Page 1286
ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਬਦੁ ਸਮ੍ਹ੍ਹਾਲੀਐ ਸਚੇ ਕੇ ਗੁਣ ਗਾਉ ॥
ગુરુ દ્વારા શબ્દની સંભાળ કરતા પ્રભુનું ગુણગાન કરો
ਨਾਨਕ ਨਾਮਿ ਰਤੇ ਜਨ ਨਿਰਮਲੇ ਸਹਜੇ ਸਚਿ ਸਮਾਉ ॥੨॥
હે નાનક! તે લોકો નિર્મળ છે જે પ્રભુ-નામમાં તલ્લીન રહે છે અને તે આધ્યાત્મિક જ સત્યમાં સમાય જાય છે ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਪੂਰਾ ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵਿ ਪੂਰਾ ਪਾਇਆ ॥
સંપૂર્ણ ગુરુની સેવાથી જ સંપૂર્ણ પરમાત્મા પ્રાપ્ત કરી શકાય છે
ਪੂਰੈ ਕਰਮਿ ਧਿਆਇ ਪੂਰਾ ਸਬਦੁ ਮੰਨਿ ਵਸਾਇਆ ॥
સંપૂર્ણ કર્મથી તેનું ધ્યાન થાય છે અને સંપૂર્ણ શબ્દથી જ મનમાં વસાવી શકાય છે
ਪੂਰੈ ਗਿਆਨਿ ਧਿਆਨਿ ਮੈਲੁ ਚੁਕਾਇਆ ॥
સંપૂર્ણ જ્ઞાન ધ્યાનથી જ મનની ગંદકી દૂર થાય છે
ਹਰਿ ਸਰਿ ਤੀਰਥਿ ਜਾਣਿ ਮਨੂਆ ਨਾਇਆ ॥
હરિનામ રૂપી તીર્થ સરોવરને જાણીને મન તેમાં સ્નાન કરે છે
ਸਬਦਿ ਮਰੈ ਮਨੁ ਮਾਰਿ ਧੰਨੁ ਜਣੇਦੀ ਮਾਇਆ ॥
જે શબ્દ-ગુરુ દ્વારા મનને મારે છે તેને જન્મ દેવાવાળી માતા ધન્ય છે
ਦਰਿ ਸਚੈ ਸਚਿਆਰੁ ਸਚਾ ਆਇਆ ॥
કોઈ સત્યશીલ જ સાચા પ્રભુના દરવાજા પર આવીને સાચો માનવામાં આવે છે
ਪੁਛਿ ਨ ਸਕੈ ਕੋਇ ਜਾਂ ਖਸਮੈ ਭਾਇਆ ॥
જે પ્રભુને સ્વીકાર હોય છે તેના પર કોઈ હસ્તક્ષેપ કરી શકતા નથી
ਨਾਨਕ ਸਚੁ ਸਲਾਹਿ ਲਿਖਿਆ ਪਾਇਆ ॥੧੮॥
હે નાનક! સાચા પરમાત્માનું સ્તુતિગાન કરો અને ફળ મેળવી લો ॥૧૮॥
ਸਲੋਕ ਮਃ ੧ ॥
શ્લોક મહેલ ૧॥
ਕੁਲਹਾਂ ਦੇਂਦੇ ਬਾਵਲੇ ਲੈਂਦੇ ਵਡੇ ਨਿਲਜ ॥
આવા દંભી ગુરુ પીર વાસ્તવમાં પાગલ જ છે જે પોતાના સેવકને ઔપચારિક ટોપી આપીને પોતાના ઉત્તરાધિકારી નિયુક્ત કરે છે અને તેને લેવા વાળા મુર્શીદ સેવક પણ ખુબ બેશરમ છે
ਚੂਹਾ ਖਡ ਨ ਮਾਵਈ ਤਿਕਲਿ ਬੰਨ੍ਹ੍ਹੈ ਛਜ ॥
તેની દશા તો એવી છે જેમ ઉંદર પોતે તો દરમાં જઈ શકતો નથી અને કમરથી છપ્પર બાંધી લે છે
ਦੇਨਿੑ ਦੁਆਈ ਸੇ ਮਰਹਿ ਜਿਨ ਕਉ ਦੇਨਿ ਸਿ ਜਾਹਿ ॥
લોકોને દુઆઓ દેવાવાળા આવા ઢોંગી પોતે તો મરે જ છે અને તેમનાથી દુઆઓ મેળવાવાળા પણ મરી જાય છે
ਨਾਨਕ ਹੁਕਮੁ ਨ ਜਾਪਈ ਕਿਥੈ ਜਾਇ ਸਮਾਹਿ ॥
હે નાનક! તેને પ્રભુના હુકમની ખબર હોતી નથી અંતે ક્યાં જઈને સમાય છે
ਫਸਲਿ ਅਹਾੜੀ ਏਕੁ ਨਾਮੁ ਸਾਵਣੀ ਸਚੁ ਨਾਉ ॥
માત્ર પરમાત્માનું નામ જ અષાઢ મહિનાનો પાક છે અને સાચું નામ જ શ્રાવણનો પાક છે
ਮੈ ਮਹਦੂਦੁ ਲਿਖਾਇਆ ਖਸਮੈ ਕੈ ਦਰਿ ਜਾਇ ॥
નામ જ મારી જીવન રાશિ છે આ મેં એક એવો પટ્ટો લખાવ્યો છે જે માલિકના દરવાજા પર જાય છે
ਦੁਨੀਆ ਕੇ ਦਰ ਕੇਤੜੇ ਕੇਤੇ ਆਵਹਿ ਜਾਂਹਿ ॥
દુનિયાના કેટલાય દરવાજા છે કેટલાય ત્યાં આવતા-જતા રહે છે
ਕੇਤੇ ਮੰਗਹਿ ਮੰਗਤੇ ਕੇਤੇ ਮੰਗਿ ਮੰਗਿ ਜਾਹਿ ॥੧॥
કેટલાય ભિખારીઓ તેનાથી માંગે છે અને માંગી-માંગીને ચાલ્યા જાય છે ॥૧॥
ਮਃ ੧ ॥
મહેલ ૧॥
ਸਉ ਮਣੁ ਹਸਤੀ ਘਿਉ ਗੁੜੁ ਖਾਵੈ ਪੰਜਿ ਸੈ ਦਾਣਾ ਖਾਇ ॥
હાથી સવા મણ ઘી ગોળ અને સવા પાંચ મણ દાણા ખાય છે
ਡਕੈ ਫੂਕੈ ਖੇਹ ਉਡਾਵੈ ਸਾਹਿ ਗਇਐ ਪਛੁਤਾਇ ॥
તે ખાય પી ને ઓડકાર ખાય અને ધૂળ ઉડાડે છે જ્યારે શ્વાસ નીકળી જાય છે તો પસ્તાય છે
ਅੰਧੀ ਫੂਕਿ ਮੁਈ ਦੇਵਾਨੀ ॥
અહંકારમાં આંધળી તેમજ પાગલ થયેલી દુનિયા હાથી સમાન બોલાવે છે
ਖਸਮਿ ਮਿਟੀ ਫਿਰਿ ਭਾਨੀ ॥
જ્યારે અહંકારને કાઢી નાખે છે તો જ પ્રભુને સારી લાગે છે
ਅਧੁ ਗੁਲ੍ਹਾ ਚਿੜੀ ਕਾ ਚੁਗਣੁ ਗੈਣਿ ਚੜੀ ਬਿਲਲਾਇ ॥
ચકલીનો ખોરાક અડધો દાણો છે દાણા ચણી આકાશમાં ઊડતી કિલકિલાટ કરે છે
ਖਸਮੈ ਭਾਵੈ ਓਹਾ ਚੰਗੀ ਜਿ ਕਰੇ ਖੁਦਾਇ ਖੁਦਾਇ ॥
વાસ્તવમાં તે માલિકને સારી લાગે છે જે ખુદા-ખુદા રટે છે
ਸਕਤਾ ਸੀਹੁ ਮਾਰੇ ਸੈ ਮਿਰਿਆ ਸਭ ਪਿਛੈ ਪੈ ਖਾਇ ॥
શક્તિશાળી સિંહ હજારો પશુઓને મારી નાખે છે અને ત્યારબાદ કેટલાય જીવ ખાય છે
ਹੋਇ ਸਤਾਣਾ ਘੁਰੈ ਨ ਮਾਵੈ ਸਾਹਿ ਗਇਐ ਪਛੁਤਾਇ ॥
શક્તિશાળી સિંહ પોતાની ગુફામાં સમાતો નથી અને જ્યારે શ્વાસ નીકળે છે તો પસ્તાય છે
ਅੰਧਾ ਕਿਸ ਨੋ ਬੁਕਿ ਸੁਣਾਵੈ ॥
આંધળા કોઈને રાડો પાડીને સંભળાવે છે
ਖਸਮੈ ਮੂਲਿ ਨ ਭਾਵੈ ॥
માલિકને આવું ક્યારેય સારું લાગતું નથી
ਅਕ ਸਿਉ ਪ੍ਰੀਤਿ ਕਰੇ ਅਕ ਤਿਡਾ ਅਕ ਡਾਲੀ ਬਹਿ ਖਾਇ ॥
આકડાની તીડ આકડાથી જ પ્રીતિ કરે છે અને આકડાની ડાળી પર બેસીને ખાય છે
ਖਸਮੈ ਭਾਵੈ ਓਹੋ ਚੰਗਾ ਜਿ ਕਰੇ ਖੁਦਾਇ ਖੁਦਾਇ ॥
માલિકને તે જ સારું લાગે છે જે ખુદાના નામને જપે છે
ਨਾਨਕ ਦੁਨੀਆ ਚਾਰਿ ਦਿਹਾੜੇ ਸੁਖਿ ਕੀਤੈ ਦੁਖੁ ਹੋਈ ॥
હે નાનક! આ દુનિયા ચાર દિવસનો મેળો છે સુખ-સુવિધા ઉપરાંત દુઃખ જ નસીબ થાય છે
ਗਲਾ ਵਾਲੇ ਹੈਨਿ ਘਣੇਰੇ ਛਡਿ ਨ ਸਕੈ ਕੋਈ ॥
વાતો બનાવવાવાળા તો ઘણા વ્યક્તિ છે પરંતુ કોઈ પણ ધન-દૌલત તેમજ સુખને છોડતું નથી
ਮਖੀ ਮਿਠੈ ਮਰਣਾ ॥
માખીઓ મીઠા પર જ મરે છે
ਜਿਨ ਤੂ ਰਖਹਿ ਤਿਨ ਨੇੜਿ ਨ ਆਵੈ ਤਿਨ ਭਉ ਸਾਗਰੁ ਤਰਣਾ ॥੨॥
હે પરમાત્મા! જેની તું રક્ષા કરે છે તેની પાસે મોહ-માયા પણ આવતી નથી અને તે સંસાર-સમુદ્રથી પાર થઈ જાય છે ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું॥
ਅਗਮ ਅਗੋਚਰੁ ਤੂ ਧਣੀ ਸਚਾ ਅਲਖ ਅਪਾਰੁ ॥
હે સૃષ્ટિકર્તા! તું જ માલિક છે, અપહોચ, મનવાણીથી પર, શાશ્વત-સ્વરૂપ તેમજ અદૃષ્ટ છે
ਤੂ ਦਾਤਾ ਸਭਿ ਮੰਗਤੇ ਇਕੋ ਦੇਵਣਹਾਰੁ ॥
તું જ દાતા છે, બધા લોકો માંગવાવાળા છે એકમાત્ર તું જ દુનિયાને દેવાવાળો છે
ਜਿਨੀ ਸੇਵਿਆ ਤਿਨੀ ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ ਗੁਰਮਤੀ ਵੀਚਾਰੁ ॥
ગુરુના મત અનુસાર ચિંતન કર્યું છે જે જેને પણ તારી પૂજા-અર્ચના કરી તેને જ સુખ પ્રાપ્ત કર્યું છે
ਇਕਨਾ ਨੋ ਤੁਧੁ ਏਵੈ ਭਾਵਦਾ ਮਾਇਆ ਨਾਲਿ ਪਿਆਰੁ ॥
આ તારી જ રજા છે કે ઘણા લોકોનો ધન-દોલતથી પ્રેમ બની રહે છે
ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ ਸਲਾਹੀਐ ਅੰਤਰਿ ਪ੍ਰੇਮ ਪਿਆਰੁ ॥
મનમાં પ્રેમ વસાવીને ગુરુના ઉપદેશથી પ્રભુની સ્તુતિ કરો
ਵਿਣੁ ਪ੍ਰੀਤੀ ਭਗਤਿ ਨ ਹੋਵਈ ਵਿਣੁ ਸਤਿਗੁਰ ਨ ਲਗੈ ਪਿਆਰੁ ॥
પ્રેમ વગર ભક્તિ થતી નથી અને સાચા ગુરુ વગર પ્રેમ થતો નથી
ਤੂ ਪ੍ਰਭੁ ਸਭਿ ਤੁਧੁ ਸੇਵਦੇ ਇਕ ਢਾਢੀ ਕਰੇ ਪੁਕਾਰ ॥
એક ગાયક આ જ પુકાર કરે છે કે હે પ્રભુ! તું મહાન છે, બધા લોકો તારી જ આરાધના કરે છે
ਦੇਹਿ ਦਾਨੁ ਸੰਤੋਖੀਆ ਸਚਾ ਨਾਮੁ ਮਿਲੈ ਆਧਾਰੁ ॥੧੯॥
અમે તો આ સંતોષપૂર્વક દાન આપજો કે તારા સાચા નામનો આશરો બની રહે ॥૧૯॥