તેના અનોખા રૂપ અને વિષયવસ્તુના પરિમિતિવિહીનતાનાં દ્વારા, ગુરુ ગ્રંથ સાહિબ સિખ ગુરુઓ જેવા કવિઓ, સાધુઓની અને વિવિધ ધાર્મિક અને સાંસ્કૃતિક પૃષ્ઠભૂમિઓની રચનાઓ સમાવેશ કરે છે, જે સિખધર્મના સંદેશની વિસ્તારપૂર્વકતા અને વિશ્વસમર્થકતાને દર્શાવે છે.
આ શાસ્ત્ર સિખોના માટે એવું માર્ગદર્શન છે કે તેમના આત્મીય અને સંન્યાસી જીવનને કેવી રીતે અગ્રણીત કરવું, કારણકે તે પરમેશ્વરનું નામ, નિષ્કામ સેવા અને એક નિર્માતાની ભક્તિને જોરદાર પ્રધાનતા આપે છે. ગુરુ ગ્રંથ સાહિબ નો માર્ગદર્શન ના માત્ર ધાર્મિક શાસ્ત્ર છે પણ જ પ્રેરણાસ્ત્ર અથવા આશાવાદ પણ છે, બીજા બધા વૈશ્વિક સિખોને સમાજની સહાનુભૂતિ, વિનમ્રતા અને સામાજિક ન્યાયના મૂલ્યોનું પ્રચાર કરતું છે.
ਅਭੈ ਪਦੁ ਦਾਨੁ ਸਿਮਰਨੁ ਸੁਆਮੀ ਕੋ ਪ੍ਰਭ ਨਾਨਕ ਬੰਧਨ ਛੋਰਿ ॥੨॥੫॥੯॥
હે સ્વામી! મને અભય પદ તેમજ સ્મરણનું દાન આપ. હે નાનક! તે પ્રભુ જીવોના બંધન કાપનાર છે ॥૨॥૫॥૯॥
ਲਾਲਨੁ ਤੈ ਪਾਇਆ ਆਪੁ ਗਵਾਇਆ ਜੈ ਧਨ ਭਾਗ ਮਥਾਣੇ ॥
જેના માથા પર શુભ ભાગ્ય હાજર છે, તે પોતાનો અહંકાર મટાડીને પ્રિય-પ્રભુને મેળવી લે છે.
ਪੇਖਨ ਸੁਨਨ ਸੁਨਾਵਨੋ ਮਨ ਮਹਿ ਦ੍ਰਿੜੀਐ ਸਾਚੁ ॥
તે પરમ-સત્ય પ્રભુને મનમાં સારી રીતે યાદ કરતા રહેવું જોઈએ, જે પોતે જ સાંભળવા, જોવા તેમજ સંભળાવનાર છે.
ਸਿਰਿ ਲਗਾ ਜਮ ਡੰਡੁ ਤਾ ਪਛੁਤਾਨਿਆ ॥
પરંતુ જ્યારે મૃત્યુની ઇજા આના માથા પર આવીને લાગી તો તે પશ્ચાતાપ કરી રહ્યો છે.
ਭਾਹਿ ਬਲੰਦੜੀ ਬੁਝਿ ਗਈ ਰਖੰਦੜੋ ਪ੍ਰਭੁ ਆਪਿ ॥
મારા મનમાં પ્રકાશિત તૃષ્ણાની આગ ઠરી ગઈ છે તથા પ્રભુ પોતે જ મારો રખેવાળ બન્યો છે.
ਬਿਨੁ ਸਿਮਰਨ ਜੋ ਜੀਵਨੁ ਬਲਨਾ ਸਰਪ ਜੈਸੇ ਅਰਜਾਰੀ ॥
પરમાત્માના સ્મરણ વગર જીવવું વાસનાઓની આગમાં સળગવા સમાન છે, જે રીતે એક સાપ પોતાના આંતરિક ઝેરને પાળતા લાંબી ઉંમર સુધી ઝેરની આગમાં સળગતો રહે છે.
ਜੋ ਮਾਗਹਿ ਸੋਈ ਸੋਈ ਪਾਵਹਿ ਸੇਵਿ ਹਰਿ ਕੇ ਚਰਣ ਰਸਾਇਣ ॥
ખુશીના ઘર, પરમેશ્વરના ચરણોની પ્રાર્થના કરવાથી ભક્ત જે પણ કામના કરે છે, તેને તે જ પ્રાપ્ત થાય છે.
ਐਸੋ ਗੁਨੁ ਮੇਰੋ ਪ੍ਰਭ ਜੀ ਕੀਨ ॥
મારા પ્રભુએ મારા પર એવો ઉપકાર કર્યો છે કે
ਸਿਮਰਿ ਸੁਆਮੀ ਸਤਿਗੁਰੁ ਅਪੁਨਾ ਕਾਰਜ ਸਫਲ ਹਮਾਰੇ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
પોતાના સ્વામી સદ્દગુરૂનું સ્મરણ કરવાથી મારા બધા કાર્ય સફળ થઈ ગયા છે ॥૧॥વિરામ॥
ਜਨ ਨਾਨਕ ਸਤਿਗੁਰੁ ਮੇਲੇ ਆਪੇ ਹਰਿ ਆਪੇ ਝਗਰੁ ਚੁਕਾਵੈ ॥੨॥੩॥
હે નાનક! પરમાત્મા પોતે જ પોતાના ભક્તોને સદ્દગુરુથી મળાવે છે અને તે પોતે જ વિષય-વિકારોનો ઝઘડો મટાડી દે છે ॥૨॥૩॥
