Page 1036
ਵਰਨ ਭੇਖ ਨਹੀ ਬ੍ਰਹਮਣ ਖਤ੍ਰੀ ॥
ત્યારે બ્રાહ્મણ-ક્ષત્રિય વગેરે વર્ણ તેમજ સંપ્રદાય સુધી નહોતું,
ਦੇਉ ਨ ਦੇਹੁਰਾ ਗਊ ਗਾਇਤ੍ਰੀ ॥
કોઈ દેવતા, મંદિર, ગાય તેમજ ગાયત્રી મંત્રનું પણ અસ્તિત્વ નહોતું,
ਹੋਮ ਜਗ ਨਹੀ ਤੀਰਥਿ ਨਾਵਣੁ ਨਾ ਕੋ ਪੂਜਾ ਲਾਇਦਾ ॥੧੦॥
તે સમયે હોમ, યજ્ઞ તેમજ તીર્થ-સ્નાન પણ નહોતું અને ન તો કોઈ પૂજા-રચનામાં લીન થતું હતું ॥૧૦॥
ਨਾ ਕੋ ਮੁਲਾ ਨਾ ਕੋ ਕਾਜੀ ॥
ત્યારે કોઈ મુલ્લા-મૌલવી, કાજી,
ਨਾ ਕੋ ਸੇਖੁ ਮਸਾਇਕੁ ਹਾਜੀ ॥
શેખ અથવા હાજી પણ નહોતું.
ਰਈਅਤਿ ਰਾਉ ਨ ਹਉਮੈ ਦੁਨੀਆ ਨਾ ਕੋ ਕਹਣੁ ਕਹਾਇਦਾ ॥੧੧॥
રાજા-પ્રજા, દુનિયાનો અહંકાર, કોઈ કહેવા-કહેવડાવનાર પણ નહોતું ॥૧૧॥
ਭਾਉ ਨ ਭਗਤੀ ਨਾ ਸਿਵ ਸਕਤੀ ॥
આસ્થા, પ્રેમ, ભક્તિ, શિવ-શક્તિ,
ਸਾਜਨੁ ਮੀਤੁ ਬਿੰਦੁ ਨਹੀ ਰਕਤੀ ॥
સાજન, મિત્ર, વીર્ય-લોહી કંઈ પણ નહોતું.
ਆਪੇ ਸਾਹੁ ਆਪੇ ਵਣਜਾਰਾ ਸਾਚੇ ਏਹੋ ਭਾਇਦਾ ॥੧੨॥
ત્યારે પરમાત્મા પોતે જ શાહુકાર તેમજ વ્યાપારી હતો અને સત્યસ્વરૂપ્ને આ જ સ્વીકાર હતું ॥૧૨॥
ਬੇਦ ਕਤੇਬ ਨ ਸਿੰਮ੍ਰਿਤਿ ਸਾਸਤ ॥
વેદ, કુરાન, સ્મૃતિઓ તેમજ શાસ્ત્ર પણ નહોતું;
ਪਾਠ ਪੁਰਾਣ ਉਦੈ ਨਹੀ ਆਸਤ ॥
ત્યારે ન કોઈ પુરાણોનું પાઠ થતું હતું અને ન તો સૂર્યોદય તેમજ અસ્ત થતું હતું.
ਕਹਤਾ ਬਕਤਾ ਆਪਿ ਅਗੋਚਰੁ ਆਪੇ ਅਲਖੁ ਲਖਾਇਦਾ ॥੧੩॥
અપહોચ, ઈન્દ્રિયાતીત નિરંકાર પોતે જ કહેતા-વક્તા હતા; તે અલખ છે અને પોતે જ દેખાડે છે ॥૧૩॥
ਜਾ ਤਿਸੁ ਭਾਣਾ ਤਾ ਜਗਤੁ ਉਪਾਇਆ ॥
જ્યારે તેની મરજી થઈ તો તેને જગતને ઉત્પન્ન કરી દીધું;
ਬਾਝੁ ਕਲਾ ਆਡਾਣੁ ਰਹਾਇਆ ॥
તેને વગર શક્તિએ આખી રચનાને આધાર આપ્યો.
ਬ੍ਰਹਮਾ ਬਿਸਨੁ ਮਹੇਸੁ ਉਪਾਏ ਮਾਇਆ ਮੋਹੁ ਵਧਾਇਦਾ ॥੧੪॥
તેને બ્રહ્મા ઉત્પન્ન કરનાર, વિષ્ણુ પોષક, મહેશ સંહારક આ ત્રિદેવોને ઉત્પન્ન કરીને મોહ-માયામાં વૃદ્ધિ કરી દીધી ॥૧૪॥
ਵਿਰਲੇ ਕਉ ਗੁਰਿ ਸਬਦੁ ਸੁਣਾਇਆ ॥
ગુરુએ કોઈ દુર્લભને જ શબ્દ સાંભળ્યા છે,
ਕਰਿ ਕਰਿ ਦੇਖੈ ਹੁਕਮੁ ਸਬਾਇਆ ॥
તે જીવોને ઉત્પન્ન કરી કરીને બધાની સંભાળ કરે છે અને તેનો હુકમ બધા પર ચાલે છે.
ਖੰਡ ਬ੍ਰਹਮੰਡ ਪਾਤਾਲ ਅਰੰਭੇ ਗੁਪਤਹੁ ਪਰਗਟੀ ਆਇਦਾ ॥੧੫॥
તેને ખંડ, બ્રહ્માંડ તેમજ પાતાળ બનાવવાની શરૂઆત કરી દીધી અને પોતાના ગુપ્ત નિરાકાર રૂપથી સાકાર રૂપમાં પ્રગટ થઈ ગયો ॥૧૫॥
ਤਾ ਕਾ ਅੰਤੁ ਨ ਜਾਣੈ ਕੋਈ ॥
તેનું રહસ્ય કોઈ પણ જાણતું નથી અને
ਪੂਰੇ ਗੁਰ ਤੇ ਸੋਝੀ ਹੋਈ ॥
સંપૂર્ણ ગુરુથી જ તેની સમજ પ્રાપ્ત થાય છે.
ਨਾਨਕ ਸਾਚਿ ਰਤੇ ਬਿਸਮਾਦੀ ਬਿਸਮ ਭਏ ਗੁਣ ਗਾਇਦਾ ॥੧੬॥੩॥੧੫॥
હે નાનક! જે સત્યમાં લીન થઈ ગયો, તે આશ્ચર્યજનક લીલાને સાંભળીને ચકિત થઈ ગયો અને તેને પરમાત્માનું જ ગુણગાન કર્યું ॥૧૬॥૩॥૧૫॥
ਮਾਰੂ ਮਹਲਾ ੧ ॥
મારુ મહેલ ૧॥
ਆਪੇ ਆਪੁ ਉਪਾਇ ਨਿਰਾਲਾ ॥
તે પોતે જ જગતને ઉત્પન્ન કરીને નિર્લિપ્ત થઈ ગયો,
ਸਾਚਾ ਥਾਨੁ ਕੀਓ ਦਇਆਲਾ ॥
તે દીનદયાળુએ રહેવા માટે જગતરૂપી સાચું સ્થાન બનાવ્યું.
ਪਉਣ ਪਾਣੀ ਅਗਨੀ ਕਾ ਬੰਧਨੁ ਕਾਇਆ ਕੋਟੁ ਰਚਾਇਦਾ ॥੧॥
પછી પવન, પાણી, આગ વગેરે પંચ તત્વોનું સંગઠન કરીને શરીરરૂપી કિલ્લો બનાવી દીધો ॥૧॥
ਨਉ ਘਰ ਥਾਪੇ ਥਾਪਣਹਾਰੈ ॥
સર્જનહારે શરીરરૂપી કિલ્લામાં આંખ, કાન, મુખ વગેરે નવ ઘરોનું સર્જન કર્યું અને
ਦਸਵੈ ਵਾਸਾ ਅਲਖ ਅਪਾਰੈ ॥
તે અલખ-અપારે પોતાનું નિવાસ દસમા દરવાજામાં કરી લીધું.
ਸਾਇਰ ਸਪਤ ਭਰੇ ਜਲਿ ਨਿਰਮਲਿ ਗੁਰਮੁਖਿ ਮੈਲੁ ਨ ਲਾਇਦਾ ॥੨॥
ગુરુમુખના સાત સરોવર પાંચ જ્ઞાનેન્દ્રિયો, મન તેમજ બુદ્ધિ નામ અમૃતના પવિત્ર જળથી ભરી દીધા, જેને કોઈ ગંદકી લાગતી નથી ॥૨॥
ਰਵਿ ਸਸਿ ਦੀਪਕ ਜੋਤਿ ਸਬਾਈ ॥
સૂર્ય તેમજ ચંદ્રરૂપી દિવામાં પરમાત્માનો પ્રકાશ જ સમાયેલ છે.
ਆਪੇ ਕਰਿ ਵੇਖੈ ਵਡਿਆਈ ॥
તે પોતે જ બનાવીને પોતાની મોટાઈને જોતો રહે છે.
ਜੋਤਿ ਸਰੂਪ ਸਦਾ ਸੁਖਦਾਤਾ ਸਚੇ ਸੋਭਾ ਪਾਇਦਾ ॥੩॥
પ્રકાશ-સ્વરૂપ પરમાત્મા હંમેશા સુખ દેનાર છે અને સત્યશીલ જીવ સત્યમાં લીન થઈને જ શોભા પ્રાપ્ત કરે છે ॥૩॥
ਗੜ ਮਹਿ ਹਾਟ ਪਟਣ ਵਾਪਾਰਾ ॥
શરીરરૂપી કિલ્લામાં નગર તેમજ બજાર છે, જેમાં નામનો વ્યાપાર થાય છે.
ਪੂਰੈ ਤੋਲਿ ਤੋਲੈ ਵਣਜਾਰਾ ॥
પ્રભુરૂપી વ્યાપારી પૂર્ણ વજનથી નામરૂપી વસ્તુને તોલે છે.
ਆਪੇ ਰਤਨੁ ਵਿਸਾਹੇ ਲੇਵੈ ਆਪੇ ਕੀਮਤਿ ਪਾਇਦਾ ॥੪॥
તે પોતે જ નામ-રત્નોને ખરીદે છે અને પોતે જ તેની સાચી કિંમત આંકે છે ॥૪॥
ਕੀਮਤਿ ਪਾਈ ਪਾਵਣਹਾਰੈ ॥
મૂલ્યાંકન કરનાર પ્રભુએ પોતે જ નામ-રત્નનું મૂલ્યાંકન કર્યું છે,
ਵੇਪਰਵਾਹ ਪੂਰੇ ਭੰਡਾਰੈ ॥
તે અચિંત પ્રભુના ભંડાર ભરેલા છે.
ਸਰਬ ਕਲਾ ਲੇ ਆਪੇ ਰਹਿਆ ਗੁਰਮੁਖਿ ਕਿਸੈ ਬੁਝਾਇਦਾ ॥੫॥
તે પોતાની સર્વ શક્તિ સહિત પોતે જ બધામાં સમાયેલ છે પરંતુ આ સત્યની સમજ કોઈ ગુરુમુખને જ હોય છે ॥૫॥
ਨਦਰਿ ਕਰੇ ਪੂਰਾ ਗੁਰੁ ਭੇਟੈ ॥
જો તેની કૃપા-દ્રષ્ટિ થઈ જાય તો પૂર્ણ ગુરુથી મેળાપ થઈ જાય છે અને
ਜਮ ਜੰਦਾਰੁ ਨ ਮਾਰੈ ਫੇਟੈ ॥
નિર્દયી યમ પણ પીડિત કરતો નથી.
ਜਿਉ ਜਲ ਅੰਤਰਿ ਕਮਲੁ ਬਿਗਾਸੀ ਆਪੇ ਬਿਗਸਿ ਧਿਆਇਦਾ ॥੬॥
જેમ કમળનું ફૂલ જળમાં ખીલેલું છે, તેમ જ તે પોતે જ ખીલીને ધ્યાન કરતો રહે છે ॥૬॥
ਆਪੇ ਵਰਖੈ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਧਾਰਾ ॥
તે પોતે જ અમૃત ધારાનો વરસાદ કરે છે અને
ਰਤਨ ਜਵੇਹਰ ਲਾਲ ਅਪਾਰਾ ॥
તેનું અપાર નામ જ રત્ન, જવાહર તેમજ લાલ સમાન છે.
ਸਤਿਗੁਰੁ ਮਿਲੈ ਤ ਪੂਰਾ ਪਾਈਐ ਪ੍ਰੇਮ ਪਦਾਰਥੁ ਪਾਇਦਾ ॥੭॥
જો સદ્દગુરુ મળી જાય તો પ્રેમના ફળ સ્વરૂપ જ પૂર્ણ પ્રભુ પ્રાપ્ત થાય છે ॥૭॥
ਪ੍ਰੇਮ ਪਦਾਰਥੁ ਲਹੈ ਅਮੋਲੋ ॥
જે કિંમતી પ્રેમ પદાર્થને મેળવી લે છે, તે ક્યારેય ઓછું થતું નથી.
ਕਬ ਹੀ ਨ ਘਾਟਸਿ ਪੂਰਾ ਤੋਲੋ ॥
જયારે પણ તેને તોલ, તે પૂર્ણ હોય છે.
ਸਚੇ ਕਾ ਵਾਪਾਰੀ ਹੋਵੈ ਸਚੋ ਸਉਦਾ ਪਾਇਦਾ ॥੮॥
તે સત્યનો જ વ્યાપારી હોય છે અને સાચો સૌદો જ લાદે છે ॥૮॥
ਸਚਾ ਸਉਦਾ ਵਿਰਲਾ ਕੋ ਪਾਏ ॥
આ સાચો સૌદો કોઈ દુર્લભ પુરુષ જ પ્રાપ્ત કરે છે.
ਪੂਰਾ ਸਤਿਗੁਰੁ ਮਿਲੈ ਮਿਲਾਏ ॥
જો સંપૂર્ણ સદ્દગુરુ મળી જાય તો તે મળાવી દે છે.