Page 127
ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ ਇਹੁ ਗੁਫਾ ਵੀਚਾਰੇ ॥
આ જીવ ગુરુના શબ્દ દ્વારા જ પોતાની શરીરરૂપી ગુફામાં પ્રભુના ગુણ વિચારે છે,
ਨਾਮੁ ਨਿਰੰਜਨੁ ਅੰਤਰਿ ਵਸੈ ਮੁਰਾਰੇ ॥
અને તેના હૃદયમાં માયાના મોહની બદનામીથી બચાવનાર પ્રભુનું નામ વસી જાય છે.
ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਵੈ ਸਬਦਿ ਸੁਹਾਏ ਮਿਲਿ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸੁਖੁ ਪਾਵਣਿਆ ॥੪॥
તે ગુરુના શબ્દમાં જોડાઈને જે જે પરમાત્મા ગુણ ગાય છે. તેનું જીવન સુંદર બની જાય છે. પ્રીતમને મળીને આધ્યાત્મિક આનંદ લે છે ।।૪।।
ਜਮੁ ਜਾਗਾਤੀ ਦੂਜੈ ਭਾਇ ਕਰੁ ਲਾਏ ॥
જે મનુષ્ય માયાના પ્રેમમાં ફસાયેલો રહે છે તેનાથી મહેસુલી યમરાજ મહેસુલ લે છે.
ਨਾਵਹੁ ਭੂਲੇ ਦੇਇ ਸਜਾਏ ॥
પરમાત્માના નામથી વંચિત થયેલા મનુષ્યને સજા આપે છે.
ਘੜੀ ਮੁਹਤ ਕਾ ਲੇਖਾ ਲੇਵੈ ਰਤੀਅਹੁ ਮਾਸਾ ਤੋਲ ਕਢਾਵਣਿਆ ॥੫॥
યમરાજ મહેસુલી તેનાથી તેની જિંદગીની એક-એક પળનો, અડધી-અડધી પળનો હિસાબ લે છે. એક-એક રત્તી કરીને, યમરાજ તેના જીવનના એક-એક નાના કર્મોનુ તોલ કરાવે છે ।।૫।।
ਪੇਈਅੜੈ ਪਿਰੁ ਚੇਤੇ ਨਾਹੀ ॥
જે જીવ-સ્ત્રી પિતાના ઘરમાં આ જીવનમાં પ્રભુ પતિને યાદ કરતી નથી
ਦੂਜੈ ਮੁਠੀ ਰੋਵੈ ਧਾਹੀ ॥
અને માયાના મોહમાં પડીને આધ્યાત્મિક ગુણોની રાશિ પુંજી લુંટતી રહે છે તે લેખ દેવા સમયે ચીસો પાડી પાડીને રોવે છે.
ਖਰੀ ਕੁਆਲਿਓ ਕੁਰੂਪਿ ਕੁਲਖਣੀ ਸੁਪਨੈ ਪਿਰੁ ਨਹੀ ਪਾਵਣਿਆ ॥੬॥
તે જીવ-સ્ત્રી ખરાબ ઘરની, ખરાબ રૂપવાળી, ખરાબ લક્ષણોવાળી જ કહેવામાં આવે છે, પિતાના ઘરમાં રહેતા હોવા પણ તેને કદી સપનામાં પણ પ્રભુ મેળાપ નથી કર્યો ।।૬।।
ਪੇਈਅੜੈ ਪਿਰੁ ਮੰਨਿ ਵਸਾਇਆ ॥
પિતાના ઘરમાં જે જીવ-સ્ત્રીએ પ્રભુ પતિને પોતાના મનમાં રાખ્યા,
ਪੂਰੈ ਗੁਰਿ ਹਦੂਰਿ ਦਿਖਾਇਆ ॥
જેને આખા ગુરુએ પ્રભુ પતિને તેની આસપાસ વસતો દેખાડી દીધો.
ਕਾਮਣਿ ਪਿਰੁ ਰਾਖਿਆ ਕੰਠਿ ਲਾਇ ਸਬਦੇ ਪਿਰੁ ਰਾਵੈ ਸੇਜ ਸੁਹਾਵਣਿਆ ॥੭॥
જે જીવ-સ્ત્રીએ પ્રભુ પતિને હંમેશા પોતાના ગળેથી લગાવી રાખ્યા તે ગુરુના શબ્દ દ્વારા પ્રભુ પતિના મેળાપનો આનંદ લેતી રહે છે. તેના હ્રદયની પથારી સુંદર બની રહે છે ।।૭।।
ਆਪੇ ਦੇਵੈ ਸਦਿ ਬੁਲਾਏ ॥ ਆਪਣਾ ਨਾਉ ਮੰਨਿ ਵਸਾਏ ॥
પરંતુ જીવોના વશની વાત નથી. પરમાત્મા સ્વયં જ જીવને બોલાવીને પોતાના નામનું દાન આપે છે. પોતે જ પોતાનું નામ જીવના મનમાં વસાવે છે.
ਨਾਨਕ ਨਾਮੁ ਮਿਲੈ ਵਡਿਆਈ ਅਨਦਿਨੁ ਸਦਾ ਗੁਣ ਗਾਵਣਿਆ ॥੮॥੨੮॥੨੯॥
હે નાનક! જે મનુષ્યને પરમાત્માનું નામ મળે છે. તેને લોક પરલોકમાં આદર મળે છે. તે હંમેશા જ પરમાત્માનાં ગુણ ગાતો રહે છે ।।૮।।૨૮।।૨૯।।
ਮਾਝ ਮਹਲਾ ੩ ॥
માઝ મહેલ ૩।।
ਊਤਮ ਜਨਮੁ ਸੁਥਾਨਿ ਹੈ ਵਾਸਾ ॥ ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵਹਿ ਘਰ ਮਾਹਿ ਉਦਾਸਾ ॥
જે મનુષ્ય ગુરુનો આશરો લે છે, જે મનુષ્ય સાધુ-સંગત-શ્રેષ્ઠ સ્થાનમાં નિવાસ રાખે છે. તેનું મનુષ્ય જન્મ શ્રેષ્ઠ થઇ જાય છે.
ਹਰਿ ਰੰਗਿ ਰਹਹਿ ਸਦਾ ਰੰਗਿ ਰਾਤੇ ਹਰਿ ਰਸਿ ਮਨੁ ਤ੍ਰਿਪਤਾਵਣਿਆ ॥੧॥
તે ગૃહસ્થમાં રહેતા હોવા છતાં પણ માયા તરફથી નિર્લિપ રહે છે, તે પરમાત્માના રંગમાં ટકેલાં રહે છે. તે હંમેશા પ્રભુના નામ રંગમાં રંગાયેલા રહે છે. પ્રભુના નામ રસમાં તેનું મન તૃપ્ત રહે છે ।।૧।।
ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਪੜਿ ਬੁਝਿ ਮੰਨਿ ਵਸਾਵਣਿਆ ॥
હું તે મનુષ્યોથી હંમેશા કુરબાન જાવ છું. જે ધાર્મિક પુસ્તકો વાંચીને સમજી ને પરમાત્માનું નામ પોતાના મનમાં વસાવે છે.
ਗੁਰਮੁਖਿ ਪੜਹਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਸਲਾਹਹਿ ਦਰਿ ਸਚੈ ਸੋਭਾ ਪਾਵਣਿਆ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥
ગુરુની સન્મુખ રહેનાર મનુષ્ય ગુરૂની વાણી વાંચે છે, પરમાત્માનું નામ ઉચ્ચારે છે અને હંમેશા સ્થિર રહેનાર પરમાત્માના ઓટલે શોભા મેળવે છે ।।૧।।વિરામ।।
ਅਲਖ ਅਭੇਉ ਹਰਿ ਰਹਿਆ ਸਮਾਏ ॥
પરમાત્મા અદ્રશ્ય છે તેનો ભેદ મેળવી શકાતો નથી. તે બધા જીવોમાં બધી જગ્યાએ વ્યાપક છે.
ਉਪਾਇ ਨ ਕਿਤੀ ਪਾਇਆ ਜਾਏ ॥
ગુરુની શરણે પડ્યા વગર બીજી કોઈ રીતે તેનો મેળાપ થઇ શકતો નથી.
ਕਿਰਪਾ ਕਰੇ ਤਾ ਸਤਿਗੁਰੁ ਭੇਟੈ ਨਦਰੀ ਮੇਲਿ ਮਿਲਾਵਣਿਆ ॥੨॥
જયારે પરમાત્મા કોઈ જીવ પર કૃપા કરે છે તો તેને ગુરુ મળે છે. આ રીતે પરમાત્મા પોતાની કૃપાની નજરથી તેને પોતાના ચરણોમાં મળાવી દે છે ।।૨।।
ਦੂਜੈ ਭਾਇ ਪੜੈ ਨਹੀ ਬੂਝੈ ॥
જે મનુષ્ય માયાના પ્રેમમાં ફસાયેલો છે, તે જો ધાર્મિક પુસ્તકો વાંચે પણ છે તો પણ તેને સમજતો નથી.
ਤ੍ਰਿਬਿਧਿ ਮਾਇਆ ਕਾਰਣਿ ਲੂਝੈ ॥
તે ધાર્મિક પુસ્તકો વાંચતો હોવા છતાં પણ ત્રિગુણી માયા માટે અંદર અંદરથી ઝંખતો રહે છે.
ਤ੍ਰਿਬਿਧਿ ਬੰਧਨ ਤੂਟਹਿ ਗੁਰ ਸਬਦੀ ਗੁਰ ਸਬਦੀ ਮੁਕਤਿ ਕਰਾਵਣਿਆ ॥੩॥
ત્રિગુણી માયાના મોહ બંધન ગુરુના શબ્દમાં જોડાવાથી તૂટે છે. ગુરુના શબ્દમાં જોડીને જ પરમાત્મા જીવને માયાના બંધનોથી છુટકારો અપાવે છે ।।૩।।
ਇਹੁ ਮਨੁ ਚੰਚਲੁ ਵਸਿ ਨ ਆਵੈ ॥
માયાના આંગણામાં મનુષ્યનું આ મન ચંચળ સ્વભાવવાળું રહે છે. તેની પોતાના પ્રયત્નોથી નિયંત્રણમાં આવતું નથી
ਦੁਬਿਧਾ ਲਾਗੈ ਦਹ ਦਿਸਿ ਧਾਵੈ ॥
તેનું મન માયાને કારણે ધૃણાસ્પદ હાલતમાં ટકેલું રહે છે અને માયા માટે દસેય દિશાઓમાં દોડતો રહે છે.
ਬਿਖੁ ਕਾ ਕੀੜਾ ਬਿਖੁ ਮਹਿ ਰਾਤਾ ਬਿਖੁ ਹੀ ਮਾਹਿ ਪਚਾਵਣਿਆ ॥੪॥
આધ્યાત્મિક મૃત્યુ લાવવાવાળી માયારૂપી ઝેરનો જ તે કીડો બની રહે છે. જેમ વિષનો કીડો વિષમાં પ્રસન્ન રહે છે તેમ આ ઝેરમાં જ ખુશ રહે છે અને આ ઝેરમાં જ તેનું આધ્યાત્મિક જીવન નષ્ટ થતું રહે છે ।।૪।।
ਹਉ ਹਉ ਕਰੇ ਤੈ ਆਪੁ ਜਣਾਏ ॥
માયામાં લપટેલો મનુષ્ય હંમેશા અહંકારના બોલ બોલે છે.
ਬਹੁ ਕਰਮ ਕਰੈ ਕਿਛੁ ਥਾਇ ਨ ਪਾਏ ॥
પોતાને મોટો જાહેર કરે છે, પોતાની તરફથી નિહિત ધાર્મિક કર્મ પણ ખુબ કરે છે પરંતુ તેનુકોઈ કામ પરમાત્માની હાજરીમાં સ્વીકાર થતું નથી.
ਤੁਝ ਤੇ ਬਾਹਰਿ ਕਿਛੂ ਨ ਹੋਵੈ ਬਖਸੇ ਸਬਦਿ ਸੁਹਾਵਣਿਆ ॥੫॥
પરંતુ, હે પ્રભુ! તારી કૃપા વગર જીવથી કંઇ થઇ શકતું નથી. હે ભાઈ! જે મનુષ્ય પર પ્રભુ દયા કરે છે. તે ગુરુના શબ્દમાં જોડાઈને સુંદર જીવનવાળો બની જાય છે ।।૫।।
ਉਪਜੈ ਪਚੈ ਹਰਿ ਬੂਝੈ ਨਾਹੀ ॥
જે મનુષ્ય પરમાત્મા સાથે સંધિ મેળવતો નથી. ક્યારેક જન્મે છે ક્યારેક મૃત્યુ પામે છે.
ਅਨਦਿਨੁ ਦੂਜੈ ਭਾਇ ਫਿਰਾਹੀ ॥
જે મનુષ્ય પ્રભુને ભુલાવીને માયાના મોહમાં મસ્ત રહે છે. તે દરેક સમય માયા માટે જ ભટક્તો ફરતો રહે છે.
ਮਨਮੁਖ ਜਨਮੁ ਗਇਆ ਹੈ ਬਿਰਥਾ ਅੰਤਿ ਗਇਆ ਪਛੁਤਾਵਣਿਆ ॥੬॥
પોતાના મનની પાછળ ચાલવાવાળા મનુષ્યનું જીવન વ્યર્થ ચાલ્યું જાય છે. તે અંતે દુનિયાથી પસ્તાતો જ જાય છે ।।૬।।
ਪਿਰੁ ਪਰਦੇਸਿ ਸਿਗਾਰੁ ਬਣਾਏ ॥ ਮਨਮੁਖ ਅੰਧੁ ਐਸੇ ਕਰਮ ਕਮਾਏ ॥
સ્ત્રીનો પતિ પરદેશમાં હોય અને તે પોતાના શરીરનો શણગાર કરતી રહે આવી સ્ત્રીને સુખ મળી શકતું નથી, પોતાના મનની પાછળ ચાલવાવાળો માયાના મોહમાં અંધ થયેલો મનુષ્ય પણ આવા કર્મ જ કરે છે.
ਹਲਤਿ ਨ ਸੋਭਾ ਪਲਤਿ ਨ ਢੋਈ ਬਿਰਥਾ ਜਨਮੁ ਗਵਾਵਣਿਆ ॥੭॥
તેને આ લોકમાં પણ શોભા મળતી નથી અને પરલોકમાં પણ સહારો મળતો નથી. તે પોતાનું મનુષ્ય જીવન વ્યર્થ ગુમાવી દે છે ।।૭।।
ਹਰਿ ਕਾ ਨਾਮੁ ਕਿਨੈ ਵਿਰਲੈ ਜਾਤਾ ॥
કોઈ દુર્લભ મનુષ્યએ પરમાત્માના નામ સાથે ગાઢ સંધિ રાખી છે.
ਪੂਰੇ ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ ਪਛਾਤਾ ॥
કોઈ દુર્લભ મનુષ્ય સંપૂર્ણ ગુરૂના શબ્દમાં જોડાઈને પરમાત્મા સાથે સંધિ રાખે છે.
ਅਨਦਿਨੁ ਭਗਤਿ ਕਰੇ ਦਿਨੁ ਰਾਤੀ ਸਹਜੇ ਹੀ ਸੁਖੁ ਪਾਵਣਿਆ ॥੮॥
જે સંધિ રાખે છે તે દરરોજ દિવસ રાત પ્રભુની ભક્તિ કરે છે અને આધ્યાત્મિક સ્થિરતામાં જ ટકી રહીને આધ્યાત્મિક આનંદ લે છે ।।૮।।
ਸਭ ਮਹਿ ਵਰਤੈ ਏਕੋ ਸੋਈ ॥
પરમાત્મા જ બધા જીવોમાં હાજર છે.
ਗੁਰਮੁਖਿ ਵਿਰਲਾ ਬੂਝੈ ਕੋਈ ॥
કોઈ એકાદ મનુષ્ય જ ગુરુની શરણ પડીને સમજે છે
ਨਾਨਕ ਨਾਮਿ ਰਤੇ ਜਨ ਸੋਹਹਿ ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ ਆਪਿ ਮਿਲਾਵਣਿਆ ॥੯॥੨੯॥੩੦॥
હે નાનક! જે મનુષ્ય તે સર્વ-વ્યાપક પરમાત્માના નામમાં મસ્ત રહે છે તે પોતાનું જીવન સુંદર બનાવી લે છે. પ્રભુ કૃપા કરીને સ્વયં જ તેને પોતાની સાથે મળાવી લે છે ।।૯।।૨૯।।૩૦।।