Page 331
ਕਉਨੁ ਕੋ ਪੂਤੁ ਪਿਤਾ ਕੋ ਕਾ ਕੋ ॥
કોણ કોનો પુત્ર છે? કોણ કોનો પિતા છે?
ਕਉਨੁ ਮਰੈ ਕੋ ਦੇਇ ਸੰਤਾਪੋ ॥੧॥
કોણ મરે છે અને કોણ આ મૃત્યુને કારણે પાછલાઓને દુઃખ દે છે ॥૧॥
ਹਰਿ ਠਗ ਜਗ ਕਉ ਠਗਉਰੀ ਲਾਈ ॥
પ્રભુ-ઠગે જગતના જીવોને મોહ-રૂપી છેતરપિંડી લગાવેલી છે જેના કારણે જીવ સંબંધીઓના મોહમાં પ્રભુને ભૂલીને દુઃખ નાખી રહ્યા છે
ਹਰਿ ਕੇ ਬਿਓਗ ਕੈਸੇ ਜੀਅਉ ਮੇਰੀ ਮਾਈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
પરંતુ હે મા! હું આ છેતરપિંડીમાં ફસાયો નથી કારણ કે હું પ્રભુથી અલગ થઈને જીવી જ શકતો નથી ॥૧॥ વિરામ॥
ਕਉਨ ਕੋ ਪੁਰਖੁ ਕਉਨ ਕੀ ਨਾਰੀ ॥
કોણ કોનો પતિ? કોણ કોની પત્ની?
ਇਆ ਤਤ ਲੇਹੁ ਸਰੀਰ ਬਿਚਾਰੀ ॥੨॥
આ વાસ્તવિકતાને હે ભાઈ! આ મનુષ્ય શરીરમાં જ સમજો ॥૨॥
ਕਹਿ ਕਬੀਰ ਠਗ ਸਿਉ ਮਨੁ ਮਾਨਿਆ ॥
કબીર કહે છે, જે જીવનું મન મોહ-રૂપી છેતરપિંડી બનાવનાર પ્રભુ-છેતરપિંડીથી માની ગયુ છે.
ਗਈ ਠਗਉਰੀ ਠਗੁ ਪਹਿਚਾਨਿਆ ॥੩॥੩੯॥
તેના માટે ઠગ-બુટ્ટી નાકામ થઈ ગઈ છે સમજો કારણ કે તેને મોહ ઉત્પન્ન કરનારની સાથે જ સંધિ નાખી લીધી છે ॥૩॥૩૯॥
ਅਬ ਮੋ ਕਉ ਭਏ ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਸਹਾਈ ॥
દરેક જગ્યાએ પ્રકાશ કરનાર પ્રભુજી હવે મારી સહાયતા કરનાર બની ગયા છે
ਜਨਮ ਮਰਨ ਕਟਿ ਪਰਮ ਗਤਿ ਪਾਈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
ત્યારે જ તો મેં જન્મ-મરણની સાંકળ કાપીને સૌથી ઊંચી સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરી લીધી છે ॥૧॥ વિરામ॥
ਸਾਧੂ ਸੰਗਤਿ ਦੀਓ ਰਲਾਇ ॥
પ્રભુએ મને સત્સંગમાં મળાવી દીધો છે
ਪੰਚ ਦੂਤ ਤੇ ਲੀਓ ਛਡਾਇ ॥
અને કામ વગેરે પાંચ વેરીઓથી તેણે મને બચાવી લીધો છે
ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਮੁ ਜਪਉ ਜਪੁ ਰਸਨਾ ॥
હવે હું જીભથી તેનું અમર કરનાર નામરૂપી જાપ કરું છું.
ਅਮੋਲ ਦਾਸੁ ਕਰਿ ਲੀਨੋ ਅਪਨਾ ॥੧॥
મને તો તેને વગર કિંમતે જ પોતાનો સેવક બનાવી લીધો છે ॥૧॥
ਸਤਿਗੁਰ ਕੀਨੋ ਪਰਉਪਕਾਰੁ ॥
સદ્દગુરુએ મારા પર ઘણી કૃપા કરી છે
ਕਾਢਿ ਲੀਨ ਸਾਗਰ ਸੰਸਾਰ ॥
મને તેને સંસાર-સમુદ્રમાંથી કાઢી લીધો છે
ਚਰਨ ਕਮਲ ਸਿਉ ਲਾਗੀ ਪ੍ਰੀਤਿ ॥
મારી હવે પ્રભુના સુંદર ચરણોથી પ્રીતિ બની ગઈ છે
ਗੋਬਿੰਦੁ ਬਸੈ ਨਿਤਾ ਨਿਤ ਚੀਤ ॥੨॥
પ્રભુ દરેક સમય મારા મનમાં વસી રહ્યો છે ॥૨॥
ਮਾਇਆ ਤਪਤਿ ਬੁਝਿਆ ਅੰਗਿਆਰੁ ॥
મારી અંદરથી માયાવાળી અગ્નિ મટી ગઈ છે માયાની સળગતી આગ ઠરી ગઈ છે
ਮਨਿ ਸੰਤੋਖੁ ਨਾਮੁ ਆਧਾਰੁ ॥
હવે મારા મનમાં સંતોષ છે પ્રભુનું નામ માયાની જગ્યાએ મારા મનનો આશરો બની ગયું છે.
ਜਲਿ ਥਲਿ ਪੂਰਿ ਰਹੇ ਪ੍ਰਭ ਸੁਆਮੀ ॥
પાણીમાં, ધરતી પર, દરેક જગ્યાએ પ્રભુ-પતિ જ વસી રહ્યા લાગે છે.
ਜਤ ਪੇਖਉ ਤਤ ਅੰਤਰਜਾਮੀ ॥੩॥
હું જ્યાં જોઉં છું ત્યાં દરેક સમયનું જાણનાર પ્રભુ જ દેખાઈ દે છે ॥૩॥
ਅਪਨੀ ਭਗਤਿ ਆਪ ਹੀ ਦ੍ਰਿੜਾਈ ॥
પ્રભુએ પોતે જ પોતાની ભક્તિ મારા દિલમાં પાક્કી કરી છે.
ਪੂਰਬ ਲਿਖਤੁ ਮਿਲਿਆ ਮੇਰੇ ਭਾਈ ॥
મને તો પાછલા જન્મમાં કરેલા કર્મોનો લેખ મળી ગયો છે મારા તો ભાગ્ય જાગી પડ્યા છે.
ਜਿਸੁ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰੇ ਤਿਸੁ ਪੂਰਨ ਸਾਜ ॥
જે પણ જીવ પર કૃપા કરે છે તેના માટે આવું સુંદર કારણ બનાવી દે છે.
ਕਬੀਰ ਕੋ ਸੁਆਮੀ ਗਰੀਬ ਨਿਵਾਜ ॥੪॥੪੦॥
કબીરનો પતિ પ્રભુ ગરીબોનો દયાવાન છે ॥૪॥૪૦॥
ਜਲਿ ਹੈ ਸੂਤਕੁ ਥਲਿ ਹੈ ਸੂਤਕੁ ਸੂਤਕ ਓਪਤਿ ਹੋਈ ॥
જો જીવોના જન્મવાથી તેમજ મરવાથી સુતક-પાતકની અપવિત્રતા ઉત્પન્ન થઇ જાય છે તો પાણીમાં સૂતક છે ધરતી પર સુતક છે
ਜਨਮੇ ਸੂਤਕੁ ਮੂਏ ਫੁਨਿ ਸੂਤਕੁ ਸੂਤਕ ਪਰਜ ਬਿਗੋਈ ॥੧॥
દરેક જગ્યાએ સૂતકની ઉત્પત્તિ છે પછી મરવા પર પણ સુતક આવી પડે છે આ અપવિત્રતા તેમજ ભ્રમમાં દુનિયા નષ્ટ થઇ રહી છે ॥૧॥
ਕਹੁ ਰੇ ਪੰਡੀਆ ਕਉਨ ਪਵੀਤਾ ॥
હે પંડિત! જયારે દરેક જગ્યાએ સૂતક છે તો સ્વચ્છ સુથરો કોણ થઇ શકે છે?
ਐਸਾ ਗਿਆਨੁ ਜਪਹੁ ਮੇਰੇ ਮੀਤਾ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
તો પછી હે પ્રેમાળ મિત્ર! આ વાતને ધ્યાનથી વિચારીને કહે ॥૧॥વિરામ॥
ਨੈਨਹੁ ਸੂਤਕੁ ਬੈਨਹੁ ਸੂਤਕੁ ਸੂਤਕੁ ਸ੍ਰਵਨੀ ਹੋਈ ॥
ફક્ત આ આંખોથી દેખાઈ દેતા જીવ જ જન્મતા-મરતા નથી આપણી બોલ-ચાલ વગેરે પ્રવૃત્તિઓથી પણ કેટલાય સૂક્ષ્મ જીવ મરી રહ્યા છે તો પછી આંખોમાં સૂતક છે બોલવામાં સૂતક છે કાનમાં પણ સૂતક છે
ਊਠਤ ਬੈਠਤ ਸੂਤਕੁ ਲਾਗੈ ਸੂਤਕੁ ਪਰੈ ਰਸੋਈ ॥੨॥
ઉઠતા-બેસતા દરેક સમય આપણને સૂતક પડી રહ્યું છે આપણી રસોઈમાં પણ સૂતક છે ॥૨॥
ਫਾਸਨ ਕੀ ਬਿਧਿ ਸਭੁ ਕੋਊ ਜਾਨੈ ਛੂਟਨ ਕੀ ਇਕੁ ਕੋਈ ॥
જ્યાં જોવો દરેક જીવ સૂતકના ભ્રમોમાં ફસવાની જ રીતે જાણે છે આમાંથી છુટકારો મેળવવાની સમજ કોઈ દુર્લભની જ છે.
ਕਹਿ ਕਬੀਰ ਰਾਮੁ ਰਿਦੈ ਬਿਚਾਰੈ ਸੂਤਕੁ ਤਿਨੈ ਨ ਹੋਈ ॥੩॥੪੧॥
કબીર કહે છે, જે જે મનુષ્ય પોતાના હૃદયમાં પ્રભુને સ્મરણ કરે છે તેને આ અપવિત્રતા લાગતી નથી ॥૩॥૪૧॥
ਗਉੜੀ ॥
ગૌરી રાગ॥
ਝਗਰਾ ਏਕੁ ਨਿਬੇਰਹੁ ਰਾਮ ॥
આ એક મોટી શંકા દૂર કરી દે
ਜਉ ਤੁਮ ਅਪਨੇ ਜਨ ਸੌ ਕਾਮੁ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
હે પ્રભુ! જો તને તારા સેવકની સાથે કામ છે ॥૧॥વિરામ॥
ਇਹੁ ਮਨੁ ਬਡਾ ਕਿ ਜਾ ਸਉ ਮਨੁ ਮਾਨਿਆ ॥
શું આ મન બળવાન છે અથવા આનાથી વધારે બળશાલી તે પ્રભુ છે તેનાથી મન માની જાય છે અને ભટકવાથી હટી જાય છે?
ਰਾਮੁ ਬਡਾ ਕੈ ਰਾਮਹਿ ਜਾਨਿਆ ॥੧॥
શું પરમાત્મા આદરણીય છે અથવા તેનાથી પણ વધારે આદરણીય તે મહાપુરુષ છે જેણે પરમાત્માને ઓળખી લીધા છે? ॥૧॥
ਬ੍ਰਹਮਾ ਬਡਾ ਕਿ ਜਾਸੁ ਉਪਾਇਆ ॥
શું બ્રહ્મા વગેરે દેવતા તાકાતવર છે કે તેનાથી પણ વધારે તે પ્રભુ છે જેનો ઉત્પન્ન કરનાર આ બ્રહ્મા છે?
ਬੇਦੁ ਬਡਾ ਕਿ ਜਹਾਂ ਤੇ ਆਇਆ ॥੨॥
શું વેદ વગેરે ધર્મ-પુસ્તકોનું જ્ઞાન માથું નમન કરવા યોગ્ય છે કે તે મહાપુરુષ જેનાથી આ જ્ઞાન મળ્યું? ॥૨॥
ਕਹਿ ਕਬੀਰ ਹਉ ਭਇਆ ਉਦਾਸੁ ॥
કબીર કહે છે, મારા મનમાં એક શંકા ઉઠી રહી છે
ਤੀਰਥੁ ਬਡਾ ਕਿ ਹਰਿ ਕਾ ਦਾਸੁ ॥੩॥੪੨॥
કે તીર્થ ધર્મ-સ્થળ પૂજનીય છે કે પ્રભુનો તે ભક્ત વધારે પૂજનીય છે જેના અભ્યાસથી તે તીર્થ બન્યું ॥૩॥૪૨॥
ਰਾਗੁ ਗਉੜੀ ਚੇਤੀ ॥
રાગ ગૌરી ચેતી॥
ਦੇਖੌ ਭਾਈ ਗ੍ਯ੍ਯਾਨ ਕੀ ਆਈ ਆਂਧੀ ॥
હે સજ્જન! જો જયારે જ્ઞાનનું અંધારું આવે છે તો વહેમ-ભ્રમનો ખાંચો બધેબધો ઉડી જાય છે.
ਸਭੈ ਉਡਾਨੀ ਭ੍ਰਮ ਕੀ ਟਾਟੀ ਰਹੈ ਨ ਮਾਇਆ ਬਾਂਧੀ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
માયાના આશરે ઉભેલ આ ખાંચો જ્ઞાનના અંધારાની સામે ટકેલુ રહી શકતું નથી ॥૧॥વિરામ॥
ਦੁਚਿਤੇ ਕੀ ਦੁਇ ਥੂਨਿ ਗਿਰਾਨੀ ਮੋਹ ਬਲੇਡਾ ਟੂਟਾ ॥
ભ્રમ-વહેમોમાં ડોલતું મનનો દ્વેત-રૂપી થાંભલો પડી જાય છે. આ દુનિયાવી આશરાના થાંભલા પર ટકેલી મોહરૂપી લાકડી પણ પડીને તૂટી જાય છે
ਤਿਸਨਾ ਛਾਨਿ ਪਰੀ ਧਰ ਊਪਰਿ ਦੁਰਮਤਿ ਭਾਂਡਾ ਫੂਟਾ ॥੧॥
આ મોહરૂપી લાકડી પર ટકેલો તૃષ્ણાનો ખાંચો લાકડી તૂટી જવાને કારણે જમીન પર આવી પડે છે અને આ દુષ્ટ-બેસમજ મતિનો ભાંડો તૂટી જાય છે ॥૧॥