Page 336
ਬਿਖੈ ਬਾਚੁ ਹਰਿ ਰਾਚੁ ਸਮਝੁ ਮਨ ਬਉਰਾ ਰੇ ॥
હે મૂર્ખ મન! સમજદાર બન ઝેરથી બચ્યો રહે અને પ્રભુમાં જોડાયાં કર.
ਨਿਰਭੈ ਹੋਇ ਨ ਹਰਿ ਭਜੇ ਮਨ ਬਉਰਾ ਰੇ ਗਹਿਓ ਨ ਰਾਮ ਜਹਾਜੁ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
તું સહમ છોડીને શા માટે પરમાત્માનું સ્મરણ કરતો નથી અને શા માટે પ્રભુનો આશરો લેતો નથી? ॥૧॥વિરામ॥
ਮਰਕਟ ਮੁਸਟੀ ਅਨਾਜ ਕੀ ਮਨ ਬਉਰਾ ਰੇ ਲੀਨੀ ਹਾਥੁ ਪਸਾਰਿ ॥
હે વૈરાગી મન! વાંદરાએ હાથ ફેલાવીને દાણાની મુઠ્ઠી ભરી લીધી અને તેને ડર પડી ગયો કે કેદમાંથી કેવી રીતે નીકળે.
ਛੂਟਨ ਕੋ ਸਹਸਾ ਪਰਿਆ ਮਨ ਬਉਰਾ ਰੇ ਨਾਚਿਓ ਘਰ ਘਰ ਬਾਰਿ ॥੨॥
તે લાલચને કારણે હવે દરેક ઘરના દરવાજા પર નાચતો ફરે છે ॥૨॥
ਜਿਉ ਨਲਨੀ ਸੂਅਟਾ ਗਹਿਓ ਮਨ ਬਉਰਾ ਰੇ ਮਾਯਾ ਇਹੁ ਬਿਉਹਾਰੁ ॥
હે પાગલ મન! જગતની માયાનો આવો જ વર્તારો છે જેમ પોપટ કમળ નાળ પર બેસીને ફસાઈ જાય છે.
ਜੈਸਾ ਰੰਗੁ ਕਸੁੰਭ ਕਾ ਮਨ ਬਉਰਾ ਰੇ ਤਿਉ ਪਸਰਿਓ ਪਾਸਾਰੁ ॥੩॥
હે વૈરાગી મન! જેમ કુસંભનો રંગ થોડા જ દિવસ રહે છે આ રીતે જગતનો ફેલાવો ચાર દિવસ માટે જ ખીલરાયેલ છે ॥૩॥
ਨਾਵਨ ਕਉ ਤੀਰਥ ਘਨੇ ਮਨ ਬਉਰਾ ਰੇ ਪੂਜਨ ਕਉ ਬਹੁ ਦੇਵ ॥
કબીર કહે છે, હે પાગલ મન! જો કે સ્નાન કરવા માટે ઘણા બધા તીર્થ છે અને પૂજવા માટે ઘણા બધા દેવતા છે
ਕਹੁ ਕਬੀਰ ਛੂਟਨੁ ਨਹੀ ਮਨ ਬਉਰਾ ਰੇ ਛੂਟਨੁ ਹਰਿ ਕੀ ਸੇਵ ॥੪॥੧॥੬॥੫੭॥
પરંતુ આ ડરથી અને માયાના મોહથી છુટકારો થઇ શકતો નથી. છુટકારો ફક્ત પ્રભુનું સ્મરણ કરવાથી જ મળવાનો છે ॥૪॥૧॥૬॥૫૭॥
ਗਉੜੀ ॥
ગૌરી રાગ॥
ਅਗਨਿ ਨ ਦਹੈ ਪਵਨੁ ਨਹੀ ਮਗਨੈ ਤਸਕਰੁ ਨੇਰਿ ਨ ਆਵੈ ॥
હે ભાઈ! પરમાત્માનું નામ રૂપી ધન એકત્રિત કર આ ક્યાંય નાશ થતું નથી..
ਰਾਮ ਨਾਮ ਧਨੁ ਕਰਿ ਸੰਚਉਨੀ ਸੋ ਧਨੁ ਕਤ ਹੀ ਨ ਜਾਵੈ ॥੧॥
આ ધનને ન આગ સળગાવી શકે છે ન હવા ઉડાવીને લઈ જઈ શકે છે અને ના કોઈ ચોર આની નજીક ભટકી શકે છે ॥૧॥
ਹਮਰਾ ਧਨੁ ਮਾਧਉ ਗੋਬਿੰਦੁ ਧਰਣੀਧਰੁ ਇਹੈ ਸਾਰ ਧਨੁ ਕਹੀਐ ॥
અમારું ધન તો માધવ ગોવિંદ જ છે જે આખી ધરતીનો આશરો છે. અમારી બુદ્ધિમાં તો આ જ ધનને બધા ધનોથી શ્રેષ્ઠ સારું અને સરસ કહેવામાં આવે છે.
ਜੋ ਸੁਖੁ ਪ੍ਰਭ ਗੋਬਿੰਦ ਕੀ ਸੇਵਾ ਸੋ ਸੁਖੁ ਰਾਜਿ ਨ ਲਹੀਐ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
જે સુખ પરમાત્મા ગોવિંદનાં ભજનમાં મળે છે તે સુખ રાજમાં પણ મળતું નથી ॥૧॥વિરામ॥
ਇਸੁ ਧਨ ਕਾਰਣਿ ਸਿਵ ਸਨਕਾਦਿਕ ਖੋਜਤ ਭਏ ਉਦਾਸੀ ॥
આ નામ ધન માટે શિવ અને સનક વગેરે બ્રહ્માના ચારેય પુત્ર શોધ કરતા-કરતા જગતથી વિરક્ત થયા.
ਮਨਿ ਮੁਕੰਦੁ ਜਿਹਬਾ ਨਾਰਾਇਨੁ ਪਰੈ ਨ ਜਮ ਕੀ ਫਾਸੀ ॥੨॥
જે મનુષ્યના મનમાં મુક્તિદાતા પ્રભુ વસે છે જેની જીભ પર અકાળ-પુરખ ટકેલ છે તેને યમરાજની મોહરૂપી ફાંસી પડી શકતી નથી ॥૨॥
ਨਿਜ ਧਨੁ ਗਿਆਨੁ ਭਗਤਿ ਗੁਰਿ ਦੀਨੀ ਤਾਸੁ ਸੁਮਤਿ ਮਨੁ ਲਾਗਾ ॥
પ્રભુની ભક્તિ પ્રભુનું જ્ઞાન જ જીવનું ફક્ત પોતાનું ધન થઇ શકે છે. જે ચતુર બુદ્ધિવાળાને ગુરુએ આ દાન દીધું છે તેનું મન તે પ્રભુમાં ટકે છે.
ਜਲਤ ਅੰਭ ਥੰਭਿ ਮਨੁ ਧਾਵਤ ਭਰਮ ਬੰਧਨ ਭਉ ਭਾਗਾ ॥੩॥
માયાની તૃષ્ણાની આગમાં સળગતા માટે આ નામ-ધન પાણી છે અને ભટકતા મન માટે સ્તંભ છે નામની કૃપાથી ભ્રમના બંધનોનો ડર દૂર થઇ જાય છે ॥૩॥
ਕਹੈ ਕਬੀਰੁ ਮਦਨ ਕੇ ਮਾਤੇ ਹਿਰਦੈ ਦੇਖੁ ਬੀਚਾਰੀ ॥
કબીર કહે છે, હે કામ-વાસનામાં મસ્ત થયેલ રાજન! મનમાં વિચારીને જો
ਤੁਮ ਘਰਿ ਲਾਖ ਕੋਟਿ ਅਸ੍ਵ ਹਸਤੀ ਹਮ ਘਰਿ ਏਕੁ ਮੁਰਾਰੀ ॥੪॥੧॥੭॥੫੮॥
જો તારા ઘરમાં લાખો કરોડો ઘોડા અને હાથી છે તો અમારા હ્રદય ઘરમાં આ બધા પદાર્થ દેનાર એક પરમાત્મા વસે છે ॥૪॥૧॥૭॥૫૮॥
ਗਉੜੀ ॥
ગૌરી રાગ॥
ਜਿਉ ਕਪਿ ਕੇ ਕਰ ਮੁਸਟਿ ਚਨਨ ਕੀ ਲੁਬਧਿ ਨ ਤਿਆਗੁ ਦਇਓ ॥
જેમ કોઈ વાંદરાનાં હાથે શેકેલા ચણાની મુઠ્ઠી આવી ગઈ પરંતુ લોભી વાંદરાએ કુજજામાં હાથ ફસાયેલો મેળવીને પણ ચણાની મુઠ્ઠી છોડી નહિ અને કાબુ આવી ગયો
ਜੋ ਜੋ ਕਰਮ ਕੀਏ ਲਾਲਚ ਸਿਉ ਤੇ ਫਿਰਿ ਗਰਹਿ ਪਰਿਓ ॥੧॥
આ રીતે લોભ વશ થઈને જે જે કામ જીવ કરે છે તે બધા બીજી વાર મોહની બંધનરૂપ સાંકળ બનીને આના ગળામાં પડે છે ॥૧॥
ਭਗਤਿ ਬਿਨੁ ਬਿਰਥੇ ਜਨਮੁ ਗਇਓ ॥
પરમાત્માની ભક્તિ વગર મનુષ્ય જન્મ વ્યર્થ જ જાય છે કારણ કે હૃદયમાં પ્રભુ આવીને વસતો નથી.
ਸਾਧਸੰਗਤਿ ਭਗਵਾਨ ਭਜਨ ਬਿਨੁ ਕਹੀ ਨ ਸਚੁ ਰਹਿਓ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
અને સાધુ-સંગતમાં આવીને પરમાત્માનું સ્મરણ કર્યા વગર તે હંમેશા સ્થિર રહેનાર પ્રભુ કોઈના દિલમાં ટકી શકતો નથી ॥૧॥વિરામ॥
ਜਿਉ ਉਦਿਆਨ ਕੁਸਮ ਪਰਫੁਲਿਤ ਕਿਨਹਿ ਨ ਘ੍ਰਾਉ ਲਇਓ ॥
જેમ જંગલમાં ખીલેલા ફુલોની સુગંધ કોઈ પણ લઇ શકતા નથી તે ફુલ નિર્જનમાં કોઈ પ્રાણીને સુગંધ ના દેવાને કારણે પોતાનું ખીલવાનું વ્યર્થમાં જ રમી જાય છે
ਤੈਸੇ ਭ੍ਰਮਤ ਅਨੇਕ ਜੋਨਿ ਮਹਿ ਫਿਰਿ ਫਿਰਿ ਕਾਲ ਹਇਓ ॥੨॥
તેમ જ પ્રભુની પ્રાર્થના વગર જીવ અનેક યોનિઓમાં ભટકતા રહે છે અને વારંવાર કાળ-વશ પડી રહે છે ॥૨॥
ਇਆ ਧਨ ਜੋਬਨ ਅਰੁ ਸੁਤ ਦਾਰਾ ਪੇਖਨ ਕਉ ਜੁ ਦਇਓ ॥
ધન-જવાની-પુત્ર અને સ્ત્રી આ બધા પ્રભુએ જીવને કોઈ તમાશામાં નિર્લિપ રહેવાની જેમ જોવા માટે દીધા છે.
ਤਿਨ ਹੀ ਮਾਹਿ ਅਟਕਿ ਜੋ ਉਰਝੇ ਇੰਦ੍ਰੀ ਪ੍ਰੇਰਿ ਲਇਓ ॥੩॥
કે આ જગત તમાશામાં આ નિર્લિપ જ રહે પરંતુ જીવ આમ જ થીજીને ફસાઈ જાય છે ઇન્દ્રિયો જીવને ખેંચી લે છે ॥૩॥
ਅਉਧ ਅਨਲ ਤਨੁ ਤਿਨ ਕੋ ਮੰਦਰੁ ਚਹੁ ਦਿਸ ਠਾਟੁ ਠਇਓ ॥
આ શરીર જાણે ઘાસનું બનેલું મંદિર છે ઉંમરના દિવસો વીતતા જવાના છે આ મંદિરને આગ લાગેલી છે દરેક તરફ આ જ ઘટના ઘટેલી છે પરંતુ કોઈ પણ આ તરફ ધ્યાન દેતા નથી શું આશ્ચર્યજનક ભયાનક દ્રશ્ય છે?
ਕਹਿ ਕਬੀਰ ਭੈ ਸਾਗਰ ਤਰਨ ਕਉ ਮੈ ਸਤਿਗੁਰ ਓਟ ਲਇਓ ॥੪॥੧॥੮॥੫੯॥
કબીર કહે છે, આ ભયાનક સંસાર-સમુદ્રથી પાર થવા માટે મેં તો સદ્દગુરુનો આશરો લીધો છે ॥૪॥૧॥૮॥૫૯॥
ਗਉੜੀ ॥
ગૌરી રાગ॥
ਪਾਨੀ ਮੈਲਾ ਮਾਟੀ ਗੋਰੀ ॥ ਇਸ ਮਾਟੀ ਕੀ ਪੁਤਰੀ ਜੋਰੀ ॥੧॥
હે અહંકારી જીવ! તું કઈ વાતનું અભિમાન કરે છે? પિતાનું વીર્ય અને માનું રક્ત આ બંનેથી તો પરમાત્માએ જીવનું આ માટીનું પૂતળું બનાવ્યું છે ॥૧॥
ਮੈ ਨਾਹੀ ਕਛੁ ਆਹਿ ਨ ਮੋਰਾ ॥
હે ગોવિંદ! તારાથી અલગ મારી કોઈ હસ્તી નથી અને કોઈ મારી માલિકી નથી.
ਤਨੁ ਧਨੁ ਸਭੁ ਰਸੁ ਗੋਬਿੰਦ ਤੋਰਾ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
આ શરીર ધન અને આ જીવ બધું તારું જ દીધેલું છે ॥૧॥વિરામ॥
ਇਸ ਮਾਟੀ ਮਹਿ ਪਵਨੁ ਸਮਾਇਆ ॥
આ માટીના પૂતળામાં આને ઉભો કરવા માટે પ્રાણ ટકેલ છે