Page 632
ਅੰਤਿ ਸੰਗ ਕਾਹੂ ਨਹੀ ਦੀਨਾ ਬਿਰਥਾ ਆਪੁ ਬੰਧਾਇਆ ॥੧॥
જીવનના અંતિમ ક્ષણોમાં કોઈએ પણ તારો સાથ દેવાનો નથી અને તે નિરર્થક જ પોતાને વૈશ્વિક પદાર્થોમાં ફસાવી લીધો છે ॥૧॥
ਨਾ ਹਰਿ ਭਜਿਓ ਨ ਗੁਰ ਜਨੁ ਸੇਵਿਓ ਨਹ ਉਪਜਿਓ ਕਛੁ ਗਿਆਨਾ ॥
ન તે પરમાત્માનું ભજન કર્યું, ન તો ગુરુજનની સેવા કરી અને ન તો તારી અંદર કાંઈ ઉત્પન્ન થયું છે.
ਘਟ ਹੀ ਮਾਹਿ ਨਿਰੰਜਨੁ ਤੇਰੈ ਤੈ ਖੋਜਤ ਉਦਿਆਨਾ ॥੨॥
માયાતીત પ્રભુ તો તારા હૃદયમાં જ હાજર છે પરંતુ તું તેને જંગલમાં શોધી રહ્યો છે ॥૨॥
ਬਹੁਤੁ ਜਨਮ ਭਰਮਤ ਤੈ ਹਾਰਿਓ ਅਸਥਿਰ ਮਤਿ ਨਹੀ ਪਾਈ ॥
તું અનેક યોનિઓમાં ભટકતો થાકી ગયો છે અને તને તો પણ સ્થિર બુદ્ધિ પ્રાપ્ત થઈ નહિ.
ਮਾਨਸ ਦੇਹ ਪਾਇ ਪਦ ਹਰਿ ਭਜੁ ਨਾਨਕ ਬਾਤ ਬਤਾਈ ॥੩॥੩॥
નાનકે તો આ જ વાત બતાવી છે કે દુર્લભ મનુષ્ય શરીરને મેળવીને પરમાત્માના ચરણોનું જ ભજન કર ॥૩॥૩॥
ਸੋਰਠਿ ਮਹਲਾ ੯ ॥
સોરઠી મહેલ ૯॥
ਮਨ ਰੇ ਪ੍ਰਭ ਕੀ ਸਰਨਿ ਬਿਚਾਰੋ ॥
હે મન! તે પ્રભુની શરણમાં આવવાનો વિચાર કર,
ਜਿਹ ਸਿਮਰਤ ਗਨਕਾ ਸੀ ਉਧਰੀ ਤਾ ਕੋ ਜਸੁ ਉਰ ਧਾਰੋ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
જેનું સ્મરણ કરવાથી ગણિકાનો પણ ઉદ્ધાર થઈ ગયો હતો, આથી તે પ્રભુનો યશ પોતાના હૃદયમાં ધારણ કર ॥૧॥વિરામ॥
ਅਟਲ ਭਇਓ ਧ੍ਰੂਅ ਜਾ ਕੈ ਸਿਮਰਨਿ ਅਰੁ ਨਿਰਭੈ ਪਦੁ ਪਾਇਆ ॥
જે પરમાત્માનું સ્મરણ કરવાથી ભક્ત ધ્રુવ પણ સ્થિર થઈ ગયો હતો અને તેને નિર્ભય પદ પ્રાપ્ત થઈ ગયું હતું.
ਦੁਖ ਹਰਤਾ ਇਹ ਬਿਧਿ ਕੋ ਸੁਆਮੀ ਤੈ ਕਾਹੇ ਬਿਸਰਾਇਆ ॥੧॥
મારો સ્વામી આ પ્રકારના દુઃખ નાશ કરનાર છે, પછી તે તેને શા માટે ભુલાવી દીધો છે ॥૧॥
ਜਬ ਹੀ ਸਰਨਿ ਗਹੀ ਕਿਰਪਾ ਨਿਧਿ ਗਜ ਗਰਾਹ ਤੇ ਛੂਟਾ ॥
જયારે જ હાથી કૃપાનિધિ પ્રભુની શરણમાં આવ્યો તો તે જ સમયે તે મગરથી સ્વતંત્ર થઈ ગયો.
ਮਹਮਾ ਨਾਮ ਕਹਾ ਲਉ ਬਰਨਉ ਰਾਮ ਕਹਤ ਬੰਧਨ ਤਿਹ ਤੂਟਾ ॥੨॥
હું નામની મહિમાનું ક્યાં સુધી વર્ણન કરું? ત્યારથી રામ કહેતા જ બંધન તૂટી જાય છે ॥૨॥
ਅਜਾਮਲੁ ਪਾਪੀ ਜਗੁ ਜਾਨੇ ਨਿਮਖ ਮਾਹਿ ਨਿਸਤਾਰਾ ॥
આ જગતમાં વાસનામાં તલ્લીન અજામલ પાપી જણાય છે, જેનો એક ક્ષણમાં જ ઉદ્ધાર થઈ ગયો હતો.
ਨਾਨਕ ਕਹਤ ਚੇਤ ਚਿੰਤਾਮਨਿ ਤੈ ਭੀ ਉਤਰਹਿ ਪਾਰਾ ॥੩॥੪॥
નાનક કહે છે કે તે ચિંતામણી પ્રભુને યાદ કર, તું પણ સંસાર સમુદ્રથી પાર થઈ જઈશ ॥૩॥૪॥
ਸੋਰਠਿ ਮਹਲਾ ੯ ॥
સોરઠી મહેલ ૯॥
ਪ੍ਰਾਨੀ ਕਉਨੁ ਉਪਾਉ ਕਰੈ ॥
પ્રાણી શું ઉપાય કરે,
ਜਾ ਤੇ ਭਗਤਿ ਰਾਮ ਕੀ ਪਾਵੈ ਜਮ ਕੋ ਤ੍ਰਾਸੁ ਹਰੈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
જેનાથી તેને રામની ભક્તિ પ્રાપ્ત થઈ જાય અને મૃત્યુનો ડર નિવૃત થઈ જાય ॥૧॥વરામ॥
ਕਉਨੁ ਕਰਮ ਬਿਦਿਆ ਕਹੁ ਕੈਸੀ ਧਰਮੁ ਕਉਨੁ ਫੁਨਿ ਕਰਈ ॥
કહે, તે કયું કર્મ, કઈ વિધિ અને પછી કયો એવો ધર્મ કરે.
ਕਉਨੁ ਨਾਮੁ ਗੁਰ ਜਾ ਕੈ ਸਿਮਰੈ ਭਵ ਸਾਗਰ ਕਉ ਤਰਈ ॥੧॥
તે ક્યાં એવા ગુરુનું દીધેલું નામ છે, જેનું સ્મરણ કરવાથી મનુષ્ય સંસાર સમુદ્રથી પાર થઈ જાય? ॥૧॥
ਕਲ ਮੈ ਏਕੁ ਨਾਮੁ ਕਿਰਪਾ ਨਿਧਿ ਜਾਹਿ ਜਪੈ ਗਤਿ ਪਾਵੈ ॥
આ કળિયુગમાં એક પ્રભુનું નામ જ કૃપાનો ભંડાર છે, જેનું જાપ કરવાથી મનુષ્યને મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય છે.
ਅਉਰ ਧਰਮ ਤਾ ਕੈ ਸਮ ਨਾਹਨਿ ਇਹ ਬਿਧਿ ਬੇਦੁ ਬਤਾਵੈ ॥੨॥
વેદ પણ આ જ વિધિ બતાવે છે કે એક પ્રભુના નામની તુલનાએ અન્ય કોઈ પણ ધર્મ નથી ॥૨॥
ਸੁਖੁ ਦੁਖੁ ਰਹਤ ਸਦਾ ਨਿਰਲੇਪੀ ਜਾ ਕਉ ਕਹਤ ਗੁਸਾਈ ॥
જેને આખી દુનિયા વિશ્વનો માલિક કહે છે, તે સુખ-દુઃખથી રહિત છે અને હંમેશા નિર્લિપ્ત રહે છે.
ਸੋ ਤੁਮ ਹੀ ਮਹਿ ਬਸੈ ਨਿਰੰਤਰਿ ਨਾਨਕ ਦਰਪਨਿ ਨਿਆਈ ॥੩॥੫॥
નાનકનું કહેવું છે કે તે પરમાત્મા તારી અંદર સતત અરીસામાં પ્રતિબિંબની જેમ નિવાસ કરે છે ॥૩॥૫॥
ਸੋਰਠਿ ਮਹਲਾ ੯ ॥
સોરઠી મહેલ ૯॥
ਮਾਈ ਮੈ ਕਿਹਿ ਬਿਧਿ ਲਖਉ ਗੁਸਾਈ ॥
હે મા! હું કઈ વિધિથી તે પરમાત્માને ઓળખું?
ਮਹਾ ਮੋਹ ਅਗਿਆਨਿ ਤਿਮਰਿ ਮੋ ਮਨੁ ਰਹਿਓ ਉਰਝਾਈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
કારણ કે મારું મન તો મહામોહ તેમજ અજ્ઞાનતાના અંધારામાં ગૂંચવાયેલું છે ॥૧॥વિરામ॥
ਸਗਲ ਜਨਮ ਭਰਮ ਹੀ ਭਰਮ ਖੋਇਓ ਨਹ ਅਸਥਿਰੁ ਮਤਿ ਪਾਈ ॥
મેં પોતાનું આખુ જીવન ભ્રમમાં ભટકીને જ ગુમાવી દીધુ છે અને મને સુમતિ પ્રાપ્ત થઈ નથી.
ਬਿਖਿਆਸਕਤ ਰਹਿਓ ਨਿਸ ਬਾਸੁਰ ਨਹ ਛੂਟੀ ਅਧਮਾਈ ॥੧॥
હું તો રાત-દિવસ વિષય-વિકારોમાં જ મોહિત રહું છું અને મારી આ અસમર્થતા હજી સુધી છૂટી નથી ॥૧॥
ਸਾਧਸੰਗੁ ਕਬਹੂ ਨਹੀ ਕੀਨਾ ਨਹ ਕੀਰਤਿ ਪ੍ਰਭ ਗਾਈ ॥
મેં ક્યારેય પણ સત્સંગતિ કરી નથી અને ના તો મેં પ્રભુનું કીર્તિ-ગાન કર્યું છે.
ਜਨ ਨਾਨਕ ਮੈ ਨਾਹਿ ਕੋਊ ਗੁਨੁ ਰਾਖਿ ਲੇਹੁ ਸਰਨਾਈ ॥੨॥੬॥
હે પ્રભુ! નાનકનું કહેવું છે કે મારામાં તો કોઈ નવાઈ નથી, તો પણ દયા કરીને મને પોતાની શરણમાં રાખી લે ॥૨॥૬॥
ਸੋਰਠਿ ਮਹਲਾ ੯ ॥
સોરઠી મહેલ ૯॥
ਮਾਈ ਮਨੁ ਮੇਰੋ ਬਸਿ ਨਾਹਿ ॥
હે મા! મારુ ચંચળ મન નિયંત્રણમાં નથી.
ਨਿਸ ਬਾਸੁਰ ਬਿਖਿਅਨ ਕਉ ਧਾਵਤ ਕਿਹਿ ਬਿਧਿ ਰੋਕਉ ਤਾਹਿ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
આ તો રાત-દિવસ વિષય-વિકારોની પાછળ જ ભાગતો રહે છે, તેથી હું આના પર કઈ વિધિથી વિરામ લગાવું ॥૧॥વિરામ॥
ਬੇਦ ਪੁਰਾਨ ਸਿਮ੍ਰਿਤਿ ਕੇ ਮਤ ਸੁਨਿ ਨਿਮਖ ਨ ਹੀਏ ਬਸਾਵੈ ॥
આ વેદ, પુરાણો તેમજ સ્મૃતિઓના ઉપદેશને સાંભળીને એક ક્ષણ માત્ર માટે પણ પોતાના હૃદયમાં વસાવતો નથી.
ਪਰ ਧਨ ਪਰ ਦਾਰਾ ਸਿਉ ਰਚਿਓ ਬਿਰਥਾ ਜਨਮੁ ਸਿਰਾਵੈ ॥੧॥
આ તો - પારકું ધન તેમજ પારકી નારીના આકર્ષણમાં જ ફસાઈને પોતાનું કિંમતી જીવન વ્યર્થ જ ગુમાવી રહ્યો છે ॥૧॥
ਮਦਿ ਮਾਇਆ ਕੈ ਭਇਓ ਬਾਵਰੋ ਸੂਝਤ ਨਹ ਕਛੁ ਗਿਆਨਾ ॥
આ તો ફક્ત માયાના નશામાં જ પાગલ થઈ ગયો છે અને તેને કાંઈ જ્ઞાન સમજાતું નથી.
ਘਟ ਹੀ ਭੀਤਰਿ ਬਸਤ ਨਿਰੰਜਨੁ ਤਾ ਕੋ ਮਰਮੁ ਨ ਜਾਨਾ ॥੨॥
નિરંજન પરમાત્મા તો તેના હૃદયની અંદર જ નિવાસ કરે છે પરંતુ તે તેના રહસ્યને જાણતો નથી ॥૨॥