગયું છે અને હવે મારે જન્મ-મરણના ચક્રમાં પડવું પડશે નહીં.
ਨਾਨਕ ਨਾਮੁ ਸਲਾਹਿ ਤੂ ਹਰਿ ਗੁਣੀ ਗਹੀਰੁ ॥੧੦॥
હે નાનક! પરમાત્મા ગુણોનો ઊંડો સમુદ્ર છે, તું તેના નામનું સ્તુતિગાન કરતો રહે ॥૧૦॥
ਸਲੋਕ ਮਃ ੧ ॥
શ્લોક મહેલ ૧॥
ਨਾਨਕ ਇਹੁ ਤਨੁ ਜਾਲਿ ਜਿਨਿ ਜਲਿਐ ਨਾਮੁ ਵਿਸਾਰਿਆ ॥
હે નાનક! આ શરીર સળગાવી દે, જે સળગતાએ પરમાત્માનું નામ ભુલાવી દીધું છે.
ਪਉਦੀ ਜਾਇ ਪਰਾਲਿ ਪਿਛੈ ਹਥੁ ਨ ਅੰਬੜੈ ਤਿਤੁ ਨਿਵੰਧੈ ਤਾਲਿ ॥੧॥
તારા હૃદયરૂપી તળાવમાં પાપોની ગંદકી પડતી જઈ રહી છે, જેને સાફ કરવા માટે પછી તારો હાથ તેના સુધી પહોચશે નહીં ॥૧॥
ਮਃ ੧ ॥
મહેલ ૧॥
ਨਾਨਕ ਮਨ ਕੇ ਕੰਮ ਫਿਟਿਆ ਗਣਤ ਨ ਆਵਹੀ ॥
હે નાનક! મારા મનના કાર્ય એટલા ધિક્કાર યોગ્ય છે, જે ગણી શકાતા નથી.
ਕਿਤੀ ਲਹਾ ਸਹੰਮ ਜਾ ਬਖਸੇ ਤਾ ਧਕਾ ਨਹੀ ॥੨॥
ઓહ! આના કારણે કદાચ હું કેટલું દુઃખ ભય પ્રાપ્ત કરીશ. જો પરમાત્મા ક્ષમા કરી દે તો મને મુશ્કેલીઓનો ધક્કો લાગશે નહીં ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਸਚਾ ਅਮਰੁ ਚਲਾਇਓਨੁ ਕਰਿ ਸਚੁ ਫੁਰਮਾਣੁ ॥
પરમાત્માએ સાચું વિધાન લાગુ કરીને આખી દુનિયામાં પોતાનો સાચો હુકમ ચલાવ્યો છે.
ਸਦਾ ਨਿਹਚਲੁ ਰਵਿ ਰਹਿਆ ਸੋ ਪੁਰਖੁ ਸੁਜਾਣੁ ॥
તેથી તે ચતુર પરમપુરુષ હંમેશા સ્થિર છે અને વિશ્વવ્યાપી છે.
ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਸੇਵੀਐ ਸਚੁ ਸਬਦਿ ਨੀਸਾਣੁ ॥
ગુરુની કૃપાથી જ તેની ભક્તિ હોય છે અને તેના દરબારમાં પહોંચવા માટે સત્ય શબ્દ જ સ્વીકાર છે.
ਪੂਰਾ ਥਾਟੁ ਬਣਾਇਆ ਰੰਗੁ ਗੁਰਮਤਿ ਮਾਣੁ ॥
તેણે આખું વિશ્વ બનાવ્યું છે અને ગુરુ ઉપદેશ અનુસાર તેના રંગનો આનંદ પ્રાપ્ત કર.
ਅਗਮ ਅਗੋਚਰੁ ਅਲਖੁ ਹੈ ਗੁਰਮੁਖਿ ਹਰਿ ਜਾਣੁ ॥੧੧॥
આ અગમ્ય, અગોચર તેમજ લક્ષ્યહીન છે અને ગુરુના માધ્યમથી જ તે પરમાત્માને જણાય છે ॥૧૧॥
ਸਲੋਕ ਮਃ ੧ ॥
શ્લોક મહેલ ૧॥
ਨਾਨਕ ਬਦਰਾ ਮਾਲ ਕਾ ਭੀਤਰਿ ਧਰਿਆ ਆਣਿ ॥
હે નાનક! જીવના માલની પોટલી અર્થાત તેના શુભાશુભ કર્મોનો હિસાબ લઈને અંદર રખાય છે.
ਖੋਟੇ ਖਰੇ ਪਰਖੀਅਨਿ ਸਾਹਿਬ ਕੈ ਦੀਬਾਣਿ ॥੧॥
માલિકના દરબારમાં શુભ તેમજ અશુભ સત્ય-અસત્ય કર્મોની પરખ કરાય છે ॥૧॥
ਮਃ ੧ ॥
મહેલ ૧॥
ਨਾਵਣ ਚਲੇ ਤੀਰਥੀ ਮਨਿ ਖੋਟੈ ਤਨਿ ਚੋਰ ॥
કેટલાક લોકોના મનમાં ખુબ ખોટ તેમજ શરીરમાં વિકારરૂપી ચોર હોય છે. તે દેખાવ તરીકે ખુબ ઈચ્છાથી તીર્થોમાં પાપોથી છૂટવા માટે સ્નાન કરવા જાય છે.
ਇਕੁ ਭਾਉ ਲਥੀ ਨਾਤਿਆ ਦੁਇ ਭਾ ਚੜੀਅਸੁ ਹੋਰ ॥
ફળસ્વરૂપ તીર્થ પર સ્નાન કરવાથી તેના વિકારોનો એક ભાગ તો છૂટી જાય છે પરંતુ વિકારોના બે ભાગ વધુ લાગી જાય છે.,
ਬਾਹਰਿ ਧੋਤੀ ਤੂਮੜੀ ਅੰਦਰਿ ਵਿਸੁ ਨਿਕੋਰ ॥
બહારથી તેની ધોતી તો ધોવાઈ જાય છે, પરંતુ અંતરમનમાં અસત્યરૂપી વિષ ભરાઈ રહેતું.
ਸਾਧ ਭਲੇ ਅਣਨਾਤਿਆ ਚੋਰ ਸਿ ਚੋਰਾ ਚੋਰ ॥੨॥
સાધુ ધન્ય છે, પણ આ રીતના સ્નાન વગર, જ્યારે કે એક ચોર એક ચોર છે, ભલે તે કેટલું પણ સ્નાન કરે ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਆਪੇ ਹੁਕਮੁ ਚਲਾਇਦਾ ਜਗੁ ਧੰਧੈ ਲਾਇਆ ॥
પ્રભુ પોતે જ બધા પર હુકમ ચલાવે છે અને આખા જગતને અલગ-અલગ કાર્યોમાં લગાવ્યા છે.
ਇਕਿ ਆਪੇ ਹੀ ਆਪਿ ਲਾਇਅਨੁ ਗੁਰ ਤੇ ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ ॥
તેને કોઈક જીવોને પોતાની રીતે નામ-સ્મરણમાં લગાવ્યા છે અને તેને ગુરુથી સુખ પ્રાપ્ત કર્યું છે.
ਦਹ ਦਿਸ ਇਹੁ ਮਨੁ ਧਾਵਦਾ ਗੁਰਿ ਠਾਕਿ ਰਹਾਇਆ ॥
આ મન દસેય દિશામાં દોડે છે, પરંતુ ગુરુએ આના પર અંકુશ લગાવ્યો છે.
ਨਾਵੈ ਨੋ ਸਭ ਲੋਚਦੀ ਗੁਰਮਤੀ ਪਾਇਆ ॥
આખી દુનિયા જ નામની ઈચ્છા કરે છે પરંતુ આ ગુરુ-મત હેઠળ જ મળે છે.
ਧੁਰਿ ਲਿਖਿਆ ਮੇਟਿ ਨ ਸਕੀਐ ਜੋ ਹਰਿ ਲਿਖਿ ਪਾਇਆ ॥੧੨॥
જે પ્રભુએ ભાગ્યમાં લખી દીધું છે, તેને ટાળી શકાતું નથી ॥૧૨॥
ਸਲੋਕ ਮਃ ੧ ॥
શ્લોક મહેલ ૧॥
ਦੁਇ ਦੀਵੇ ਚਉਦਹ ਹਟਨਾਲੇ ॥
દુનિયામાં અજવાળું કરવા માટે પરમાત્માએ સૂર્ય તેમજ ચંદ્ર બે દીવા બનાવ્યા છે અને સાથે જ ચૌદ લોકરૂપી દુકાનો બનાવી છે.
ਜੇਤੇ ਜੀਅ ਤੇਤੇ ਵਣਜਾਰੇ ॥
દુનિયામાં જેટલા પણ જીવ છે, તે બધા વેપારી છે.
ਖੁਲ੍ਹ੍ਹੇ ਹਟ ਹੋਆ ਵਾਪਾਰੁ ॥
જ્યારે દુકાનો ખુલી ગઈ તો વેપાર થવા લાગી ગયો.
ਜੋ ਪਹੁਚੈ ਸੋ ਚਲਣਹਾਰੁ ॥
જે પણ જન્મ લઈને આવે છે, તેને અહીંથી ચાલ્યું જવાનું છે.
ਧਰਮੁ ਦਲਾਲੁ ਪਾਏ ਨੀਸਾਣੁ ॥
યમરાજરૂપી દલાલ જીવોના શુભાશુભ કર્મો પર મહોર લગાવતો જાય છે.
ਨਾਨਕ ਨਾਮੁ ਲਾਹਾ ਪਰਵਾਣੁ ॥
હે નાનક! જીવોનો એકત્રિત નામરૂપી લાભ જ મંજૂર થાય છે.
ਘਰਿ ਆਏ ਵਜੀ ਵਾਧਾਈ ॥
જે જીવ નામરૂપી લાભ એકત્રિત કરીને પોતાના ઘર આવ્યો છે, તેને શુભકામનાઓ મળી છે અને
ਸਚ ਨਾਮ ਕੀ ਮਿਲੀ ਵਡਿਆਈ ॥੧॥
તેને જ સત્ય-નામની મોટાઈ મળે છે ॥૧॥
ਮਃ ੧ ॥
મહેલ ૧॥
ਰਾਤੀ ਹੋਵਨਿ ਕਾਲੀਆ ਸੁਪੇਦਾ ਸੇ ਵੰਨ ॥
જયારે રાતો કાળી હોય છે તો પણ સફેદ વસ્ત્રોના રંગ સફેદ જ રહે છે અર્થાત દુઃખમાં પણ ધીરજવાન પોતાનો ધીરજ છોડતો નથી.
ਦਿਹੁ ਬਗਾ ਤਪੈ ਘਣਾ ਕਾਲਿਆ ਕਾਲੇ ਵੰਨ ॥
નિઃસંકોચ દિવસ સફેદ હોય છે અને ગરમી પણ પૂરતી હોય છે તો પણ કાળી વસ્તુઓના રંગ કાળા જ રહે છે અર્થાત ખોટા પોતાનું અસત્ય છોડતા નથી.
ਅੰਧੇ ਅਕਲੀ ਬਾਹਰੇ ਮੂਰਖ ਅੰਧ ਗਿਆਨੁ ॥
જ્ઞાનહીન મનુષ્ય નાસમજ જ હોય છે. મૂર્ખોની અક્કલ અંધ જ હોય છે અર્થાત મૂર્ખ જ્ઞાનહીન જ હોય છે.
ਨਾਨਕ ਨਦਰੀ ਬਾਹਰੇ ਕਬਹਿ ਨ ਪਾਵਹਿ ਮਾਨੁ ॥੨॥
હે નાનક! જેના પર પરમાત્માની કૃપા-દ્રષ્ટિ હોતી નથી, તે ક્યારેય શોભાનું પાત્ર બનતો નથી ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਕਾਇਆ ਕੋਟੁ ਰਚਾਇਆ ਹਰਿ ਸਚੈ ਆਪੇ ॥
સાચા પરમેશ્વરે પોતે આ શરીરરૂપી કિલ્લો બનાવ્યો છે.
ਇਕਿ ਦੂਜੈ ਭਾਇ ਖੁਆਇਅਨੁ ਹਉਮੈ ਵਿਚਿ ਵਿਆਪੇ ॥
કોઈને દ્વેતભાવમાં પ્રવૃત કરીને પથભ્રષ્ટ કરી દે છે, જે અહમ-ભાવનામાં જ લીન રહે છે.
ਇਹੁ ਮਾਨਸ ਜਨਮੁ ਦੁਲੰਭੁ ਸਾ ਮਨਮੁਖ ਸੰਤਾਪੇ ॥
આ મનુષ્ય જન્મ દુર્લભ છે પરંતુ મનની મરજી કરનાર મનુષ્ય ખુબ દુ:ખી થાય છે.
ਜਿਸੁ ਆਪਿ ਬੁਝਾਏ ਸੋ ਬੁਝਸੀ ਜਿਸੁ ਸਤਿਗੁਰੁ ਥਾਪੇ ॥
આ સમજ તેને જ હોય છે, જેને પરમાત્મા પોતે સમજ દે છે અને જેને સદ્દગુરુ પ્રેરિત કરે છે.
ਸਭੁ ਜਗੁ ਖੇਲੁ ਰਚਾਇਓਨੁ ਸਭ ਵਰਤੈ ਆਪੇ ॥੧੩॥
આ આખું જગત પરમાત્મા દ્વારા રચાયેલ એક રમત છે જેમાં તે પોતે જ સમાન રૂપથી વ્યાપ્ત છે ॥૧૩॥