આ ધર્મિક શિક્ષાઓ અને આધ્યાત્મિક જ્ઞાન આ રીતેના હજ્જો નાનક, અંગદ, અમર દાસ, રામ દાસ, તેગ બહાદુર વગેરે સિખ ગુરુઓ અને કેટલાક હિન્દૂ અને મુસ્લિમ સંતોની મદદથી ગુરૂ ગ્રંથ સાહિબમાં જ મળ્યા છે. પ્રેમ, સમાનતા અને ઈશ્વર પ્રતિ પ્રેમ વગેરેનું મૂળ અમૂલ્ય સંદેશ આ ગ્રંથમાં છે. આ ગ્રંથ ગુરમુખી લિપિમાં લખાયું છે અને ‘રાગ’ કહેવામાં ખંડના સહિત છે.
સિખ લોક માટે ગ્રંથ સાહિબ એ એક આધ્યાત્મિક અને પ્રેરણાદાયક શિક્ષાની પુસ્તક છે. આ ગ્રંથને દૈવિક પ્રાર્થના અને ધાર્મિક વિધિઓ તરીકે રોજની પ્રાર્થના અને રાત્રે અને સમારોહોમાં ગાયા જાય છે. આ શાસ્ત્રી સ્વાર્ગીય સેવા, સમાનતા અને આધ્યાત્મિક પ્રગતિની ખોજ શીખવે છે. ગુરુ ગ્રંથ સાહિબ શાંતિ, દયા, અને એકતાની આદર્શો સાથે આગળ લવાય છે અને તે દુનિયાભરમાં સિખો માટે પ્રકાશ થઈ છે.
ਜੋ ਕਿਛੁ ਠਾਕੁਰ ਕਾ ਸੋ ਸੇਵਕ ਕਾ ਸੇਵਕੁ ਠਾਕੁਰ ਹੀ ਸੰਗਿ ਜਾਹਰੁ ਜੀਉ ॥੩॥
ઠાકોર અને તેના સેવકના આધ્યાત્મિક જીવનમાં કોઈ તફાવત રહી જતો નથી. ઠાકોરના ચરણોમાં જોડાઈ રહીને સેવક લોક પરલોકમાં પ્રગટ થઇ જાય છે ।।૩।।
ਸਾਧਿਕ ਸਿਧ ਧਿਆਵਹਿ ਗਿਆਨੀ ॥
પરંતુ, કોઈ મનુષ્ય આ શોધી શકતો નથી કે તે અગમ્ય પ્રભુ, તે જ્ઞાનેન્દ્રિયોની પહોંચથી ઉપર પ્રભુ કેટલો મોટો છે.
ਜਲ ਥਲ ਮਹੀਅਲ ਸਭਿ ਤ੍ਰਿਪਤਾਣੇ ਸਾਧੂ ਚਰਨ ਪਖਾਲੀ ਜੀਉ ॥੩॥
તે પ્રભુએ ગુરુની કૃપાથી મને પણ મહેરની નજરથી જોયો અને મારા હ્રદયમાં નામ વરસાદ કરીને મને માયાની તૃષ્ણા તરફથી તૃપ્ત કરી દીધો, ત્યારેજ તો હું ગુરૂના ચરણોને ધોવ છું ।।૩।।
ਦ੍ਰਿਸਟਿ ਧਾਰਿ ਅਪਨਾ ਦਾਸੁ ਸਵਾਰਿਆ ॥
પ્રભુએ જે પોતાના સેવક પર પોતાની કૃપાની નજર કરીને સદ્કર્મોવાળા જીવન બનાવી દીધા,
ਗੁਰਮਤੀ ਪਰਗਾਸੁ ਹੋਆ ਜੀ ਅਨਦਿਨੁ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਵਣਿਆ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
ગુરુની બુદ્ધિ લઈને જ મનુષ્યની અંદર સાચા જીવન માટે આધ્યાત્મિક પ્રકાશ થાય છે અને મનુષ્ય દરરોજ દરેક સમયે પરમાત્માની મહિમા કરતો રહે છે ।।૧।।વિરામ।।
ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵਨਿ ਸੇ ਧਨਵੰਤੇ ਐਥੈ ਓਥੈ ਨਾਮਿ ਸਮਾਵਣਿਆ ॥੩॥
જે મનુષ્ય ગુરુએ બતાવેલી સેવા કરે છે, તે પ્રભુના નામ ધનથી ધનવાન બની જાય છે. તે આ લોકમાં પણ અને પરલોકમાં પણ હંમેશા પ્રભુના નામમાં જ લીન રહે છે. ।।૩।।
ਸਿਮ੍ਰਿਤਿ ਸਾਸਤ ਬੇਦ ਵਖਾਣੈ ॥
પંડિત વેદો, શાસ્ત્રો, સ્મૃતિઓવગેરે ધર્મ પુસ્તકો બીજા લોકોને વાંચી વાંચીને સંભળાવે છે,
ਭਰਮੇ ਭੂਲੇ ਫਿਰਨਿ ਦਿਨ ਰਾਤੀ ਮਰਿ ਜਨਮਹਿ ਜਨਮੁ ਗਵਾਵਣਿਆ ॥੭॥
તે માયાની ભટકણમાં પડીને દિવસ રાત કુમાર્ગ પર ચાલે છે અને મનુષ્ય જન્મ વ્યર્થ ગુમાવતા જાય છે ।।૭।।
ਹਰਿ ਅਗਮੁ ਅਗੋਚਰੁ ਅਨਾਥੁ ਅਜੋਨੀ ਸਤਿਗੁਰ ਕੈ ਭਾਇ ਪਾਵਣਿਆ ॥੧॥
તે પ્રભુના માથા પર બીજું કોઈ માલિક નથી. તે યોનિઓમાં પડતો નથી. ગુરુને અનુસાર થઈને તેનાથી મળી શકાય છે ।।૧।।
ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵੇ ਸਦਾ ਮਨੁ ਨਿਹਚਲੁ ਨਿਜ ਘਰਿ ਵਾਸਾ ਪਾਵਣਿਆ ॥੩॥
તે મનુષ્ય ગુરુનો આશરો લે છે, તેનું મન હંમેશાa માટે માયાના હુમલાથી અટળ થઈ જાય છે.તે પોતાના અસલ ઘરમાં પ્રભુ ચરણોમાં ઠેકાણું પ્રાપ્ત કરી લે છે. ।।૩।।
