Page 523
ਸਿਰਿ ਸਭਨਾ ਸਮਰਥੁ ਨਦਰਿ ਨਿਹਾਲਿਆ ॥੧੭॥
તું જ બધા જીવો પર સમર્થ માલિક છે અને પોતાની કૃપા દ્રષ્ટિથી બધાને સફળ કરી દે છો ॥૧૭॥
ਸਲੋਕ ਮਃ ੫ ॥
શ્લોક મહેલ ૫ ॥
ਕਾਮ ਕ੍ਰੋਧ ਮਦ ਲੋਭ ਮੋਹ ਦੁਸਟ ਬਾਸਨਾ ਨਿਵਾਰਿ ॥
હે મારા પ્રભુ! કામ, ક્રોધ, અહંકાર, લોભ, મોહ તથા ખરાબ ઈચ્છાનો નાશ કરીને મારી રક્ષા કરો
ਰਾਖਿ ਲੇਹੁ ਪ੍ਰਭ ਆਪਣੇ ਨਾਨਕ ਸਦ ਬਲਿਹਾਰਿ ॥੧॥
નાનક હંમેશા જ તારા પર બલિહાર જાય છે ॥૧॥
ਮਃ ੫ ॥
મહેલ ૫ ॥
ਖਾਂਦਿਆ ਖਾਂਦਿਆ ਮੁਹੁ ਘਠਾ ਪੈਨੰਦਿਆ ਸਭੁ ਅੰਗੁ ॥
(સ્વાદિષ્ટ વ્યંજન) ખાતા-ખાતા મોં ઘસાઈ ગયું છે અને શરીરના બધા અંગો પહેરતા-પહેરતા નબળા થઈ ગયા છે
ਨਾਨਕ ਧ੍ਰਿਗੁ ਤਿਨਾ ਦਾ ਜੀਵਿਆ ਜਿਨ ਸਚਿ ਨ ਲਗੋ ਰੰਗੁ ॥੨॥
હે નાનક! તેનું જીવન ધિક્કાર યોગ્ય છે જેનો સત્યની સાથે પ્રેમ નથી ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું ॥
ਜਿਉ ਜਿਉ ਤੇਰਾ ਹੁਕਮੁ ਤਿਵੈ ਤਿਉ ਹੋਵਣਾ ॥
હે પૂજ્ય પરમેશ્વર! જેમ-જેમ તારો હુકમ થાય છે તેમ જ દુનિયામાં થાય છે
ਜਹ ਜਹ ਰਖਹਿ ਆਪਿ ਤਹ ਜਾਇ ਖੜੋਵਣਾ ॥
જ્યાં ક્યાંય પણ તું મને રાખે છે ત્યાં જ જઈને હું ઉભો રહું છું
ਨਾਮ ਤੇਰੈ ਕੈ ਰੰਗਿ ਦੁਰਮਤਿ ਧੋਵਣਾ ॥
તારા નામના રંગથી હું પોતાની દુર્બુદ્ધિ ધોઉં છું
ਜਪਿ ਜਪਿ ਤੁਧੁ ਨਿਰੰਕਾਰ ਭਰਮੁ ਭਉ ਖੋਵਣਾ ॥
હે નિરાકાર પ્રભુ! તારું નામ જપી-જપીને મારી મુશ્કેલી અને ભય દૂર થઈ ગયા છે
ਜੋ ਤੇਰੈ ਰੰਗਿ ਰਤੇ ਸੇ ਜੋਨਿ ਨ ਜੋਵਣਾ ॥
જે જીવ તારા પ્રેમ-રંગમાં લીન છે તે યોનિઓમાં ભટકતા નથી
ਅੰਤਰਿ ਬਾਹਰਿ ਇਕੁ ਨੈਣ ਅਲੋਵਣਾ ॥
પોતાની આંખથી અંદર-બહાર તે એક પ્રભુને જ જોવે છે
ਜਿਨ੍ਹ੍ਹੀ ਪਛਾਤਾ ਹੁਕਮੁ ਤਿਨ੍ਹ੍ਹ ਕਦੇ ਨ ਰੋਵਣਾ ॥
જે પ્રભુ હુકમને ઓળખે છે તે ક્યારેય શોક કરતા નથી
ਨਾਉ ਨਾਨਕ ਬਖਸੀਸ ਮਨ ਮਾਹਿ ਪਰੋਵਣਾ ॥੧੮॥
હે નાનક! તેને પ્રભુનું નામ પ્રદાન થાય છે જેને તે મનમાં પરોવી લે છે ॥૧૮॥
ਸਲੋਕ ਮਃ ੫ ॥
શ્લોક મહેલ ૫ ॥
ਜੀਵਦਿਆ ਨ ਚੇਤਿਓ ਮੁਆ ਰਲੰਦੜੋ ਖਾਕ ॥
જે વ્યક્તિએ પોતાના જીવનમાં પરમાત્માને ક્યારેય યાદ કર્યા નથી પરંતુ જ્યારે પ્રાણ ત્યાગી ગયા તો માટીમાં મળી ગયો
ਨਾਨਕ ਦੁਨੀਆ ਸੰਗਿ ਗੁਦਾਰਿਆ ਸਾਕਤ ਮੂੜ ਨਪਾਕ ॥੧॥
હે નાનક! તે મૂર્ખ અને નાપાક શક્તિ મનુષ્યએ દુનિયાની સાથે આસક્ત થઈને પોતાનું જીવન વ્યર્થ જ ગુમાવી દીધું છે ॥૧॥
ਮਃ ੫ ॥
મહેલ ૫ ॥
ਜੀਵੰਦਿਆ ਹਰਿ ਚੇਤਿਆ ਮਰੰਦਿਆ ਹਰਿ ਰੰਗਿ ॥
જેમણે જીવનમાં હરિને યાદ કર્યા છે અને મૃત્યુના સમયે પણ હરિના પ્રેમમાં લીન રહે છે
ਜਨਮੁ ਪਦਾਰਥੁ ਤਾਰਿਆ ਨਾਨਕ ਸਾਧੂ ਸੰਗਿ ॥੨॥
હે નાનક! આવા વ્યક્તિએ પોતાનું અણમોલ જીવન સાધુની સંગતિમાં સફળ કરી લીધું છે ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું ॥
ਆਦਿ ਜੁਗਾਦੀ ਆਪਿ ਰਖਣ ਵਾਲਿਆ ॥
પરમાત્મા પોતે જ યુગો-યુગાંતરોથી જીવોની રક્ષા કરવાવાળા છે
ਸਚੁ ਨਾਮੁ ਕਰਤਾਰੁ ਸਚੁ ਪਸਾਰਿਆ ॥
હે કર્તાર! તારું નામ સત્ય છે અને તારા સત્ય-નામનો જ સૃષ્ટિની ચારેય તરફ ફેલાવો છે
ਊਣਾ ਕਹੀ ਨ ਹੋਇ ਘਟੇ ਘਟਿ ਸਾਰਿਆ ॥
તું કોઈ જીવની અંદર પણ ઓછો નથી તથા કણ-કણમાં હાજર છે
ਮਿਹਰਵਾਨ ਸਮਰਥ ਆਪੇ ਹੀ ਘਾਲਿਆ ॥
તું ખુબ દયાળુ છે બધું જ કરવા સમર્થ છે અને તું પોતે જ જીવથી પોતાની સેવા કરાવે છે
ਜਿਨ੍ਹ੍ਹ ਮਨਿ ਵੁਠਾ ਆਪਿ ਸੇ ਸਦਾ ਸੁਖਾਲਿਆ ॥
જેના મનમાં તું નિવાસ કરે છે તે હંમેશા સુખી રહે છે
ਆਪੇ ਰਚਨੁ ਰਚਾਇ ਆਪੇ ਹੀ ਪਾਲਿਆ ॥
તું પોતે જ દુનિયા બનાવીને પોતે જ તેનું ભરણપોષણ કરે છે
ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਆਪੇ ਆਪਿ ਬੇਅੰਤ ਅਪਾਰਿਆ ॥
હે અનંત અને અપાર પ્રભુ! બધું તું પોતે જ છે
ਗੁਰ ਪੂਰੇ ਕੀ ਟੇਕ ਨਾਨਕ ਸੰਮ੍ਹ੍ਹਾਲਿਆ ॥੧੯॥
હે નાનક! હું સંપૂર્ણ ગુરુનો સહારો લઈને નામ-સ્મરણ જ કરતો રહું છું ॥૧૯॥
ਸਲੋਕ ਮਃ ੫ ॥
શ્લોક મહેલ ૫ ॥
ਆਦਿ ਮਧਿ ਅਰੁ ਅੰਤਿ ਪਰਮੇਸਰਿ ਰਖਿਆ ॥
પૂર્વ, મધ્ય અને અંતમાં હંમેશા જ પરમેશ્વરે અમારી રક્ષા કરી છે
ਸਤਿਗੁਰਿ ਦਿਤਾ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਚਖਿਆ ॥
સાચા ગુરુએ મને હરિનામ અમૃત આપ્યું છે જેને મેં ખુબ સ્વાદથી ચાખ્યું છે
ਸਾਧਾ ਸੰਗੁ ਅਪਾਰੁ ਅਨਦਿਨੁ ਹਰਿ ਗੁਣ ਰਵੈ ॥
સાધુઓની સંગતિમાં હું રાત-દિવસ અપાર હરિનું ગુણાનુવાદ કરું છું
ਪਾਏ ਮਨੋਰਥ ਸਭਿ ਜੋਨੀ ਨਹ ਭਵੈ ॥
જેના ફળસ્વરૂપ જીવનના બધા મનોરથ પ્રાપ્ત થઈ ગયા છે અને હવે હું યોનીઓના ચક્રમાં ભટકીશ નહીં
ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਕਰਤੇ ਹਥਿ ਕਾਰਣੁ ਜੋ ਕਰੈ ॥
બધું કર્તારના હાથમાં છે જે પોતે જ બધું કારણ બનાવે છે
ਨਾਨਕੁ ਮੰਗੈ ਦਾਨੁ ਸੰਤਾ ਧੂਰਿ ਤਰੈ ॥੧॥
નાનક તો સંતોની ચરણ-ધૂળનું જ જ્ઞાન માંગે છે જેનાથી તે સંસાર સાગરને પાર થઈ જશે. ॥૧॥
ਮਃ ੫ ॥
મહેલ ૫ ॥
ਤਿਸ ਨੋ ਮੰਨਿ ਵਸਾਇ ਜਿਨਿ ਉਪਾਇਆ ॥
હે મનુષ્ય! પોતાના મનમાં તેને જ વસાવ જેણે તને ઉત્પન્ન કર્યો છે
ਜਿਨਿ ਜਨਿ ਧਿਆਇਆ ਖਸਮੁ ਤਿਨਿ ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ ॥
જે વ્યક્તિએ પણ પરમાત્માનું ધ્યાન ધર્યું છે તેને સુખ જ પ્રાપ્ત થયા છે
ਸਫਲੁ ਜਨਮੁ ਪਰਵਾਨੁ ਗੁਰਮੁਖਿ ਆਇਆ ॥
ગુરુમુખનું આગમન જ સ્વીકાર્ય છે તથા તેનો જન્મ સફળ છે
ਹੁਕਮੈ ਬੁਝਿ ਨਿਹਾਲੁ ਖਸਮਿ ਫੁਰਮਾਇਆ ॥
માલિક-પ્રભુએ જે હુકમ આપ્યો તે હુકમને સમજીને તે સફળ થાય છે
ਜਿਸੁ ਹੋਆ ਆਪਿ ਕ੍ਰਿਪਾਲੁ ਸੁ ਨਹ ਭਰਮਾਇਆ ॥
જેના પર પરમાત્મા પોતે કૃપાળુ થાય છે તે ક્યારેય ભટકતા નથી
ਜੋ ਜੋ ਦਿਤਾ ਖਸਮਿ ਸੋਈ ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ ॥
જે કંઈ પણ માલિક-પ્રભુ તેને આપે છે તેમાં જ તે સુખની અનુભૂતિ કરે છે
ਨਾਨਕ ਜਿਸਹਿ ਦਇਆਲੁ ਬੁਝਾਏ ਹੁਕਮੁ ਮਿਤ ॥
હે નાનક! જેના પર પણ મિત્ર પ્રભુ દયાળુ થાય છે તેને પોતાના હુકમની સમજ પ્રદાન કરે છે
ਜਿਸਹਿ ਭੁਲਾਏ ਆਪਿ ਮਰਿ ਮਰਿ ਜਮਹਿ ਨਿਤ ॥੨॥
પરંતુ જેને તે પોતે કુમાર્ગી કરે છે તે દરરોજ જ મરી-મરીને જન્મે છે ॥૨॥
ਪਉੜੀ ॥
પગથિયું ॥
ਨਿੰਦਕ ਮਾਰੇ ਤਤਕਾਲਿ ਖਿਨੁ ਟਿਕਣ ਨ ਦਿਤੇ ॥
પ્રભુ નિંદક મનુષ્યની જીવન લીલા તરત જ સમાપ્ત કરી દે છે અને તેને ક્ષણ માત્ર પણ ટકવા દેતો નથી
ਪ੍ਰਭ ਦਾਸ ਕਾ ਦੁਖੁ ਨ ਖਵਿ ਸਕਹਿ ਫੜਿ ਜੋਨੀ ਜੁਤੇ ॥
તે પોતાના દાસનું દુઃખ સહન કરી શકતો નથી પરંતુ નિંદકોને પકડીને યોનિઓમાં નાખી દે છે