Page 441
ਧਾਵਤੁ ਥੰਮ੍ਹ੍ਹਿਆ ਸਤਿਗੁਰਿ ਮਿਲਿਐ ਦਸਵਾ ਦੁਆਰੁ ਪਾਇਆ ॥
હે ભાઈ! જો ગુરુ મળી જાય તો ભટકતું મન ભટકવાથી રોકાઈ જાય છે આ જ આધ્યાત્મિક સ્થિતિ છે તે દસમો દરવાજો જે આને મળી જાય છે જે જ્ઞાનેન્દ્રિય અને કર્મ ઈન્દ્રિયોથી ઊંચો રહે છે.
ਤਿਥੈ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਭੋਜਨੁ ਸਹਜ ਧੁਨਿ ਉਪਜੈ ਜਿਤੁ ਸਬਦਿ ਜਗਤੁ ਥੰਮ੍ਹ੍ਹਿ ਰਹਾਇਆ ॥
તે આધ્યાત્મિક સ્થિતિમાં પહોંચીને આ મન આધ્યાત્મિક જીવન દેનાર નામનો ખોરાક ખાય છે આની અંદર આધ્યાત્મિક સ્થિરતાના સંસ્કાર પડે છે તે આધ્યાત્મિક સ્થિતિમાં આ મન ગુરુ શબ્દની કૃપાથી દુનિયાના મોહને રોકીને રાખે છે.
ਤਹ ਅਨੇਕ ਵਾਜੇ ਸਦਾ ਅਨਦੁ ਹੈ ਸਚੇ ਰਹਿਆ ਸਮਾਏ ॥
જેમ અનેક પ્રકારના સાજ વાગવાથી ખુબ સુંદર રાગ ઉત્પન્ન થાય છે તેમ જ તે આધ્યાત્મિક સ્થિતિમાં મનની અંદર જાણે અનેક સંગીતમય રાગ વાગવા લાગી પડે છે આની અંદર હંમેશા આનંદ બની રહેશે મન હંમેશા-સ્થિર પરમાત્મામાં લીન રહે છે.
ਇਉ ਕਹੈ ਨਾਨਕੁ ਸਤਿਗੁਰਿ ਮਿਲਿਐ ਧਾਵਤੁ ਥੰਮ੍ਹ੍ਹਿਆ ਨਿਜ ਘਰਿ ਵਸਿਆ ਆਏ ॥੪॥
હે ભાઈ! તને નાનક એમ કહે છે કે ગુરુ મળી જાય તો આ ભટકતું મન ભટકવાથી રોકાઈ જાય છે અને પ્રભુ-ચરણોમાં આવી ટકે છે ॥૪॥
ਮਨ ਤੂੰ ਜੋਤਿ ਸਰੂਪੁ ਹੈ ਆਪਣਾ ਮੂਲੁ ਪਛਾਣੁ ॥
હે મન! તું તે પરમાત્માનો અંશ છે જે નીરો પ્રકાશ જ પ્રકાશ છે હે મન! પોતાની તે વાસ્તવિકતાથી સંધિ બનાવ.
ਮਨ ਹਰਿ ਜੀ ਤੇਰੈ ਨਾਲਿ ਹੈ ਗੁਰਮਤੀ ਰੰਗੁ ਮਾਣੁ ॥
હે મન! તે પરમાત્મા હંમેશા તમારી આજુબાજુ વસે છે ગુરુની બુદ્ધિ લઈને તેના મેળાપનો સ્વાદ લે.
ਮੂਲੁ ਪਛਾਣਹਿ ਤਾਂ ਸਹੁ ਜਾਣਹਿ ਮਰਣ ਜੀਵਣ ਕੀ ਸੋਝੀ ਹੋਈ ॥
હે મન! જો તું તારી વાસ્તવિકતા સમજી લે તો તે પતિ-પ્રભુથી તારી ગાઢ ઓળખાણ બની જશે ત્યારે તને આ સમજ પણ આવી જશે કે આધ્યાત્મિક મૃત્યુ શું વસ્તુ છે અને આધ્યાત્મિક જીવન શું છે.
ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਏਕੋ ਜਾਣਹਿ ਤਾਂ ਦੂਜਾ ਭਾਉ ਨ ਹੋਈ ॥
હે મન! જો ગુરુની કૃપાથી એક પરમાત્માની સાથે ગાઢ સંધિ નાખી લે તો તારી અંદર પરમાત્મા વગર કોઈ બીજો મોહ પ્રબળ થઈ શકશે નહીં.
ਮਨਿ ਸਾਂਤਿ ਆਈ ਵਜੀ ਵਧਾਈ ਤਾ ਹੋਆ ਪਰਵਾਣੁ ॥
મનુષ્યના મનમાં શાંતિ ઉત્પન્ન થઈ જાય છે જ્યારે એની અંદર ચડતી કળા પ્રબળ થઈ જાય છે ત્યારે આ પ્રભુની હાજરીમાં સ્વીકાર થઈ જાય છે.
ਇਉ ਕਹੈ ਨਾਨਕੁ ਮਨ ਤੂੰ ਜੋਤਿ ਸਰੂਪੁ ਹੈ ਅਪਣਾ ਮੂਲੁ ਪਛਾਣੁ ॥੫॥
નાનક આમ બતાવે છે, હે મન! તું તે પરમાત્માનો અંશ છે જે નિરા પ્રકાશ જ પ્રકાશ છે હે મન! પોતાના તે વાસ્તવથી સંધિ બનાવ વાસ્તવને ઓળખ ॥૫॥
ਮਨ ਤੂੰ ਗਾਰਬਿ ਅਟਿਆ ਗਾਰਬਿ ਲਦਿਆ ਜਾਹਿ ॥
હે મન! તું હવે અહંકારથી લબડી પડ્યો છે અહંકારથી લાદેલો જ જગતથી ચાલ્યો જઈશ
ਮਾਇਆ ਮੋਹਣੀ ਮੋਹਿਆ ਫਿਰਿ ਫਿਰਿ ਜੂਨੀ ਭਵਾਹਿ ॥
જોવા માટે સુંદર માયાએ તને પોતાના મોહમાં ફસાવેલ છે આનું પરિણામ એ નીકળશે કે તને વારંવાર અનેક યોનિઓમાં નાખવામાં આવશે.
ਗਾਰਬਿ ਲਾਗਾ ਜਾਹਿ ਮੁਗਧ ਮਨ ਅੰਤਿ ਗਇਆ ਪਛੁਤਾਵਹੇ ॥
હે મૂર્ખ મન! જ્યારે તું અહંકારમાં ફસાયેલું જ અહીંથી ચાલીશ તો ચાલતી વખતે હાથ ઘસીસ.
ਅਹੰਕਾਰੁ ਤਿਸਨਾ ਰੋਗੁ ਲਗਾ ਬਿਰਥਾ ਜਨਮੁ ਗਵਾਵਹੇ ॥
તને અહંકાર ચોટેલ છે તને તૃષ્ણાનો રોગ લાગેલ છે તું આ મનુષ્ય જન્મ વ્યર્થ ગુમાવી રહ્યો છે.
ਮਨਮੁਖ ਮੁਗਧ ਚੇਤਹਿ ਨਾਹੀ ਅਗੈ ਗਇਆ ਪਛੁਤਾਵਹੇ ॥
હે મન-મરજીઓ કરનાર મૂર્ખ મન! તું પરમાત્માનું સ્મરણ કરતું નથી પરલોક પહોંચીને દીલગીરી કરીશ.
ਇਉ ਕਹੈ ਨਾਨਕੁ ਮਨ ਤੂੰ ਗਾਰਬਿ ਅਟਿਆ ਗਾਰਬਿ ਲਦਿਆ ਜਾਵਹੇ ॥੬॥
તને નાનક આ રીતે બતાવે છે કે તું અહીં અહંકારથી ભરેલો છે જગતથી ચાલવાના સમયે પણ અહંકારથી લાદેલો જ જઈશ ॥૬॥
ਮਨ ਤੂੰ ਮਤ ਮਾਣੁ ਕਰਹਿ ਜਿ ਹਉ ਕਿਛੁ ਜਾਣਦਾ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਿਮਾਣਾ ਹੋਹੁ ॥
હે મન! જોજે ક્યાંક આ ગુમાન ન કરી બેસતો કે હું ખૂબ સમજદાર છું ગુરુના શરણ પડીને માન ત્યાગીને રાખ.
ਅੰਤਰਿ ਅਗਿਆਨੁ ਹਉ ਬੁਧਿ ਹੈ ਸਚਿ ਸਬਦਿ ਮਲੁ ਖੋਹੁ ॥
હે મન! તારી અંદર પરમાત્માથી અંતર છે તારી અંદર 'હું હું' કરનારી બુદ્ધિ છે આ ગંદકીને હંમેશા-સ્થિર હરિ નામમાં જોડાઈને ગુરુના શબ્દોમાં ટકીને દૂર કર.
ਹੋਹੁ ਨਿਮਾਣਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਅਗੈ ਮਤ ਕਿਛੁ ਆਪੁ ਲਖਾਵਹੇ ॥
હે મન! વિનમ્ર થઈને ગુરુના ચરણોમાં પડ. જોજે ક્યાંક પોતાને બતાવવા ન લાગી પડતો.
ਆਪਣੈ ਅਹੰਕਾਰਿ ਜਗਤੁ ਜਲਿਆ ਮਤ ਤੂੰ ਆਪਣਾ ਆਪੁ ਗਵਾਵਹੇ ॥
જગત પોતાના જ અહંકારમાં સળગી રહ્યું છે જોજે ક્યાંક તું પણ અહંકારમાં પડીને પોતાને નાશ ન કરી લેતો.
ਸਤਿਗੁਰ ਕੈ ਭਾਣੈ ਕਰਹਿ ਕਾਰ ਸਤਿਗੁਰ ਕੈ ਭਾਣੈ ਲਾਗਿ ਰਹੁ ॥
આ જોખમથી ત્યારે જ બચીશ જો તું ગુરુના હુકમમાં ચાલીને કામ કરીશ. તેથી હે મન! ગુરુના હુકમમાં ટક્યો રહે.
ਇਉ ਕਹੈ ਨਾਨਕੁ ਆਪੁ ਛਡਿ ਸੁਖ ਪਾਵਹਿ ਮਨ ਨਿਮਾਣਾ ਹੋਇ ਰਹੁ ॥੭॥
હે મન! તને નાનક આ રીતે સમજાવે છે, હે મન! અહંકાર ત્યાગી દે અહંકાર છોડીને જ સુખ મેળવીશ ॥૭॥
ਧੰਨੁ ਸੁ ਵੇਲਾ ਜਿਤੁ ਮੈ ਸਤਿਗੁਰੁ ਮਿਲਿਆ ਸੋ ਸਹੁ ਚਿਤਿ ਆਇਆ ॥
તે સમય સૌભાગ્યપૂર્ણ હતો જયારે મને ગુરુ મળી ગયા હતા અને ગુરુની કૃપાથી તે પતિ-પ્રભુ મારા મનમાં આવી વસ્યા.
ਮਹਾ ਅਨੰਦੁ ਸਹਜੁ ਭਇਆ ਮਨਿ ਤਨਿ ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ ॥
મારી અંદર ખુબ આનંદ ઉત્પન્ન થયો મારી અંદર આધ્યાત્મિક સ્થિરતા ઉત્પન્ન થઈ ગઈ મારે મને મારા મનને સુખ અનુભવ કર્યું.
ਸੋ ਸਹੁ ਚਿਤਿ ਆਇਆ ਮੰਨਿ ਵਸਾਇਆ ਅਵਗਣ ਸਭਿ ਵਿਸਾਰੇ ॥
ગુરુની કૃપાથી તે પતિ-પ્રભુ મારા મનમાં આવી વસ્યા ગુરુએ પ્રભુને મારા મનમાં વસાવી દીધા અને મારા જ અવગુણ ભુલાવી દીધા.
ਜਾ ਤਿਸੁ ਭਾਣਾ ਗੁਣ ਪਰਗਟ ਹੋਏ ਸਤਿਗੁਰ ਆਪਿ ਸਵਾਰੇ ॥
હે ભાઈ! જ્યારે તે માલિકને યોગ્ય લાગે છે તેના ગુણ મનુષ્યની અંદર પ્રકાશિત થઈ જાય છે ગુરુ પોતે તે મનુષ્યના જીવનને સુંદર બનાવી દે છે.
ਸੇ ਜਨ ਪਰਵਾਣੁ ਹੋਏ ਜਿਨ੍ਹ੍ਹੀ ਇਕੁ ਨਾਮੁ ਦਿੜਿਆ ਦੁਤੀਆ ਭਾਉ ਚੁਕਾਇਆ ॥
જે મનુષ્ય ફક્ત હરિ-નામને પોતાના મનમાં પાક્કું કરી લે છે અને માયાનો મોહ અંદરથી દૂર કરી લે છે તે પરમાત્માની દરબારમાં સ્વીકાર થઈ જાય છે.
ਇਉ ਕਹੈ ਨਾਨਕੁ ਧੰਨੁ ਸੁ ਵੇਲਾ ਜਿਤੁ ਮੈ ਸਤਿਗੁਰੁ ਮਿਲਿਆ ਸੋ ਸਹੁ ਚਿਤਿ ਆਇਆ ॥੮॥
નાનક આ રીતે કહે છે, ભાગ્યશાળી હતો તે સમય જ્યારે મને ગુરુ મળ્યો હતો અને ગુરુની કૃપાથી તે પતિ-પ્રભુ મારા મનમાં આવી વસ્યો હતો ॥૮॥
ਇਕਿ ਜੰਤ ਭਰਮਿ ਭੁਲੇ ਤਿਨਿ ਸਹਿ ਆਪਿ ਭੁਲਾਏ ॥
હે ભાઈ! અનેક જીવ માયાની ભટકણમાં પડીને ખોટા રસ્તા પર પડેલ છે તે ઉત્પન્ન કરનાર પતિ પ્રભુએ પોતે જ તેને ખોટા રસ્તા પર નાખેલ છે.
ਦੂਜੈ ਭਾਇ ਫਿਰਹਿ ਹਉਮੈ ਕਰਮ ਕਮਾਏ ॥
આવા જીવ અહંકારને આશરે કામ કરી કરીને માયાના મોહમાં ભટકે છે.
ਤਿਨਿ ਸਹਿ ਆਪਿ ਭੁਲਾਏ ਕੁਮਾਰਗਿ ਪਾਏ ਤਿਨ ਕਾ ਕਿਛੁ ਨ ਵਸਾਈ ॥
તે પતિ પ્રભુએ પોતે તેને સાચા રસ્તાથી તોડેલ છે અને ખોટા રસ્તા પર નાખેલ છે તે જીવોનું કોઈ જોર ચાલતું નથી કે પોતાના પ્રયત્નથી ખોટા રસ્તાને છોડી દે.
ਤਿਨ ਕੀ ਗਤਿ ਅਵਗਤਿ ਤੂੰਹੈ ਜਾਣਹਿ ਜਿਨਿ ਇਹ ਰਚਨ ਰਚਾਈ ॥
હે પ્રભુ! જે તે એ આ જગત રચના રચેલી છે તું પોતે જ ખોટા રસ્તા પર પડેલ તે જીવોની સારી-ખરાબ સ્થિતિ જાણે છે જે મુજબ તે તેને ખોટા રસ્તા પર નાખ્યા છે.
ਹੁਕਮੁ ਤੇਰਾ ਖਰਾ ਭਾਰਾ ਗੁਰਮੁਖਿ ਕਿਸੈ ਬੁਝਾਏ ॥
તમારો હુકમ ખુબ મજબૂત છે જેના કારણે જીવ ખોટા રસ્તા પર પડેલ છે. હે ભાઈ! કોઈ દુર્લભ ભાગ્યશાળીને પતિ પ્રભુ ગુરુના શરણ નાખીને પોતાનો હુકમ સમજાવે છે.
ਇਉ ਕਹੈ ਨਾਨਕੁ ਕਿਆ ਜੰਤ ਵਿਚਾਰੇ ਜਾ ਤੁਧੁ ਭਰਮਿ ਭੁਲਾਏ ॥੯॥
નાનક આમ કહે છે, હે પ્રભુ! જો તે પોતે જ જીવોને માયાની ભટકણમાં નાખીને જીવનના ખરાબ રસ્તે નાખેલ છે તો આ જીવ બિચારા શું કરી શકે છે? ॥૯॥