Page 706
ਪੇਖਨ ਸੁਨਨ ਸੁਨਾਵਨੋ ਮਨ ਮਹਿ ਦ੍ਰਿੜੀਐ ਸਾਚੁ ॥
તે પરમ-સત્ય પ્રભુને મનમાં સારી રીતે યાદ કરતા રહેવું જોઈએ, જે પોતે જ સાંભળવા, જોવા તેમજ સંભળાવનાર છે.
ਪੂਰਿ ਰਹਿਓ ਸਰਬਤ੍ਰ ਮੈ ਨਾਨਕ ਹਰਿ ਰੰਗਿ ਰਾਚੁ ॥੨॥
હે નાનક! તે સર્વવ્યાપી પરમેશ્વરના પ્રેમમાં મગ્ન રહેવું જોઈએ ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਹਰਿ ਏਕੁ ਨਿਰੰਜਨੁ ਗਾਈਐ ਸਭ ਅੰਤਰਿ ਸੋਈ ॥
જે બધાના અંતરમાં હાજર છે, તે એક નિરંજન પરમેશ્વરનું જ યશોગાન કરવું જોઈએ.
ਕਰਣ ਕਾਰਣ ਸਮਰਥ ਪ੍ਰਭੁ ਜੋ ਕਰੇ ਸੁ ਹੋਈ ॥
પ્રભુ દરેક કાર્ય કરવા તેમજ કરવામાં સમર્થ છે, તે જે કાંઈ પણ કરે છે, તે જ થાય છે.
ਖਿਨ ਮਹਿ ਥਾਪਿ ਉਥਾਪਦਾ ਤਿਸੁ ਬਿਨੁ ਨਹੀ ਕੋਈ ॥
તે એક ક્ષણમાં જ દુનિયાને બનાવીને તેનો વિનાશ પણ કરી દે છે, તેના સિવાય બીજો કોઈ રચયીતા નથી.
ਖੰਡ ਬ੍ਰਹਮੰਡ ਪਾਤਾਲ ਦੀਪ ਰਵਿਆ ਸਭ ਲੋਈ ॥
તે દેશો, બ્રહ્માંડો, પાતળો, દ્વિપો તેમજ બધા લોકોમાં હાજર છે.
ਜਿਸੁ ਆਪਿ ਬੁਝਾਏ ਸੋ ਬੁਝਸੀ ਨਿਰਮਲ ਜਨੁ ਸੋਈ ॥੧॥
પરમાત્મા જેને પોતે જ્ઞાન આપે છે, તે જ તેને સમજે છે અને તે એ જ મનુષ્ય પવિત્ર થઈ જાય છે ॥૧॥
ਸਲੋਕ ॥
શ્લોક॥
ਰਚੰਤਿ ਜੀਅ ਰਚਨਾ ਮਾਤ ਗਰਭ ਅਸਥਾਪਨੰ ॥
રચયિતા પરમાત્મા જીવની રચના કરીને તેને માતાના ગર્ભમાં સ્થાપિત કરી દે છે.
ਸਾਸਿ ਸਾਸਿ ਸਿਮਰੰਤਿ ਨਾਨਕ ਮਹਾ ਅਗਨਿ ਨ ਬਿਨਾਸਨੰ ॥੧॥
હે નાનક! તદુપરાંત તે માતાના ગર્ભમાં આવીને શ્વાસ-શ્વાસથી તેનું સ્મરણ કરે છે. આ રીતે પરમાત્માનું સ્મરણ કરવાથી ગર્ભની ભયાનક આગ જીવનો વિનાશ કરી શકતી નથી ॥૧॥
ਮੁਖੁ ਤਲੈ ਪੈਰ ਉਪਰੇ ਵਸੰਦੋ ਕੁਹਥੜੈ ਥਾਇ ॥
હે જીવ! માતાના ગર્ભમાં તારું મુખ નીચે તેમજ પગ ઉપર તરફ હતા. આ રીતે તું અપવિત્ર સ્થાન પર નિવાસ કરી રહ્યો હતો.
ਨਾਨਕ ਸੋ ਧਣੀ ਕਿਉ ਵਿਸਾਰਿਓ ਉਧਰਹਿ ਜਿਸ ਦੈ ਨਾਇ ॥੨॥
નાનક કહે છે કે હે જીવ! તે પોતાના તે માલિકને શા માટે ભુલાવી દીધો, જેના નામનું સ્મરણ કરવાથી તું ગર્ભમાંથી બહાર નીકળ્યો છે ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਰਕਤੁ ਬਿੰਦੁ ਕਰਿ ਨਿੰਮਿਆ ਅਗਨਿ ਉਦਰ ਮਝਾਰਿ ॥
જીવ માના લોહી તેમજ પિતાના વીર્ય દ્વારા પેટની આગમાં ઉત્પન્ન થયો હતો.
ਉਰਧ ਮੁਖੁ ਕੁਚੀਲ ਬਿਕਲੁ ਨਰਕਿ ਘੋਰਿ ਗੁਬਾਰਿ ॥
હે જીવ! તારું મુખ નીચે હતું અને તું ગંદા તેમજ ભયાનક નરક સમાન ગાઢ અંધકારમાં રહેતો હતો.
ਹਰਿ ਸਿਮਰਤ ਤੂ ਨਾ ਜਲਹਿ ਮਨਿ ਤਨਿ ਉਰ ਧਾਰਿ ॥
પરમાત્માનું સ્મરણ કરવાથી તું સળગી શક્યો નહોતો. તેથી હવે તું પોતાના મન, શરીર તેમજ હૃદયમાં સ્મરણ કરતો રહે.
ਬਿਖਮ ਥਾਨਹੁ ਜਿਨਿ ਰਖਿਆ ਤਿਸੁ ਤਿਲੁ ਨ ਵਿਸਾਰਿ ॥
જેને તારી વિષમ સ્થાનથી રક્ષા કરી છે, તું તેને એક ક્ષણ માટે પણ ન ભૂલ.
ਪ੍ਰਭ ਬਿਸਰਤ ਸੁਖੁ ਕਦੇ ਨਾਹਿ ਜਾਸਹਿ ਜਨਮੁ ਹਾਰਿ ॥੨॥
ત્યારથી પ્રભુને ભુલાવી તને ક્યારેય સુખ પ્રાપ્ત થશે નહીં અને તું પોતાનો કિંમતી જન્મ વ્યર્થ જ ગુમાવીને ચાલ્યો જઈશ ॥૨॥
ਸਲੋਕ ॥
શ્લોક॥
ਮਨ ਇਛਾ ਦਾਨ ਕਰਣੰ ਸਰਬਤ੍ਰ ਆਸਾ ਪੂਰਨਹ ॥
જે અમને મનોવાંછિત દાન આપે છે, અમારી બધી ઈચ્છાઓ પૂર્ણ કરે છે,
ਖੰਡਣੰ ਕਲਿ ਕਲੇਸਹ ਪ੍ਰਭ ਸਿਮਰਿ ਨਾਨਕ ਨਹ ਦੂਰਣਹ ॥੧॥
હે નાનક! અમારા દુ:ખો-કલેશોનો નાશ કરે છે, અંતમાં અમારે તે પ્રભુનું જ સ્મરણ કરતું રહેવું જોઈએ, જે અમારાથી ક્યાંય દૂર નથી ॥૧॥
ਹਭਿ ਰੰਗ ਮਾਣਹਿ ਜਿਸੁ ਸੰਗਿ ਤੈ ਸਿਉ ਲਾਈਐ ਨੇਹੁ ॥
જેની કરુણા-દ્રષ્ટિથી અમે બધા સુખ ભોગવીએ છીએ, અમારે તો તેની સાથે જ પોતાનો પ્રેમ લગાવવો જોઈએ.
ਸੋ ਸਹੁ ਬਿੰਦ ਨ ਵਿਸਰਉ ਨਾਨਕ ਜਿਨਿ ਸੁੰਦਰੁ ਰਚਿਆ ਦੇਹੁ ॥੨॥
હે નાનક! જેને આ સુંદર શરીરનું નિર્માણ કર્યું છે, તે માલિકને અમારે એક ક્ષણ માત્ર માટે પણ ન ભૂલવા જોઈએ ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਜੀਉ ਪ੍ਰਾਨ ਤਨੁ ਧਨੁ ਦੀਆ ਦੀਨੇ ਰਸ ਭੋਗ ॥
હે જીવ! પરમાત્માએ તને જીવન, પ્રાણ, શરીર તેમજ ધન આપ્યું છે અને બધા પ્રકારના રસ ભોગ આપ્યા છે.
ਗ੍ਰਿਹ ਮੰਦਰ ਰਥ ਅਸੁ ਦੀਏ ਰਚਿ ਭਲੇ ਸੰਜੋਗ ॥
ભલે સંયોગ બનાવીને જ તેને તને ઘર, મહેલ, રથ તેમજ ઘોડા દીધા છે.
ਸੁਤ ਬਨਿਤਾ ਸਾਜਨ ਸੇਵਕ ਦੀਏ ਪ੍ਰਭ ਦੇਵਨ ਜੋਗ ॥
બધાને દેવામાં સમર્થ તે પ્રભુએ તને પુત્ર, પત્ની, મિત્ર તેમજ સેવક દીધા છે.
ਹਰਿ ਸਿਮਰਤ ਤਨੁ ਮਨੁ ਹਰਿਆ ਲਹਿ ਜਾਹਿ ਵਿਜੋਗ ॥
તે પરમાત્માનું ભજન કરવાથી શરીર તેમજ મન હર્ષિત થઈ તથા વિયોગ પણ સમાપ્ત થઈ જાય છે.
ਸਾਧਸੰਗਿ ਹਰਿ ਗੁਣ ਰਮਹੁ ਬਿਨਸੇ ਸਭਿ ਰੋਗ ॥੩॥
તેથી સંતો-મહાપુરુષોની પવિત્ર સભામાં સામેલ થઈને પરમાત્માનું ગુણગાન કર, જેનાથી બધા રોગ નાશ થઈ જશે ॥૩॥
ਸਲੋਕ ॥
શ્લોક॥
ਕੁਟੰਬ ਜਤਨ ਕਰਣੰ ਮਾਇਆ ਅਨੇਕ ਉਦਮਹ ॥
પોતાના કુટુંબની સારા માટે મનુષ્ય જીવ અથાક મહેનત કરે છે અને ધન કમાવવા માટે ભરચક પ્રયત્ન કરતો રહે છે.
ਹਰਿ ਭਗਤਿ ਭਾਵ ਹੀਣੰ ਨਾਨਕ ਪ੍ਰਭ ਬਿਸਰਤ ਤੇ ਪ੍ਰੇਤਤਹ ॥੧॥
પરંતુ જો એ પરમાત્માની ભક્તિ ભાવનાથી વિહીન છે તો હે નાનક! પ્રભુને ભૂલનાર જીવ પ્રેત જ મનાય છે ॥૧॥
ਤੁਟੜੀਆ ਸਾ ਪ੍ਰੀਤਿ ਜੋ ਲਾਈ ਬਿਅੰਨ ਸਿਉ ॥
તે પ્રેમ જે પરમાત્મા સિવાય કોઈ બીજાથી લગાવાય છે, તે છેવટે તૂટી જ જાય છે.
ਨਾਨਕ ਸਚੀ ਰੀਤਿ ਸਾਂਈ ਸੇਤੀ ਰਤਿਆ ॥੨॥
હે નાનક! પરમાત્માની સાથે મગ્ન રહેવાની મર્યાદા જ સત્ય તેમજ શાશ્વત છે ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਜਿਸੁ ਬਿਸਰਤ ਤਨੁ ਭਸਮ ਹੋਇ ਕਹਤੇ ਸਭਿ ਪ੍ਰੇਤੁ ॥
જે આત્માના અલગ થવાથી મનુષ્યનું શરીર રાખ થઈ જાય છે, તે મૃત શરીરને પછી લોકો પ્રેત કહેવા લાગે છે.
ਖਿਨੁ ਗ੍ਰਿਹ ਮਹਿ ਬਸਨ ਨ ਦੇਵਹੀ ਜਿਨ ਸਿਉ ਸੋਈ ਹੇਤੁ ॥
જે પરિવારોની સાથે મનુષ્યનો આટલો ગાઢ પ્રેમ હતો, તે હવે ઘરમાં એક ક્ષણ માત્ર માટે પણ રહેવા દેતા નથી.
ਕਰਿ ਅਨਰਥ ਦਰਬੁ ਸੰਚਿਆ ਸੋ ਕਾਰਜਿ ਕੇਤੁ ॥
તે અનેક અનર્થ કરીને ધન એકત્રિત કરવામાં લાગી રહ્યો પરંતુ હવે તે તે તેના કોઈ કામનો રહ્યો નથી.
ਜੈਸਾ ਬੀਜੈ ਸੋ ਲੁਣੈ ਕਰਮ ਇਹੁ ਖੇਤੁ ॥
મનુષ્ય જીવ જેવું બીજ વાવે છે, તેવું જ તેને કાપે છે. આ શરીર કર્મભૂમિ છે.
ਅਕਿਰਤਘਣਾ ਹਰਿ ਵਿਸਰਿਆ ਜੋਨੀ ਭਰਮੇਤੁ ॥੪॥
કૃતજ જીવોને પરમાત્મા ભૂલી ગયો છે, આથી તે યોની-ચક્રમાં જ ભટકતા રહે છે ॥૪॥
ਸਲੋਕ ॥
શ્લોક॥
ਕੋਟਿ ਦਾਨ ਇਸਨਾਨੰ ਅਨਿਕ ਸੋਧਨ ਪਵਿਤ੍ਰਤਹ ॥
હે નાનક! કરોડો દાન, સ્નાન, અનેક શુદ્ધિકરણ તેમજ પવિત્રતાનું ફળ પ્રાપ્ત થઈ જાય છે;
ਉਚਰੰਤਿ ਨਾਨਕ ਹਰਿ ਹਰਿ ਰਸਨਾ ਸਰਬ ਪਾਪ ਬਿਮੁਚਤੇ ॥੧॥
પોતાના મુખથી પરમાત્માનું નામ ઉચ્ચારણ કરવાથી બધા પાપ નાશ થઈ જાય છે ॥૧॥
ਈਧਣੁ ਕੀਤੋਮੂ ਘਣਾ ਭੋਰੀ ਦਿਤੀਮੁ ਭਾਹਿ ॥
મેં વધુ ઇંધણ સંગ્રહિત કર્યું અને જ્યારે તેમાં થોડું-એવું તણખું લગાવી તો તે સળગીને રાખ થઈ ગયું.